Kôntinenta

Ny kôntinenta na kôntinanta na tanibe dia tany midadasika mitohy hodidinin-dranomasina manontolo na amin' ny ampahany, izay lehibe lavitra noho ny nosy sady onenan' ny vahoaka amin' ny firenana maro eto ambonin' ny Tany. Miovaova ny tena famaritana ny hoe kôntinenta, arakaraka ny taranja iresahana azy, ka mahatonga ny isan' ny kôntinenta hiovaova koa. Misy, ohatra, ny mpanoratra manao an' i Eorôpa sy i Azia ho kôntinenta roa, nefa misy ny manambatra azy ka miantso azy hoe Eorazia noho izy ireo tany mitohy tsy misy fahatapahany. Miova eo anelanelan' ny efatra sy fito noho izany ny isan' ny kôntinenta.

Ireto avy ny kôntinenta dimy eto ambonin' ny Tany: Afrika, Amerika (Amerika Avaratra sy Amerika Atsimo), Azia, Eorôpa ary Ôseania. Indraindray dia isaina ho kôntinenta manokana i Antarktika.

Afrika

Manana velarana mirefy 30 221 532 km² miaraka amin' ny nosy manodidina azy i Afrika. Mahatratra hatramin' ny iray lavitrisa ny isan' ny mponina ao aminy tamin' ny taona 2010. I Afrika dia voafaritry ny Ranomasina Mediteranea any avaratra, ny Lakandranon'i Suez sy ny Ranomasina Mena any avaratra atsinanana, ny Ranomasimbe Indiana any atsinanana ary ny Ranomasimbe Atlantika any andrefana. Misy firenena 48 miaraka amin' i Madagasikara, ary 53 miaraka amin' ny tamba-nosy rehetra i Afrika. Mamaky an' i Afrika ny Fehiben-tany sy ny ny zana-pehintany roa.

Jeôgrafian' i Afrika

Ny velarantany manontolon' i Afrika dia 30 000 000 km² izay mahatonga azy ho tanibe faharoa lehibe indrindra. 8 000 km ny halaviran' ny Cap des Aiguilles (ao Afrika Atsimo) amin'ny Ras Ben Sakka (ao Tonizia), ary 7 000 km ny halaviran' ny Ras Hafun (ao Somalia) amin' ny nosin' i Cabo Verde. Ny toerana avo indrindra ao Afrika dia ny tampon'ny tendrombohitra Kilimanjaro izay manana haavo 5 895 m. I Aljeria no firenena lehibe indrindra ao Afrika ary i Nijeria no firenena be mponina indrindra.

Maro samihafa ireo toe-tany hita ao Afrika. Ny faritra avaratra sy atsimo dia manana ny toetany mediteraneana. Toetanim-pehibe ny toetanin' i Afrika Afovoany ary toetanin' ny tanimaty (tany efitra) no ananan' ireo faritra izay akaikin' ny zana-pehin-tanin' ny Asorotany ary ny zana-pehin-tanin' ny Adijady.

Firenena ao Afrika

Amerika

I Amerika dia kôntinenta faritan' ny ranomasimbe Pasifika any andrefany, ny ranomasimbe Atlantika any atsinanany, ny ranomasimbe Arktika any avarany ary ny ranomasimbe Atsimo any atsimony. Ny faritra tena misongadina dia i Amerika Avaratra sy i Amerika Atsimo. izay heverina ho samy kontinenta mahaleo tena avy indraindray. Ny velarany dia 42 tapitrisa km² ary ny isan' ny mponina dia 930 tapitrisa eo ho eo tamin' ny taona 2009.

Jeôgrafian' i Amerika

I Amerika Avaratra avy amin'ny farany avaratra hatramin' ny farany atsimo dia mirefy 15 000 km. Raha isaina avokoa ny velarantany manontolon' i Amerika Avaratra sy ny velarantany manontolon' i Amerika Atsimo dia kontinenta faharoa lehibe indrindra eto an-Tany i Amerika (velarantany manontolo: 42,44 tapitrisa km²). Avy amin' ny lafiny andrefana hatrany amin' ny lafiny atsinanana dia ahitana karazan' endri-paritra telo:

Ny morontsiraka andrefana dia ahitana tendrombohitra avo (mahatakatra hatrany amin' ny 6 959 m ny tendrombohitra Aconcagua): ao Amerika Atsimo no ahitana ny tangorombohitra lava indrindra ivelan-dranomasina (6 000 km ny avy any atsimo mianavaratra).
Eo amin' ny morontsraka atsinanana indray no ahitana tany lemaka. Misy ihany ny tendrombohitra anefa ny haavony dia tsy mihoatra ny 3 000 m mihitsy; ohatra izao ny tangorombohitr' i Appalaches any avaratra, na ny tany avo brazilianina any atsimo.
Ny faritra afovoan' ny kôntinenta amerikanina roa indray dia ahitana na tany lemaka (eo amin' ny faritra afovoan' i Amerika Avaratra), na alabe rehefa manakaiky ny Fehibe (alan' i Amazônia, any Amerika Atsimo). Ny toerana misy an' ireo tany lemaka sy alabe ireo dia tany lemaka iva ikambanan' ny renirano (bassin).

Firenena ao Amerika

Firenena ao Amerika Avaratra

Ireto ny fienena ao Amerika Avaratra: i Kanada, i Etazonia, ary i Meksika.

Firenena ao Amerika Afovony

Ireto ny fienena ao Amerika Afovoany: i Goatemala, i Belizy, i Hôndorasy, i Salvadôro, i Nikaragoa, i Kôsta Rika ary i Panama.

Firenena ao Amerika Atsimo

Ireto ny fienena ao Amerika Atsimo: i Arjentina, i Bôlivia, i Brezila, i Silý, i Kôlômbia, i Ekoadora, i Goiana, i Paragoay, i Però, i Sorinama, i Orogoay ary i Venezoela

Azia

I Azia dia voafaritry ny Ranomasimbe Arktika ao avaratra, ny andilan-dranomasin' i Bering sy ny Ranomasimbe Pasifika ao atsinanana, ny Ranomasimbe Indiana ao atsimo, ary ny Ranomasina Mena sy ny Ranomasina Mediteranea ao atsimo-atsinanana. Ny sisiny manasaraka an' i Azia sy Eorôpa dia nifanarahana fa ny tendrombohitra Oraly (Ural). Manana velarana 32 tapitrisa km² i Azia ka izy no be velarana indrindra amin' ny kôntinenta rehetra. Izy koa no be mponina indrindra. Ahitana firenena miisa 46 ny ao amin' io kôntinenta io.

Jeôgrafian' i Azia

I Azia dia voafaritry ny Ranomasimbe Arktika ao avaratra, ny andilan-dranomasin' i Bering sy ny Ranomasimbe Pasifika ao atsinanana, ny Ranomasimbe Indiana ao atsimo, ary ny Ranomasina Mena sy ny Ranomasina Mediteranea ao atsimo-atsinanana. Ny sisin-tany manasaraka an' i Azia sy Eorôpa dia nifanarahana fa ny tendrombohitra Ural. Raha heverina ho kôntinenta iray i Azia sy i Eorôpa noho izy ireo tany mitohy dia antsoina hoe Eorazia. Manana velarana 43 810 582 km² i Azia ka izy no be velarana indrindra amin' ny kôntinenta rehetra. Izy koa no be mponina indrindra (4,3 lavitrisa: 60 % amin' ny mponina eran-tany). Ao no ahitana ny tendrombohitra avo indrindra, dia i Everest, izay mahatratra 8 848 m.

Firenena ao Azia

Ireto ny firenena ao Azia araka ny faritra misy azy sy araka famaritan' ny Firenena Mikambana ireo faritra ireo.

Firenena ao Azia Avaratra

Fizaràm-paritra any Azia

I Azia Avaratra dia ahitana an' i Siberia izay ampahany amin' i Rosia. Ao koa no ahitana an' i Môngôlia sy i Mantsoria izay atambatra amin' i Azia Atsinanana amin' ny ankapobeny.

Firenena ao Azia Afovoany

I Azia Afovoany dia ahitana an' i Kazakstàna, i Ozbekistàna, i Tajikistàna, i Torkmenistàna ary i Kirgizistàna.

Firenena ao Atsinanana Afovoany

I Atsinanana Afovoany dia ahitana an' i Arabia Saodita, i Iràka, i Iemena, i Ômàna, i Iràna, i Siria, i Jôrdania, i Israely, i Palestina ary i Torkia.

Firenena ao Azia Atsimo

I Azia Atsimo dia ahitana an' i Afganistàna, i Bangladesy, i Botàna, i India, ireo nosy Maldiva, i Nepaly, i Pakistàna ary i Srilanka.

Firenena ao Azia Atsinanana

I Azia Atsinanana dia ahitana an' i Sina, i Kôrea Avaratra, i Kôrea Atsimo, i Japàna ary i Taioàna. Manampy azy ireo i Môngôlia (izay indraindray tao isan' i Azia Afovoany) sy i Vietnamy sy i Singaporo (noho ny antony ara-kolontsaina, atambatra matetika amin' i Azia Atsimo-Atsinanana).

Firenena ao Azia Atsimo-Atsinanana

Ny Azia Atsimo-Atsinanana dia ahitana an' i Mianmara, i Tailandy, i Malezia, i Indônezia, i Filipina, i Vietnamy, i Laôsy, i Broney ary i Kambôdia.

Eorôpa

I Eorôpa dia ao amin' ny ila-bolantany avaratra sady manana ny ampahany be amin' ny taniny ao amin' ny ila-bolantany atsinanana, izay voafaritry ny kôntinentan' i Azia avy ao atsinanana, ny Ranomasina Mediteranea avy ao atsimo, ny Ranomasimbe Atlantika sy ny Ranomasin' i Nôrvezy avy ao andrefana, ary ny Ranomasimbe Arktika avy ao avaratra i Eorôpa.

Matetika dia zaraina ho faritra efatra i Eorôpa ka ahitana an' i Eorôpa Avaratra, i Eorôpa Andrefana, i Eorôpa Afovoany, i Eorôpa Atsinanana ary i Eorôpa Atsimo. Misy firenena dimampolo ao Eorôpa, ary i Rosia no ngeza indrindra amin' ireo, ary i Vatikàna no firenena kely indrindra.

Jeôgrafian' i Eorôpa

I Eorôpa dia kôntinenta hita manontolo ao amin' ny ila-bolantany avaratra sady manana ny ampahany be amin' ny taniny ao amin' ny ila-bolantany atsinanana, izay voafaritry ny kôntinentan' i Azia avy ao atsinanana, ny Ranomasina Mediteranea avy ao atsimo, ny Ranomasimbe Atlantika sy ny Ranomasin' i Nôrvezy avy ao andrefana, ary ny Ranomasimbe Arktika avy ao avaratra i Eorôpa. Matetika dia zaraina ho faritra efatra i Eorôpa ka ahitana an' i Eorôpa Avaratra, i Eorôpa Andrefana, i Eorôpa Afovoany, i Eorôpa Atsinanana ary i Eorôpa Atsimo.

Lazaina matetika fa anisan' ny kôntinenta enina misy eto an-tany i Eorôpa. Izy no tapany andrefana amin' i Eorazia na tapany avaratra ao amin' ny kôntinenta Afrô-Eorazia, arakaraka ny fomba fijery. Kôntinenta faharoa kely indrindra eto an-tany i Eorôpa amin' ny lafiny velaran-tany (10,18 tapitrisa km²), na 2 % amin' ny velaran' ny tany maina na 6,8 %n' ny velaran' ny Tany, raha atambatra ao ny velaran' ny ranomasina rehetra.

Firenena ao Eorôpa

Firenena ao Eorôpa Andrefana

I Eorôpa Andrefana dia ahtana i Alemaina, i Aotrisy, i Belzika, i Danemarka, i Espaina, ny Fanjakana Mitambatra, i Finlandy, i Frantsa, i Irlandy, i Islandy, i Italia, i Liechtenstein, i Loksemborga, i Nederlandy, i Norvezy, i Pôrtogaly, i Soeda, ary i Soisa.

Firenena ao Eorôpa Avaratra

I Eorôpa Avaratra dia ahitana an' i Nôrvezy, i Danemarka, i Soeda, i Islandy, i Finlandy ary i Estônia.

Firenena ao Eorôpa Atsimo

I Eorôpa Atsimo dia ahitana an' i Albania, i Andôra, i Bôsnia-Herzegôvina, i Espaina, i Gresy, i Italia, i Krôatia, i Makedônia Avaratra, i Malta, i Môntenegrô, i Pôrtogaly, i San-Marîno, i Serbia, i Slôvenia, ary i Vatikàna.

Firenena ao Eorôpa Afovoany

Ny Eorôpa Afovoany dia ahitana an' i Alemaina, i Aotrisy, i Hongaria, i Pôlônia, i Repoblika Tseky, i Slôvenia ary i Krôasia. I Krôasia sy i Romania koa tsindraindray dia sokajiana ao amin' ny firenen' i Eorôpa Afovoany.

Firenena ao Eorôpa Atsinanana

I Eorôpa Atsinanana dia ahitana an' i Bielôrosia sy i Rosia ary i Okraina. Amin' ny heviny mivelatra dia mety ho taniaina aokoa i Krôatia, i Slôvenia, i Aotrisy, i Tsekia, i Hôngria, Pôlônia, i Slôvakia, i Litoania, i Letônia ary i Estônia.

Ôseania

I Ôseania dia fitambaran' i Aostralia sy ny nosy anarivony maro manodidina ao amin' ny faritra atsimon' ny ranomasimbe Pasifika. Ahitana firenena miisa 14 ny ao Ôseania. Manana velarana 8 523 655 km2 eo ny kontinentan' i Ôseania. Ny 90 % n'izay dia Aostralia. Izy no kontinenta kely indrindra eto an-tany.

Jeôgrafian' i Ôseania

I Ôseania dia fitambaran' i Aostralia sy nosy anarivony miisa 25 000 any ho any ao amin' ny tapany atsimon' ny Ranomasimbe Pasifika. Manana velarana mirefy 8 525 989 km² ny kôntinentan' i Ôseania, izay onenan' ny mponina miisa 50 tapitrisa any ho any tamin' ny taona 2000. Ny 90 % amin' izany velarana izany dia i Aostralia. Izy no kôntinenta kely indrindra eto an-tany.

Firenena ao Ôseania

Firenena ao Mikrônezia

Ireto ny firenena ao Mikrônezia: i Mikrônezia, ny Nosy Marsaly (Marshall), i Kiribaty (Kiribati), i Naoro (Nauru) ary i Palaô (Palaos).

Firenena ao Melanezia

Ireto ny firena ao Melanezia: ny nosy Fijy (Fiji / Fidji), ny Nosy Sôlômôna, i Vanoato, i Ginea Vaovao (izay mizara roa: i Papoazia-Ginea-Vaovao sy i Ginea Vaovao Andrefana -- izay an' i Indônezia).

Firenena ao Pôlinezia

I Pôlinezia dia hitana ireto fireena ireto: ny Nosy Koky (Cook Islands), i Zelanda Vaovao, i Kiribaty (Kiribati), i Nioe (Niue), i Samôa (Samoa), i Tônga (Tonga) ary i Tovalo (Tuvalu);

Firenena ao Aostralazia

I Aostralazia dia ahitana an' i Aostralia sy i Zelandy Vaovao.

Antarktika

I Antarktika dia ilay kôntinenta misy ny tendrontany atsimo. Manana velarana 14 tapitrisa km² izy. Ny 98 %n' ny velarany dia ranomandry. Mangatsiaka sy maina ary be rivotra indrindra eto an-tany i Antarktika. Zavamaniry sy biby mahazaka ny hatsiaka sy ny haizina ary ny hamaina ihany no miaina any.

Jeôgrafian' i Antarktika

I Antarktika dia ny tendrotany atsimo amin' ny Tany sy ny manodidina azy. Ny habeny dia mbola kely noho i Azia, i Afrika na i Amerika; i Eorôpa sy i Ôseania ihany no kely noho izy. 98 % amin' ny velarany dia ranomandry manana hatevina 1 600 m, izay no tsy ahafantarana ny endriky ny ambanitaniny, fantatra fotsiny ankehitriny fa misy tandavan-tendrombohitra sy farihy ambanin-dranomandry ny ao, ohatra ny farihy Gamburtsev.

Kôntinenta mangatsiaka, maina ary be rivotra indrindra eto an-tany i Antarktika; maina satria latsaky ny 200 mm ny rotsak' orana amorontsiraka (ary mbola latsak' izany ny rotsak' orana any amin' ny faritra afovoany).

Jereo koa

Tany maina: Saikanosy - Nosy - Andilan-tany - Kôntinenta
Rano masira: Ranomasina - Hoala - Helodrano - Andilan-dranomasina
Ranovory: Farihy - Dobo - Heniheny - Honahona - Riakasia -
Rano mandeha: Renirano - Ony - Sakelidrano - Loharano
Voambolan' ny jeôgrafia