Malezia
I Malezia dia firenena ao Azia Atsimo-Atsinanana, izay manana morontsiraka ao amin’ ny Ranomasin' i Sina Atsimo sy ao amin’ ny Andilan-dranomasin' i Malacca. Fanjakana federaly izy, izay ahitana faritany mizaka tena 13. Zarain' ny Ranomasin' i Sina Atsimo ho faritra roa lehibe i Malezia. Eo amin' ny Saikanosy Maley ny renitaniny. Manoloana ny Andilan-dranomasin' i Malacca ao andrefany izy io ary ao amin' ny Ranomasin’ i Sina Atsimo ny morontsiraka atsinanany. I Kuala Lumpur izay eo amin’ ny renitany eo amin’ ny Saikanosy Maley, no renivohitra. Vao nafindra ho ao Putrajaya ny renivohitra federaly, izay tanàna vao noforonina ary natao manokana ho an’ ny fitantanana.
.svg)
I Malezia dia fitambaran’ i Malezia Andrefana, izay ampahany amin’ ny Saikanosin' i Malacca, sy i Malezia Atsinanana, izay ampahany amin’ ny nosin’ i Borneo.
I Malezia Andrefana dia manana vohon-tany be tendrombohitra ahitana tandavan-tendrombohitra miisa valo. Manana morontsiraka mirefy 5 000 km ity ampahan’ i Malezia ity.
I Malezia Atsinanana kosa dia anjakan’ ny tendrombohitra, ka ny tendro avo indrindra amin’ izany, i Kinabalu izay mirefy 4 101 m, dia ao amin’ io faritra io no misy azy, izay sady tampona avo indrindra any Azia Atsimo.
I Malezia dia manana toetanim-pehibe mando, ka ny sala-maripana amin' izany dia miovaova eo anelanelan' ny 26 °C sy 27 °C. Betsaka dia betsaka ny rotsak' orana sady misy mandavan-taona. Ny antsasa-manilan’ ny tanin’ i Malezia dia rakotra ala. Be dia be ny karazan-javamaniry hita any, izay mahatratra 8 000 any ho any. Maro dia maro ihany koa ny karazam-biby amam-borona.
Isan-karazany ny vahoaka any Malezia izay ahitana foko maro. Miampy izany dia ahitana ny Sinoa sy Karana koa ny any. Tsy mitovy ny fitsinjaràn’ ny mponina manerana ny tanin’ i Malezia. Mihoatra ny 80 %n’ ny mponina no ao Malezia Andrefana fa ny sisa kosa dia ao Malezia Atsinanana. Betsaka zaza sy tanora ny any Malezia satria mahatratra 40 % ny latsaky ny 15 taona. Ny silamo no fivavahana ôfisialy any, nefa afaka mitazona ny finoany avy ireo tsy silamo. Ny Mozilmana no maro anisa indrindra any, nefa hita any koa ny bodisma sy ny taôisma ary ny hindoisma.
Mahatratra 130 ny isan' ny fiteny tenenina ao Malezia: 94 ao amin' ny faritra malein' i Bôrneô ary 40 ao amin' ny saikanosy. Ny fieny malay no fiteny ôfisialy fa miasa matetika ny fiteny anglisy amin' ny fanabeazana sy ny raharaham-barotra.
Tamin' ny taompolo 1970 dia niala amin' ny maha firenena an-dalam-pandrosoana azy i Malezia ka niroso ho anisan' ny firenena mandroso. Anisan' ny firenena manompana ny toekareny amin' ny taozava-baventy ao Azia Atsimo-Atsinanana i Malezia. Mandroso ny seha-pamokarana hafa toy ny fizahàn-tany sy ny fifanakalozana ary ny fampindramam-bola. Mandroso koa ny fambolena.
I Malezia dia fanjakà-mpanjaka ara-dalàm-panorenana, izay entin' ny Antenimiera sy ny piraiminisitra.
Etimolojia
hanovaNy anarana Malezia dia fitambaran'ny teny hoe Malays sy ny tovana latina-grika -ia/-ία[20] izay azo adika hoe 'tanin'ny Malay'. Nipoitra koa ny karazany mitovitovy amin'ny feo ao amin'ireo kaonty tranainy kokoa noho ny taonjato faha-11, ho toponyms ho an'ny faritra ao Sumatra na ilazana faritra lehibe kokoa manodidina ny andilan'i Malacca. Ny soratra Sanskrit hoe Vayu Purana, izay heverina fa efa nisy hatramin'ny taona arivo voalohany am.f.i., dia nilaza tany iray antsoina hoe 'Malayadvipa' izay notondroin'ny manam-pahaizana sasany ho Saikinosy Malay maoderina.Ny fitantarana malaza hafa dia ny Geographia an'i Ptolémée tamin'ny taonjato faha-2 izay nampiasa ny anarana Malayu Kulon ho an'ny morontsiraka andrefan'i Golden Chersonese, ary ny fitantaran'i Yijing tamin'ny taonjato faha-7 momba ny Malayu.
Ny [Purana|Vayu Purana], araka ny fomban-drazana sy ny andininy ao amin'ny Purana hafa, dia misy andininy 24.000 (shlokas).Misy andininy 12 000 eo ho eo anefa ireo sora-tanana sisa tavela. Nohavaozina tsy an-kijanona ilay lahatsoratra nandritra ny taonjato maro, ary samy hafa be ny sora-tanana misy azy.
Heverina fa nivelatra ho ethnonym ihany izy io satria lasa fahefana isam-paritra i Malacca tamin'ny taonjato faha-15. Ny Islamization dia nametraka ny maha-izy azy ara-poko ao Malacca, miaraka amin'ny teny hoe Melayu nanomboka niseho ho azo ovaina amin'ny Melakans. Mety ho nanondro manokana ireo miteny malay teo an-toerana izay tsy nivadika tamin'ny Sultan Malaccan izany. Ny fampiasana voalohany ny Malayos tamin'ny teny portogey dia nahitana taratry izany, tsy niresaka afa-tsy ny vahoakan'i Malacca. Ny fahalehibeazan'ireo mpivarotra avy any Malacca no nahatonga an'i Melayu hifandray tamin'ireo mpivarotra silamo, ary avy eo dia nanjary nifandray tamin'ny vondrona ara-kolontsaina sy fiteny maro kokoa.
Nilaza i Malacca sy Johor tatỳ aoriana fa izy ireo no ivon'ny kolontsaina Malay, toerana notohanan'ny Anglisy izay nahatonga ny teny hoe Malay lasa mifandray kokoa amin'ny saikinosy Malay fa tsy Sumatra.
Talohan'ny nanombohan'ny fanjanahantany Eoropeana, ny Saikinosy Malay dia fantatra amin'ny anarana hoe Tanah Melayu ('Tany Malay'). Teo ambanin'ny fanasokajiana ara-pirazanana noforonin'ny manam-pahaizana alemà Johann Friedrich Blumenbach, ireo teratany avy any Azia Atsimo Atsinanana an-dranomasina dia natambatra ho sokajy tokana, dia ny foko Malay. Taorian'ny fitsidihan'ny navigateur frantsay Jules Dumont d'Urville nankany Oseania tamin'ny 1826, dia nanolotra ny fepetran'i Malezia, Mikronezia ary Melanesia ho an'ny Société de Géographie tamin'ny 1831 izy, izay nanavaka ireo kolontsaina sy vondron'ny nosy Pasifika ireo tamin'ny teny hoe Polinezia. Dumont d'Urville dia namaritra an'i Malezia ho "faritra iray fantatra amin'ny anarana hoe East Indies". Tamin'ny taona 1850, ilay anglisy ethnologist George Samuel Windsor Earl, nanoratra tao amin'ny Journal of the Indian Archipelago and Eastern Asia, dia nanolotra soso-kevitra ny hanomezana ireo nosy any Azia atsimo atsinanana ho "Melayunesia" na "Indunesia", izay mankasitraka ny voalohany. Ny anarana Malezia dia nampiasaina mba hanondroana ny atao hoe Vondronosy Malay ankehitriny. Amin'ny voambolana maoderina, ny Malay dia mijanona ho anaran'ny vondron'olona Austroneziana ara-poko izay monina indrindra ao amin'ny Saikinosy Malay sy ny ampahany amin'ireo nosy mifanila amin'i Azia Atsimoatsinanana, anisan'izany ny morontsiraka atsinanan'i Sumatra, ny morontsirak'i Borneo, ary ireo nosy kely kokoa eo anelanelan'ireo faritra ireo.
Ny fanjakana nahazo ny fahaleovan-tena tamin'ny Fanjakana Royaume-Uni tamin'ny 1957 dia nitondra ny anarana hoe Federasionan'i Malaya, nofidina ho solon'ny anarana hafa mety ho toa an'i Malezia sy Langkasuka, taorian'ny fanjakana manan-tantara hita teo amin'ny tapany ambony amin'ny Saikinosy Malaya tamin'ny taonarivo voalohany. Na izany aza, ny anarana Malezia dia noraisina tamin'ny 1963 rehefa nanangana federasiona vaovao ny fanjakana misy ny Federasiona Malaya, miampy Singapore, Borneo Avaratra ary Sarawak. Ireo mpanao politika ao Filipina dia nieritreritra ny hanova ny anaran'ny fanjakany Malezia talohan'ny nitondran'ny firenena maoderina an'io anarana io.
Tantara
hanovaNy porofon'ny fonenan'ny olombelona maoderina any Malezia dia efa 40.000 taona lasa izay.Ao amin'ny Saikinosy Malay, ny mponina voalohany dia heverina ho Negrito. Nandray anjara tamin'ny Lalana Jade Maritime teo anelanelan'ny taona 2000 talohan'i JK ka hatramin'ny 1000 am.f.i. ny faritr'i Malezia. Tonga tany am-piandohan’ny taonjato voalohany am.f.i. ireo mpivarotra sy mpiavy avy any Inde sy Shina, ka nanangana seranana ara-barotra sy tanàna amoron-tsiraka tamin’ny taonjato faharoa sy fahatelo. Ny fisian’izy ireo dia niteraka fitaomana mahery vaika teo amin’ny kolontsaina teo an-toerana sy indiana sy sinoa, ary nandray ny fivavahan’ny Hindoisma sy Bodisma ny mponina tao amin’ny Saikinosy Malay. Efa tamin'ny taonjato fahefatra na fahadimy no nisehoan'ny soratra sanskrity. Ny fanjakan'i Langkasuka dia nipoitra tamin'ny taonjato faharoa tany amin'ny faritra avaratry ny Saikinosy Malay, naharitra hatramin'ny taonjato faha-15 teo ho eo. Teo anelanelan'ny taonjato faha-7 sy faha-13, ny ankamaroan'ny Saikinosy Malay atsimo dia anisan'ny empira Srivijayan an-dranomasina. Tamin'ny taonjato faha-13 sy faha-14 dia nahomby tamin'ny fitondrana Majapahit ny fifehezana ny ankamaroan'ny saikinosy sy ny Vondronosy Malay avy any Srivijaya. Tamin'ny fiandohan'ny taonjato faha-15, i Parameswara, mpanjaka nandositra tao amin'ny Fanjakan'i Singapura teo aloha, mifandray amin'ny fitsarana Srivijayan taloha, dia nanangana ny Sultanate Malacca. Nitombo ny fielezan'ny finoana silamo taorian'ny niovan'i Parameswara ho amin'io fivavahana io. Foibe ara-barotra lehibe i Malacca tamin'izany fotoana izany, nahasarika ny varotra manerana ny faritra.
Tamin'ny 1511, resin'i Portiogaly i Malacca, taorian'izay dia nalain'ny Holandey izy io tamin'ny 1641. Tamin'ny 1786, nanangana fanatrehana tao Malaya ny Fanjakana Britanika, rehefa nanofa ny Nosy Penang tamin'ny Orinasa British East India ny Sultan of Kedah. Nahazo ny tanànan'i Singapour ny Anglisy tamin'ny 1819, ary tamin'ny 1824 dia nifehy an'i Malacca taorian'ny Fifanarahana Anglo-Holandey. Tamin'ny 1826, ny Anglisy dia nifehy mivantana an'i Penang, Malacca, Singapore, ary ny nosy Labuan, izay naorin'izy ireo ho zanatany satroboninahitry ny Straits Settlements. Tamin'ny taonjato faha-20, ny fanjakan'i Pahang, Selangor, Perak, ary Negeri Sembilan, fantatra amin'ny anarana hoe Federasiona Maleziana, dia nanana mponin'ny Anglisy voatendry hanoro hevitra ny mpitondra Malay, izay tsy maintsy nanemoran'ny mpitondra tamin'ny alalan'ny fifanarahana. Ny fanjakana dimy ambiny ao amin'ny saikinosy, fantatra amin'ny anarana hoe Unfederated Malay States, na dia tsy teo ambany fitondran'ny Britanika mivantana aza, dia nanaiky ny mpanolo-tsaina britanika tamin'ny fiandohan'ny taonjato faha-20. Ny fampandrosoana ny saikinosy sy Borneo dia nisaraka tamin'ny ankapobeny hatramin'ny taonjato faha-19. Teo ambany fitondran'ny Britanika dia namporisihina ny fifindra-monina Sinoa sy Karana ho mpiasa. Ny faritra misy an'i Sabah ankehitriny dia teo ambany fifehezan'ny Britanika ho Borneo Avaratra rehefa nafindran'ny Sultan of Brunei sy ny Sultan of Sulu ny zon'ny tompony tsirairay avy, teo anelanelan'ny 1877 sy 1878.Tamin'ny 1842, natolotry ny Sultan Brunei ho an'i James Brooke i Sarawak, izay nandimby azy ireo tamin'ny naha-Rajah Fotsy azy tamin'ny fanjakana mahaleo tena mandra-pahatongan'ny taona 1946, rehefa lasa zanatany satroboninahitra izy io.
Tamin'ny Ady Lehibe Faharoa, nanafika sy nibodo an'i Malaya, Borneo Avaratra, Sarawak, ary Singapore nandritra ny telo taona mahery ny Tafika Japoney. Nandritra izany fotoana izany dia nitombo ny fifanolanana ara-poko ary nitombo ny fitiavan-tanindrazana. Nitombo ny fanohanana ny fahaleovantena taorian'ny nandresen'ny tafika Allied indray an'i Malaya. Nikasa ny hampiray ny fitantanan'i Malaya eo ambanin'ny zanatany iray antsoina hoe Malayan Union ny Britanika taorian'ny ady, dia nihaona tamin'ny fanoherana mafy avy amin'ny Malay, izay nanohitra ny fanalefahana ny mpitondra Malaya sy ny fanomezana zom-pirenena ho an'ny foko sinoa. Ny Malayan Union, naorina tamin'ny 1946, ary ahitana ny fananan'ny britanika rehetra ao amin'ny Saikinosy Malay afa-tsy Singapour, dia noravana haingana ary nosoloin'ny Federasionan'i Malaya tamin'ny 1 Febroary 1948, izay namerina ny fizakan-tenan'ny mpitondra ny fanjakana Malay teo ambany fiarovan'ny Britanika.
Nandritra izany fotoana izany, ny ankamaroan'ny Shinoa mpikomy teo ambany fitarihan'ny Antoko Komonista Malayana dia nanao hetsika anaty akata natao hanery ny Anglisy hiala an'i Malaya. Ny vonjy taitra Malayan (1948–1960) dia nahitana hetsika fanoherana ny fikomiana naharitra ela nataon'ny tafika Commonwealth tao Malaya. Tamin'ny 31 Aogositra 1957, lasa mpikambana mahaleo tena tao amin'ny Commonwealth of Nations i Malaya. Taorian'izay dia nisy drafitra feno novolavolaina mba hampiraisana an'i Malaya amin'ireo zanatany satroboninahitr'i Borneo Avaratra (fantatra amin'ny anarana hoe Sabah rehefa tafiditra), Sarawak, ary Singapore. Ny federasiona vinavinaina dia natao tamin'ny 31 aogositra 1963 tany am-boalohany, nifanandrify tamin'ny fahatsiarovana ny fahaleovantenan'ny Malayan. Na izany aza, noho ny tsy maintsy hanaovana fanadihadiana momba ny haavon'ny fanohanana ny federasiona ao Sabah sy Sarawak avy amin'ny Firenena Mikambana, araka ny fangatahan'ny mpanohitra ny federasiona toa an'i Sukarno Indonezia sy ny Antoko Firenena Mikambana ao Sarawak, dia nahemotra hatramin'ny 16 Septambra 1963 ny datin'ny federasiona.
Tany amin'ny faramparan'ireo taona 1990, nisy fiantraikany teo amin'ny firenena ny krizy ara-bola Aziatika, ka saika nirodana ny tsenan'ny vola, ny tahiry ary ny fananany; sitrana anefa izy ireo tatỳ aoriana. Ny tantara ratsy momba ny 1MDB dia resaka kolikoly lehibe eran-tany izay nahavoarohirohy ny praiminisitra Najib Razak tamin'izany fotoana izany tamin'ny 2015. Nandray anjara tamin'ny fiovana voalohany teo amin'ny antoko politika teo amin'ny fitondrana hatramin'ny nahazoana ny fahaleovantena tamin'ny fifidianana ankapobeny tamin'ny taona 2018 io tantara ratsy io. Tamin'ny taona 2020, niharan'ny krizy politika nifanojo tamin'ny krizy ara-pahasalamana sy ara-toekarena vokatry ny valan'aretina COVID-19 ny firenena.Izany dia narahin'ny fifidianana ankapobeny teo aloha tamin'ny Novambra 2022, izay nahatonga ny parlemanta nihantona voalohany teo amin'ny tantaran'ny firenena. Tamin'ny 24 Novambra 2022, nanao fianianana ho praiminisitra faha-10 an'i Malezia i Anwar Ibrahim, nitarika governemanta fiaraha-mitantana lehibe.
Fiteny any Malezia
hanovaManodidina ny 130 ny isan' ny fiteny ao Malezia ka ny 94 ao amin' ny faritra malein' ny nosy Bôrneô ary ny 40 ao amin' ny saikanosy.
Ny fiteny maley
hanovaNy fiteny maley dia fiteny aostrônezianina izay fitenim-pirenena any Maleizia (sy any Indônezia ary any Broney koa). Ny fiteny maley dia fiteny ao amin' ny vondrom-piteny aostrônezianina (izay ahitana ny fiteny tagalôga sy ny fiteny malagasy koa, ohatra). Mampiasa ny abidy latina (rumi) ny fiteny malay ankehitriny, na dia mbola miasa koa aza ny abidy arabo (jawi), abidy ôfisialin' i Malezia sy an' i Singaporo ary an' i Indônezia.
Kolontsaina
hanovaManana fiaraha-monina maro foko, kolontsaina ary fiteny maro i Malezia. Misy fiantraikany lehibe avy amin'ny kolontsaina sinoa sy indiana, nanomboka tamin'ny fotoana nanombohan'ny varotra ivelany. Ny fitaomana ara-kolontsaina hafa dia ny kolontsaina persianina, arabo ary britanika. Noho ny firafitry ny governemanta, miaraka amin'ny teorian'ny fifanarahana ara-tsosialy, dia nisy ny fampiraisana ara-kolotsaina kely indrindra amin'ireo foko vitsy an'isa. Misy fifandirana ara-kolontsaina eo amin'i Malezia sy ireo firenena manodidina, indrindra i Indonezia.
Tamin'ny 1971, namorona "Politika ara-kolontsaina nasionaly" ny governemanta, mamaritra ny kolontsaina Maleziana. Nolazainy fa ny kolontsaina Maleziana dia tsy maintsy mifototra amin'ny kolontsain'ny vazimba teratany Malezia, mba hahafahany mampiditra singa sahaza avy amin'ny kolontsaina hafa, ary tsy maintsy mandray anjara amin'izany ny finoana silamo[1]. Nampiroborobo ny teny Malay ho ambony noho ny hafa koa izy io. Niteraka lonilony teo amin'ireo tsy Malagasy izay mahatsapa fa nihena ny fahalalahan'ny kolontsaina izany fitsabahan'ny governemanta amin'ny kolontsaina izany. Samy nanolotra memorandum ho an'ny governemanta ny fikambanan'ny sinoa sy indiana, miampanga azy ho namorona politikam-kolontsaina tsy demaokratika.
Kanto
hanovaNy zavakanto nentim-paharazana Maleziana dia nifantoka indrindra tamin'ny sehatry ny asa sokitra, tenona ary ny mpanefy volafotsy. Ny kanto nentim-paharazana dia manomboka amin'ny harona vita amin'ny tanana avy any ambanivohitra ka hatramin'ny volafotsy amin'ny fitsarana Malay. Anisan'ny asa tanana mahazatra ny krisy haingon-trano, ny voangory voangory, ary ny lamba vita amin'ny batik sy songket. Malaza amin'ny saron-tava hazo ny teratany Maleziana Atsinanana. Samy manana ny zava-kanto an-tsehatra ny foko tsirairay, ary tsy dia mifanipaka firy. Na izany aza, ny zavakanto Malay dia mampiseho ny fitaoman'ny Indiana Avaratra noho ny fitaomana ara-tantaran'i India. Toa avy any amin'ny faritr'i Kelantan-Pattani no niandohan'ny mozika Malay nentim-paharazana sy ny zava-kanto an-tsehatra izay nisy fiantraikany avy any India, Shina, Thailandy ary Indonezia. Ny mozika dia mifototra amin'ny zavamaneno percussion, ny tena zava-dehibe dia ny gendang (amponga). Misy karazany 14 fara fahakeliny ny amponga mahazatra. Ny amponga sy ny zavamaneno fikapohana nentim-paharazana ary matetika dia vita amin'ny akora voajanahary. Ampiasaina amin'ny fomba mahazatra ny mozika amin'ny fitantarana, mankalaza ny zava-mitranga eo amin'ny fiainana, ary ny fotoana toy ny fijinjana.Izy io dia nampiasaina ho endrika fampitaovana lavitr'ezaka. Any Malezia Atsinanana, matetika ampiasaina amin'ny lanonana toy ny fandevenana sy fampakaram-bady ny tarika mozika mifototra amin'ny gong toy ny agung sy kulintang. Ireo ensemble ireo dia fahita any amin'ny faritra manodidina toa an'i Mindanao any Filipina, Kalimantan any Indonezia ary Brunei.
Malezia dia manana fomban-drazana am-bava matanjaka izay efa nisy hatramin'ny nahatongavan'ny soratra ary mbola mitohy ankehitriny. Samy namorona ny fomban-drazana ara-literatiorany ny tsirairay tamin'ireo Sultanate Malay, voataonan'ny tantara am-bava efa nisy taloha sy ny tantara niaraka tamin'ny finoana silamo.Ny literatiora malagasy voalohany dia tamin'ny soratra arabo. Ny soratra malay fantatra voalohany indrindra dia eo amin'ny vato Terengganu, natao tamin'ny 1303.Nanjary mahazatra ny literatiora sinoa sy indiana rehefa nitombo ny isan'ny mpandahateny tany Malezia, ary nanomboka namokatra tamin'ny taonjato faha-19 ireo sangan'asa novokarina teo an-toerana mifototra amin'ny fiteny avy amin'ireo faritra ireo. Lasa fiteny literatiora mahazatra koa ny teny anglisy. Tamin'ny 1971, ny governemanta dia nanao dingana hamaritana ny zavatra vita an-tsoratra amin'ny fiteny samihafa. Ny literatiora nosoratana tamin'ny teny Malay dia nantsoina hoe "literatiora nasionalin'i Malezia", ny literatiora tamin'ny fiteny bumiputera hafa dia nantsoina hoe "literatiora isam-paritra", ary ny literatiora tamin'ny fiteny hafa dia nantsoina hoe "literatiora fizarana". Ny tononkalo Malay dia tena mivoatra, ary mampiasa endrika maro. Ny endrika Hikayat dia malaza, ary ny pantun dia niparitaka avy amin'ny teny Malay ho amin'ny fiteny hafa. Ny vehivavy ihany koa dia mandray anjara amin'ny sary mihetsika ankehitriny.[2]
Nahandro
hanovaNy sakafon'i Malezia dia maneho ny firafitry ny foko maro isan-karazany ao aminy. Kolontsaina maro avy ao amin'ny firenena sy avy amin'ny faritra manodidina no nisy fiantraikany lehibe tamin'ny sakafo. Ny ankamaroan'ny fitaomana dia avy amin'ny kolontsaina Malay, Sinoa, Indiana, Thai, Javanese, ary Sumatran, indrindra noho ny maha-anisan'ny firenena azy amin'ny lalan'ny zava-manitra fahiny. Ny sakafo dia tena mitovy amin'ny an'i Singapore sy Brunei, ary mitovitovy amin'ny sakafo Filipiana ihany koa. Ny fanjakana samihafa dia manana sakafo isan-karazany, ary matetika ny sakafo any Malezia dia tsy mitovy amin'ny sakafo tany am-boalohany.
Indraindray ny sakafo tsy hita amin'ny kolontsainy tany am-boalohany dia ampidirina amin'ny hafa; ohatra, ny trano fisakafoanana sinoa any Malezia dia manolotra sakafo malay matetika.Ny sakafo avy amin'ny kolontsaina iray dia masaka ihany koa indraindray amin'ny fomba nalaina avy amin'ny kolontsaina iray hafa, Ohatra, ny sambal belacan (paty makamba) dia matetika ampiasaina ho fangaro amin'ny trano fisakafoanana sinoa mba hamoronana ny epinara (kangkung belacan). Midika izany fa na dia hita any amin'ny kolontsaina iray aza ny ankamaroan'ny sakafo Maleziana, dia manana ny maha izy azy izy ireo.Foto-tsakafo sy singa manan-danja amin'ny kolontsain'ny firenena ny vary. Ny sakay dia matetika hita amin'ny sakafo eo an-toerana, na dia tsy voatery ho masiaka aza izany.
Haino aman-jery
hanovaNy gazety lehibe ao Malezia dia an'ny governemanta sy ny antoko politika ao amin'ny fiaraha-mitantana, na dia manana ny azy manokana aza ny antoko mpanohitra lehibe sasany, izay amidy an-karihary miaraka amin'ny gazety mahazatra. Misy fisaratsarahana eo amin'ny haino aman-jery ao amin'ny tapany roa amin'ny firenena. Ny fampahalalam-baovao avy any amin'ny Saikinosy dia manome laharam-pahamehana ambany amin'ny vaovao avy any Atsinanana ary matetika mihevitra ny fanjakana atsinanana ho zanatanin'ny saikinosy.Vokatr'izany, nanangana ny TV Sarawak ho fampielezam-peo amin'ny Internet nanomboka ny taona 2014 ny faritr'i Malezia Atsinanana ao Sarawak, ary ho fahitalavitra tamin'ny 10 Oktobra 2020 mba handresena ny laharam-pahamehana sy ny fandrakofana ny haino aman-jery any Peninsular ary hanamafisana ny fanehoana an'i Malezia Atsinanana. Ny fampahalalam-baovao dia nomena tsiny noho ny fitomboan'ny disadisa teo amin'i Indonezia sy Malezia, ary nanome endrika ratsy ny Indoneziana ny Maleziana. Manana gazety isan'andro malay, anglisy, sinoa ary tamoul ny firenena. Ny vaovao Kadazandusun sy Bajau dia tsy misy afa-tsy amin'ny alalan'ny fahitalavitra Berita RTM. Ny vaovao Kadazan nosoratana dia efa nampidirina tao amin'ny famoahana toy ny The Borneo Post, ny Borneo Mail, ny Daily Express, ary ny New Sabah Times, saingy nitsahatra ny famoahana tamin'ny gazety na amin'ny fizarana.
Fety sy andro fialan-tsasatra
hanovaMankalaza fety maro ny Maleziana mandritra ny taona. Ny sasany dia fetim-pirenena navoakan'ny federaly ary ny sasany dia voamariky ny fanjakana tsirairay. Fety hafa no mankalaza ny foko na antokom-pivavahana manokana, ary ny fety lehibe ho an'ny vondrona lehibe tsirairay dia nambara ho andro tsy fiasana. Ny fetim-pirenena ankalazaina indrindra dia ny Hari Merdeka (Fetin'ny Fahaleovantena) amin'ny 31 Aogositra, fahatsiarovana ny fahaleovantenan'ny Federasionan'i Malaya tamin'ny taona 1957. Mankalaza ny federasiona tamin'ny 1963 ny Andron'i Malezia ny 16 Septambra. Ny fetim-pirenena hafa koa dia ny Fetin'ny Asa (1 Mey) sy ny fitsingerenan'ny andro nahaterahan'ny Mpanjaka (herinandro voalohan'ny volana Jona). Voafetra ny fahalalahan'ny asa fanaovan-gazety, miaraka amin'ny fameperana maro momba ny zon'ny famoahana sy ny fanapariahana vaovao. Ny governemanta dia efa nanandrana nanenjika ny taratasin'ny mpanohitra alohan'ny fifidianana. Tamin'ny 2007, nisy sampan-draharaham-panjakana namoaka toromarika ho an'ny fahitalavitra sy radio tsy miankina rehetra mba tsy handefa lahateny ataon'ny mpitarika ny mpanohitra, fihetsika nomelohin'ny mpanao politika avy amin'ny Antoko Hetsika Demaokratika mpanohitra. Sabah, izay tsy miankina amin'ny fifehezan'ny governemanta ny gazety rehetra fa ny iray ihany, no manana ny gazety malalaka indrindra ao Malezia. Ny lalàna toy ny Lalàna momba ny Fanontam-pirinty sy ny Famoaham-boky koa dia voalaza fa manakana ny fahalalahana maneho hevitra.
Ny fety silamo dia misongadina satria ny finoana silamo no fivavahan'ny fanjakana; Hari Raya Puasa (antsoina koa hoe Hari Raya Aidilfitri, Malay ho an'ny Eid al-Fitr), Hari Raya Haji (antsoina koa hoe Hari Raya Aidiladha, Malay ho an'ny Eid al-Adha), Maulidur Rasul (tsingerintaona nahaterahan'ny Mpaminany), ary ireo hafa ankalazaina. Ny Sinoa Maleziana dia mankalaza fety toy ny Taombaovao Sinoa sy ireo hafa mifandraika amin'ny finoana Shinoa nentim-paharazana. Ny andron'ny Wesak dia mankalaza sy mankalaza ny Bodista. Ny Hindoa any Malezia dia mankalaza ny Deepavali, fetin'ny jiro, raha ny Thaipusam kosa dia fombafomba ara-pivavahana izay ahitana mpivahiny manerana ny firenena mivory ao amin'ny Caves Batu. Ny vondrom-piarahamonina Kristiana any Malezia dia mankalaza ny ankamaroan'ny fialantsasatra izay hitan'ny Kristianina any an-kafa, indrindra fa ny Krismasy sy ny Paska. Ho fanampin'izany, mankalaza fetin'ny fijinjana antsoina hoe Gawai ny vondrom-piarahamonina Dayak ao Sarawak, ary mankalaza ny Kaamatan ny vondrom-piarahamonina Kadazandusun. Na dia eo aza ny ankamaroan'ny fetibe fantatra amin'ny foko na antokom-pivavahana iray manokana, ny fankalazana dia manerana izao rehetra izao. Amin'ny fomba amam-panao fantatra amin'ny anarana hoe "trano misokatra" dia mandray anjara amin'ny fankalazana ny hafa ny Maleziana, matetika mitsidika ny tranon'ireo izay mifandray amin'ny fetibe.
Fanantanjahantena
hanovaNy fanatanjahantena malaza any Malezia dia ahitana ny baolina kitra fikambanana, badminton, hockey an-kianja, vilia baolina, tenisy, squash, haiady, mitaingina soavaly, sambo, ary skate board. Ny baolina kitra no fanatanjahantena malaza indrindra any Malezia. Mahasarika mpijery an'arivony koa ny lalao badminton, ary nanomboka tamin'ny 1948 i Malezia dia iray amin'ireo firenena efatra nitazona ny amboara Thomas, ilay amboara eran-tany ho an'ny fiadiana ny ho tompondakan'ny badminton lehilahy. Nisoratra anarana tamin'ny 1997 ny Federasiona Maleziana Lawn Bowls. Ny squash dia nentin'ireo mpikambana tao amin'ny tafika britanika tany an-tanindrazana, ary ny fifaninanana voalohany dia natao tamin'ny 1939. Natsangana tamin'ny 25 Jona 1972 ny Fikambanan'ny Squash Racquets any Malezia. Laharana faha-10 eran'izao tontolo izao ny ekipan'ny hockey nasionaly lehilahy tamin'ny Jona 2022. Ny fiadiana ny amboara eran-tany hockey faha-3 dia natao tao amin'ny kianjan'i Merdeka ao Kuala Lumpur, ary koa ny amboara faha-10. Manana ny lalamby Formula One azy ihany koa ny firenena – ny Sepang International Circuit, miaraka amin'ny Grand Prix Maleziana voalohany natao tamin'ny 1999.Anisan'ny fanatanjahantena nentim-paharazana ny Silat Melayu, fomba fanao mahazatra indrindra amin'ny haiady fanaon'ny foko Malay.
Niorina tamin'ny 1953 ny Federasionan'ny Filankevitra Olaimpika Malaya, ary nahazo fankatoavana avy amin'ny IOC tamin'ny 1954. Nandray anjara voalohany tamin'ny Lalao Olaimpika Melbourne 1956 izy io. Ny filankevitra dia novana anarana hoe Filankevitry ny Olaimpika any Malezia tamin'ny taona 1964, ary nandray anjara tamin'ny lalao olaimpika rehetra afa-tsy iray ihany hatramin'ny nanombohany. Ny isan'ny atleta be indrindra nalefa tany amin'ny Lalao Olaimpika dia 57 tamin'ny Lalao Olaimpika Munich tamin'ny 1972. Ankoatra ny Lalao Olaimpika, dia mandray anjara amin'ny Lalao Paralympique ihany koa i Malezia. Malaysia dia nifaninana tamin'ny Lalao Commonwealth nanomboka tamin'ny 1950 ho Malaya, ary tamin'ny 1966 ho Malezia, ary ny lalao dia natao tany Kuala Lumpur tamin'ny 1998.
Jereo koa
hanova- Tontolo Maley
- Fiteny malaîka
- Fiteny malaiô-pôlineziana
- Malezia (vondro-nosy)
- Maley (vahoaka)
- Maley (firazanana)
Firenena ao Azia:
Afganistàna - Arabia Saodita - Armenia - Azerbaijàna - Bangladesy - Bareina - Botàna - Broney - Emirata Arabo Mitambatra - Filipina - Iemena - India - Indônezia - Iràka - Iràna - Israely - Japàna - Jôrdania - Kambôdia - Katara - Kazakstàna - Kirgizistàna - Kôety - Kôrea Atsimo - Kôrea Avaratra - Laôsy - Libàna - Maldiva - Malezia - Mianmara - Môngôlia - Nepaly - Ômàna - Ozbekistàna - Pakistàna - Palestina (fanjakana) - Rosia - Sina - Singaporo - Siria - Srilanka - Tailandy - Taioàna - Tajikistàna - Torkia - Torkmenistàna - Vietnamy.
Kôntinenta eto an-tany
