Foko eto Madagasikara

Ny foko eto Madagasikara dia vondron' olona iray faritra iaviana eto Madagasikara, nanana fandaminana ara-pôlitika niraisany na nitoviany tamin' ny vanimpotoana faha mpanjaka, manana ny fomba fitenenany ny teny malagasy izay atao hoe "fitenim-paritra", sns. Tsy misy famaritana tokana eken' ny maro ny hoe foko ka tsy fantatra noho izany ny tena isan' ny foko eto Madagasikara izay tsy nitsaha-nivoatra nandritra ny tantara. Mahazatra ny maro, indrindra fa nanomboka tamin' ny fanjanahan-tany frantsay, anefa ny miteny hoe "foko valo ambin' ny folo" na dia tsy mifanandrify amin' ny tena marina ara-tantara izany.

Ireto ireo ireo foko ireo: ny Antankarana sy ny Betsimisaraka ary ny Tsimihety ao avaratra, ny Antambahoaka sy ny Antefasy sy ny Antemoro sy ny Antesaka sy ny Tanala ary ny Zafisoro ao atsinanana, ny Tandroy sy ny Tanosy ary ny Mahafaly ao atsimo, ny Sakalava sy ny Masikoro ary ny Makoa sy ny Vezo ao andrefana, ny Merina sy ny Sihanaka sy ny Bezanozano sy ny Betsileo sy ny Zafimaniry ary ny Bara ao afovoan-tany.

Famaritana

Sarin-tany tamin' ny taona 1910 maneho ny foko eto Madagasikara

I Régis Rajemisa-Raolison dia mamaritra fohy ny foko toy izao ao amin' ny boky Rakibolana malagasy nosoratany: "Fitambaran' ny olona iray fiaviana".

Ny foko dia vondron' olona iray faritra niaviana, nanana fandaminana ara-pôlitika niraisany na nitoviany tamin' ny vanimpotoana faha mpanjaka, manana ny fomba fitenenany ny teny malagasy izay atao hoe "fitenim-paritra", sns. Tsy misy famaritana tokana eken' ny maro ny hoe foko ka tsy fantatra noho izany ny tena isan' ny foko eto Madagasikara izay tsy nitsaha-nivoatra nandritra ny tantara. Mahazatra ny maro, nanomboka tamin' ny fanjanahan-tany frantsay, anefa ny miteny hoe "foko valo ambin' ny folo" na dia tsy mifanandrify amin' ny tena marina ara-tantara izany. Ireo ataon' ny Malagasy ankehitriny hoe "foko" ireo dia matetika vondrom-poko raha ny tena marina noho ny faritra misy azy midadasika loatra sy noho ny fisian' ny vondrona ara-kolontsaina sy ara-piteny maro ao anatin' io vondrona lehibe io, izay manana ny anaram-pokony manokana avy. Ny hafa indray dia mety zana-poko noho izy vitsy, monina amin' ny faritra kely dia kely sady tsy mifankaiza amin' ny foko mifanila faritra iaviana aminy na ara-piteny na ara-kolontsaina. Tsy singa amaritana ny atao hoe "foko" eto Madagasikara na ny toetra ara-batana toy ny fihodirana, ny toetran' ny volo, ny toe-batana. Ny fitenenana amin' ny fitenim-paritra koa dia matetika tsy heverin' ny olona ho singa mamaritra ny atao hoe "foko" satria maro ny Malagasy avy amin' ny foko na vondrom-poko iray izay mahay tenim-paritra roa na maro noho izy valovontaka na efa nitety faritra maro.

Ny vondrom-poko araka ny faritra misy azy

Vondrom-poko ao avaratra

Ny Antankarana

Faritra nentim-paharazana misy ny Antankarana sy ny foko manodidina azy

Ny Antankarana na Tankarana dia vondrom-poko ao amin' ny tendro avaratr' i Madagasikara, ao amin' ny Faritanin' Antsiranana. Monina amin' ny faritra lavalava avy eo Ampasimena (andrefana) mankany Vohimarina (Vohémar). Antsiranana sy i Vohimarina no tanàn-dehibe any. Niisa 50 000 any ho any ny Antakarana tamin' ny taona 2013^[1]. Nisaraka tamin' ny Sakalava ny Antankarana tamin' ny fiandohan' ny taonjato faha-17 taorian' ny fifanolanana matetika.

Amin' ny lafiny kolontsaina, ny Antankarana dia mitovitovy amin' ny Sakalava mifanila aminy. Manompo tromba izy ireo ary mino ny fanahy eny amin' ny zavaboary, hany ka sarotra indraindray ny manavaka ireo vondrona roa ireo. Ny ankamaroan' ny Antankarana dia manaraka ny fivavahana silamo. Mifangaro amin' ny fivavahan-drazana (indrindra ny fivavahana amin' ny razana) ny fomba iainan' ny Antankarana ny finoana silamo, miaraka amin' ireo fety lehibe sy singa ara-kolontsaina nindramina tamin' ny kolontsaina arabo silamo.

Manana ny fakalazana atao hoe Tsangan-tsaina ny Antankarana izay anatsatohana hazo roa mba hanamarika ny maha iray ilay foko sy hanambatra ny lasa amin' ny ankehitriny, ny maty amin' ny velona, ahatsiarovana ireo mpanjaka sy ny zava-nitranga taloha teo amin' ny tantaran' ny Antankarana, mifototra amin' ny zava-nitranga tamin' ny taonjato faha-19, izay nenti-nanamafy ny fahefan' ny mpanjaka isaky ny dimy taona. Tafiditra ao anatin' ity lanonana ity ny fivahiniana masina any Nosy Mitsio

Ny Betsimisaraka

Faritra nentim-paharazana misy ny Betsimisaraka sy ny foko manodidina azy

Ny Betsimisaraka dia vondrom-poko lehibe ao amin' ny lemaka manaraka ny morontsiraka atsinanana, vafaritry ny reniranon' i Bemarivo ao avaratra sy ny onin' i Mananjary any atsimo. Ireto ny tanànan' ny Betsimisaraka: Maroantsetra, Fenerivo, Soanierana-Ivongo, Toamasina, Vatomandry, Mahanoro ary Andevoranto. Niisa 1 500 000 any ho any ny Betsimisaraka tamin' ny taona 2011^[2].

Efa ela ny Betsimisaraka no nifanerasera tamin' ny tantsambo sy mpivarotra eorôpeana izay nitaranaka vahoaka safiotra eorôpeana-malagasy, antsoina hoe Zanamalata. Nipoitra ny Zanamalata antsoina hoe Ratsimilaho mba hampiray ny foko betsimisaraka isak-karazany teo ambany fitondrany tamin' ny taona 1710. Naharitra 50 taona ny nanjakany ary nametraka ny maha-izy azy sy ny fitoniana manerana ny fanjakana izany, saingy nalemy tsikelikely io fitambarana io tamin' ny fitondràn' ireo mpandimby azy. Fanjakana Betsimisaraka efa nivakivaky dia nofehezin-dRadama I, mpanjakan' Imerina, tamin’ny 1817. Nitondra ny firenana nandritra ny Repoblika faharoa (1975-1992) ny Amiraly Didier Ratsiraka, izay avy amin' ny foko betsimisaraka. Anisan' ny olo-malaza ara-pôlitika ihany koa ny zanak' anabavin-dRatsiraka, atao hoe Roland Ratsiraka, izay nirotsaka hofidiana ho filoham-pirenena ary ben' ny tanànan' i Toamasina

Ara-kolontsaina dia azo zaraina roa ny Betsimisaraka, dia ny avaratra sy atsimo. Irasan' ny avaratra sy ny atsimo ny fanajana ny razana, ny tromba, ny sorona omby, ny famadihana sy ny sambatra (famorana) ary ny rafitra ara-tsôsialy entin-draibe. Samy manana ny fitenim-paritra azy manokana sy ny fady isan-karazany, ary koa ny fomba fany avaratra sy ny atsimo.

Ny Tsimihety

Faritra nentim-paharazana misy ny Tsimihety sy ny foko manodidina azy

Ny Tsimihety na Antandroña dia vondrom-poko any amin' ny faritra avaratra-andrefana eto Madagasikara, ao amin' ny faritanin' i Mahajanga, monina amin' ny faritra eo anelanelan' ny tanin' ny Antankarana avy ao avaratra, ny Betsimisaraka avy ao atsinanana, ny Sihanaka avy ao atsimo, ary ny Sakalava avy ao andrefana. Ireto ny tanàna lehibe any: Antsohihy, Mandritsara, Befandriana-Avaratra, Mampikony, Boriziny ary Bealanana. Eo anelanelan' ny 700 000 sy 1 200 000 ny isan' ny Tsimihety^[3]^[4]. Izy no foko fahefatra maro an' isa indrindra eto Madagasikara.

Tamin' ny vaninandro faha mpanjaka dia tsy nanavaka ny andriana sy ny tsy andriana ny Tsimihety fa mitovy saranga sy zo avokoa ny mponina rehetra ao amin' io vondrom-poko io ka ny zokiolona no mitondra ny fiarahamonina. Niorina tamin' ny fomba fiainan' ny mpiombom-pananana ary tarihin' ny vondron' olon-kendry antsoina hoe sojabe ny Tsimihety, izay tsy mbola nahalala ny fandaminana ara-pôlitikan' ny fanjakà-mpanjaka na fitondràm-pilohan-tanàna. Ny ohatra nasehon' ny fanjakana tsimihety Manjakamarosaina na Andriambaloambitelopolo dia efa azo lazaina ho endrika repoblikana alohan' ny fotoana.

Ny Tsimihety dia anisan' ny nandray anjara mavitrika tamin' ny pôlitika teto Madagasikara hatramin' izay. I Philibert Tsiranana, izay Tsimihety avy any akaikin' i Mandritsara, no filoha voalohan' ny Repoblika Malagasy, fony izy tao anatin' ny Vondrona Frantsay (Union Française) tamin' ny taona 1959, ary nijanona ho filoham-pirenena nandritra ny 10 taona taorian' ny nahazoan' i Madagasikara ny fahaleovantena tamin' ny taona 1960.

Vondrom-poko ao atsinanana

Ny Antambahoaka

Faritra nentim-paharazana misy ny Antambahoaka sy ny foko manodidina azy

Ny Antambahoaka dia vondrom-poko iray ao atsimo-atsinanan' i Madagasikara, eo anelanelan' i Sakaleona sy Namorona. I Mananjary no tanan-dehibe any. Niisa 50 000 any ho any ny Antambahoaka tamin' ny taona 2013^[5].

Misy amin' izy ireo ny mitovy fiaviana arabo amin' ny Antemoro. Nisaraka tamin' ny Antemoro ny Antambahoaka tamin' ny taonjato faha-15 rehefa nanangana vondrona vaovao antsoina hoe Masindrano ny Antemoro iray antsoina hoe Ravalarivo. Nizarazara ho andriana sy olon-tsotra ary andevo ny fiarahamonina nentim-paharazana antambahoaka. Ny foko antambahoaka andriana roa dia ny Onjatsy sy ny Tsimaito (na Tsimeto), izay mpitahiry ny fahalalana siantifika sy ny ody ary ny fanasinana, ary nahay ny fampiasana ny sorabe (fiteny malagasy nosoratana tamin' ny abidy arabo).

Ny fitondran' ny raibe sy ny fanajana ny razana ary ny fady no ivon' ny fiarahamonin' ny Antambahoaka. Mpanjono an-dranomasina sy an-drenirano ary am-parihy ny Antambahoaka. Malaza ao amin' ny Antambahoaka ny fetin' ny sambatra, izay fombafomba fanao isaky ny fito taona. Ranoray be ny fiarahamonin' izy ireo izay ahitana fifindra-monina kely any ivelany sy fahatsapana ambony ny maha-izy azy. Misy fady hatry ny ela izay mandrara ny fitaizana zaza kambana. Ny fiarahamonina antambahoaka dia manaiky ny soman-drazana - izay karazana fifandraisan' ny mpiziva, fifandraisana misy eo amin' ny foko roa hita taratra amin' ny fifankazaran' izy ireo eo amin' ny fomba fifampiresahany.

Ny Antefasy

Faritra nentim-paharazana misy ny Antefasy sy ny foko manodidina azy

Ny Antefasy na Antaifasy na Tefasy dia vondrom-poko eto Madagasikara ao amin' ny morontsiraka atsimo-atsinanana, ao amin' ny faritra manodidina an' i Farafangana. Eo anelanelan' i Manampatra sy Mananara atsimo izy ireo, izany hoe eo afovoan' ny Antemoro ao avaratra sy ny Antesaka ao atsimo. Tamin' ny taona 2013 dia niisa 150 000 any ho any ny Antefasy^[4].

Nanomboka tamin' ny taompolo 1680, ny Antefasy niditra niady amin' ny Antemoro mpifanolo-bodirindrina aminy. Nitohy hatramin' ny taonjato faha-18 ny fifandonana nefa tsy naharesy mazava tsara ny iray tamin' ireo foko ireo. Nandritra ny fotoana fohy dia nanjakan’ ny Antemoro ny Antefasy, fa ny mpanjaka antefasy iray antsoina hoe Maseba no nanafaka azy. Tamin’ ny taona 1827 dia notafihin’ ny tafika merina ny fanjakana antefasy ka lasa fanjakana nanompo ny Fanjakan’ Imerina. Nanohitra ny fanjakazakan’ ny Merina ny Antefasy ary tsy voafehy tanteraka. Mba hanalefahana azy ireo dia nanohana ny Zafisoro ny Merina. Antefasy mirahalahy no nanangana ny Union Démocratique et Sociale (1957), iray amin' ireo antoko pôlitika nahomby indrindra manerana ny Nosy. Voafidy indroa ho filohan’ ny Antenimieram-pirenena ny iray tamin’ ireo mpanorina ny antoko, Norbert Zafimahova, voatendry hisolo tena hiaro ny tombontsoan’ i Madagasikara ao amin’ ny Antenimieran-doholona frantsay tamin’ ny 1958.

Ny Antemoro

Faritra nentim-paharazana misy ny Antemoro sy ny foko manodidina azy

Ny Antemoro dia vondrom-poko malagasy manana ny faritra nentim-paharazana nisy azy eo anelanelan' i Namorona sy Manampatrana no fonenany. I Vohipeno sy i Manakarano tanàna lehibe any aminy. Niisa 500 000 any ho any ny Antemoro tamin' ny taona 2013^[6].

Ny foko antemoro atao hoe Anakara sy Antalaotra, araka ny lovantsofina mbola iadian-kevitra, dia taranaka mpiavy avy any Arabia sy Persia. Rehefa tonga teto Madagasikara izy ireo dia nanova finoana ny Antemoro ho silamo; tsy ela anefa dia navelan' izy ireo izany fivavahana vaovao izany. Ny razan' ny Antemoro no nitondra ny sorabe teto Madagasikara. Ramakararo no mpanjaka antemoro voalohany. Anisan' ny Antemoro nalaza Andriamahazonoro sy Ratsilikaina izay nohafarin' Andrianampoinimerina ho lasa mpanolo-tsainany sy nampianatra an-dRadama I zanany. Nalaza ho ombiasa sy mpanandro mahery ny Antemoro. Rava ny fanjakan' ny Antemoro tamin' ny faramparan' ny taonjato faha-19 taorian' ny fikomian' ny Antemoro olon-tsotra nanohitra ny sarangan' ny andriana.

Maro ny foko ao amin' ny vondrom-poko antemoro. Ao ny Anteony tonga voalohany tao Matitanana, ao Vohipeno. Ao ny Antalaotra, tonga taty aoriana, nefa malaza amin' ny Sorabe sy ny fahaizany misikidy sy manandro (ny tena mamiratra dia ny Anakara), araka ny lovantsofina, izay voatery nandositra ny lapan' ny soltàna avy any Arabia Saodita fahaizay noho ny fananany fiaviana jiosy. Ao koa ny Ampanabaka izay tsy iza fa ny sarambaben' olona maro anisa.

Fady ny Antemoro ny alika, izay ataony hoe "biby maloto". Fady azy ireo koa ny fihinanana henan-kisoa.

Ny Antesaka

Faritra nentim-paharazana misy ny Antesaka sy ny foko manodidina azy

Ny Antesaka na Antaisaka na Tesaka dia vondrom-poko iray ao atsimo-atsinana amin' i Madagasikara. Ao amin' ny distrikan' i Vangaindrano,faritra Atsimo-Atsinanana, no betsaka azy ireo. Ny faritra onenany dia eo anelanelan' i Mananivo ao avaratra, Itomampy syIonaivo ao andrefana, ary Lavibola ao atsimo. Tanàna lehibe ao aminy dia i Vangaindrano sy i Midongy Atsimo. Niisa 600 000 any ho any ny Antesaka tamin' ny taona 2013^[7].

Ny mpanjaka antesaka maro dia taranaky ny Zarabehava izay taranaka mpanjaka sakalava izay niampita nankany amin' ny morontsiraka atsinanana teo anelanelan’ ny taompolo 1620 sy 1650. Nifindra monina avy tany amin' ny Fanjakan' i Menabe ny razamben’ ny Antesaka ary tonga tao Nosipandra (antsoina ankehitriny hoe Vangaindrano) tamin’ ny taompolo 1650. Araka ny lovantsofina dia Andriamandresy no mpanorina ny vondrom-poko antesaka. Tany am-piandohan' ny taonjato faha-18, ny Antesaka dia iray amin' ireo fanjakana efatra lehibe indrindra eto Madagasikara. Matetika no niadiana ny fifandimbiasam-pitondrana ary niteraka fifandirana anatiny. Tamin' ny taonjato faha-19, dia notafihin’ ny tafiky ny Fanjakan' Imerina ny Fanjakana Antesaka ka resiny teo anelanelan' ny taompolo 1820 sy 1850. I Lengoabo, zafikelin-dRatongalaza, no mpanjaka farany sady nanan-danja indrindra tamin' ny taonjato faha-18, ary nahavita nanitatra ny faritanin' ny Antesaka hatramin' ny farany indrindra.

Ny zaza kambana dia fady ary tsy azo alevina miaraka amin' ny fianakaviany. Ny fomba momba ny fandevenana dia ny fanamainana ny faty mandritra ny roa na telo taona alohan' ny hamindrana azy any amin' ny fasana iombonana antsoina hoe kibory, izay miafina ao anaty ala fady. Mizara ho foko maromaro ny vondrom-poko antesaka, dia ny Antemanambondro, ny Antevato, ny Masianaky, ny Zarabehava, ny Zarafaniliha ary ny Zaramanampy.

Ny Tanala

Faritra nentim-paharazana misy ny Tanala sy ny foko manodidina azy

Ny Tanala na Antanala dia vondrom-poko ao amin' ny faritra misy ny havoanan' Ikongo, voafaritry ny tanin' ny Betsileo ao andrefana, ny Betsimisaraka sy ny Antambahoaka sy ny Antemoro ary ny Antefasy ao atsinanana, ary ny ony Manampatrana ao atsimo. Ireto ny tanàna lehibe any: Ambohimanga Atsimo sy Ivohibe ary Ifanadiana. Miisa 400 000 any ho any ny Tanala tamin' ny taona 2014^[4].

Ny Vazimba no mponina voalohany tao amin' ny tanin' ny Tanala. Tamin' ny taonjato faha-17 dia nifindra tany amin' io faritra io ny foko Zafirambo. Araka ny lovantsofina ihany dia avy amin' ny mpitarika iray antsoina hoe Rambo ny Zafirambo. Ny ray aman-drenin' i Rambo dia samy avy amin' ny foko antemoro - ny Anteony eo amin' ny lafin-dray ary ny Zafiraminia eo amin' ny lafin-dreny. Noroahin' ny Zafirambo tao amin' ny lohasahan' i Sandrananta sy Manambondro ny foko Antemahafaly nitondra ny tany taloha. Tamin' ny taonjato faha-18 dia nifandona tamin' ny Antemoro ny Tanala izay nandesy azy ireo tamin’ ny farany. Nahatratra ny faratampon' ny tanjany ny fanjakana tanala tamin' ny tapaky ny taonjato faha-18 teo ambany fanapahan’ ny mpanjaka Andriamatahetany.

Nizara ho ambaratongam-poko telo Tanala: ny andriana sy ny olona afaka ary ny andevo. Tompon' andraikitra eo anatrehan' ny vahoakany, izay nanana fahefana hanongana azy, ny mpanjaka tanala. Aorian' ny fahafatesan' ny mpanjaka dia tehirizina ny vakoka (lambohamba) avy aminy ary ampandroina isan-taona amin' ny toerana iray ao amin' ny lohasahan' i Sandrananta.

Nalaza tamin' ny fahaiza-mamantatra ny miafina sy ny hoavy amin' ny alalan' ny fanandroana sy ny sikidy ny Tanala. Vantany vao teraka ny zaza dia ampandroina amin' ny rano mangatsiaka, ary manambara ny andro sasany fady ho azy mandritra ny androm-piainany ny ombiasa; raha misy zaza teraka amin' ny andro fady amin' ny reniny sy ny rainy dia avelaho faty. Manana andro fady valo isam-bolana ny Tanala. Amin' ny Tanala sasany dia masina ary arovana amin' ny alalan' ny fady maro ny babakoto (Indri Indri): tsy azo vonoina na hanina, ary raha voafandrika dia tsy maintsy afahana; raha maty na voavono tsy nahy dia tsy maintsy alevina toy ny olona. Fady kisoa sady tsy mahazo mikasika azy ireo ny Tanala.

Ny Zafisoro

Faritra nentim-paharazana misy ny Zafisoro sy ny foko manodidina azy

Ny Zafisoro dia vondrom-poko malagasy monina any amin' ny morontsiraka atsimo atsinanan' i Madagasikara, ka ao amin' ny distrikan' i Farafangana no ahitana azy ireo betsaka. Heverina ho zana-pokon' ny Antefasy ny Zafisoro sady mitovy faritra onenana amin' ny Antefasy. Maro ireo etnôlôga no mihevitra fa ny Antefasy, sy ny Zafisoro koa, dia zana-pokon' ny Antesaka. Eo amin' ny 91 000 ny isan' ny Zafisoro^[8].

Ny Zafisoro dia mety avy amin' ny Afrikana mpifindra monina niondrana an-dakana nankaty Madagasikara tamin' ny taonjato faha-15, ka tamin' izany dia vahoaka iray ihany izy sy ny Antefasy mpifanolo-bodirindrina aminy ankehitriny. Araka ny lovantsofin' ny Antefasy dia avy any anaty tanin' i Afrika ny razamben' izy ireo atao hoe Ndretsileo. Te honina amin' ny faritra manamorona ny reniranon' i Menarandra i Ndretsileo. Efa nalain' ny Bara izany faritra izany ka i Ndrembolanony, zafin' i Ndretsileo, dia nifindra nankany atsinanana niaraka tamin' Isoro, izay mpajaka niara-nanapaka taminy. Niorim-ponenana tao amin' ny morontsiraka atsinanana izay. Noho ny tsy fifanarahana momba ny fizaràna ny tany dia nisaraka tamin' ny taranak' i Ndrembolanony ny taranak' Isoro ka nantsoina tamin' izay hoe Zafisoro, izany hoe "Zafin' Isoro". Izany dia niseho tamin' ny faramparan' ny taonjato faha-16 na tamin' ny fiandohan' ny taonjato faha-17. Nanomboka tamin' izay dia tsy nitsahatra niady ny Zafisoro sy ny Antefasy ka lasa foko roa samy hafa. Tamin' ny taonjato faha-19 dia ny Merina no nanapaka ny Zafisoro sy ny Antefasy.

Vondrom-poko ao atsimo

Ny Antandroy

Ny Antandroy na Tandroy dia vondrom-poko ao amin' ny faritra mipaka hatrany amin' ny tendron' i Madagasikara atsimo indrindra monina amin' ny tany eo anelanelan' ny ony Menarandra ao andrefana sy Mandrare ao atsinanana ary ny havoana Vohimainty ao avaratra. Niisa 600 000 any ho any ny Antandroy tamin' ny taona 2013^[9].

Mety ny Karimbola no foko efa tao hatry ny ela izay novantanin' ny mpiavy taty aoriana. Misy amin' ny razamben' ny Tandroy no avy amin' ny Sakalava. Ao amin' ny tapany atsinanana amin' ny faritra onenan' ny Tandroy no nisy ny fokom-pianakaviana Mahandrovato izay nitombo tsikelikely vokatry ny fiavian' ny Antanosy sy ny Bara mpitsoa-ponenana. Tany am-piandohan' ny taonjato faha-18 dia niorina ny kônfederasiôna nampiray ny fanjakana tandroy rehetra teo anelanelan' ny ony Menarandra sy Mandrare. Ny Zafimanara, zana-bondron' ny fokom-pianakaviana Mahandrovato, no nitondra ity kônfederasiôna ity. Nihena ny fahefan' ny Zafimanara tamin' ny taona 1790 teo ho eo rehefa nisy tondra-drano lehibe sy fikorontanan' ny tontolo iainana ka nahatonga azy ireo hifindra any amin' ny lembalemban' i Manombo. Niiaro tena ka tsy resin' ny Fanjakan' Imerina tamin' ny taonjato faha-19 ny Tandroy. Ny mpanjanatany frantsay koa dia niady mafy mba hampihatra ny heriny amin' ity vahoaka ity. Ny fanonganana an' i Tsiranana sy ny fiafaran' ny Repoblika voalohany tamin' ny taona 1972 dia niainga tamin' ny hetsika mitam-piadiana nataon' ny tantsaha tandroy notatihin' i Monja Jaona tany Toliara.

Ny Antandroy dia mino andriamanitra mpamorona (Zañahare) sy ny razana. Inoany koa ny fisian' ny kokolampo izay mitondra ny tsara na ny ratsy. Fahita ny mpisikidy sy ny mpisorona. Ny famorana dia manan-danja eo amin' ny Tandroy, ary amin' ny foko tandroy sasany dia atifitra amin' ny basy ny tsotsoka. Ny Tandroy dia mampiasa hazo fisaka hanamboarana ny tranony; manana endrika efamira ny trano nentim-paharazana. Matetika fefy raketa na fantiolotsy (Alluaudia procera) no manodidina ny tranon' ny Tandroy. Ny fiompiana omby no tena asa ataon' ny Antandroy. Voarara tsy hitery rononon' omby ny vehivavy antandroy. Fadin' ny Antandroy rehetra ny famonoana sy fihinanana sokatra. Rehefa maty ny Tandroy, dia mikarakara lanonam-pandevenana ny mpianakavy, omby maro dia maro no vonoina amin' izany. Mety afaka ambolana maro vao mandevina ny Tandroy. Ny fasana tandroy dia lehibe sady vita amin' ny vato ary mahitsizoro, izay voaravaka sary hosodoko mirenty sy aloalo. Atsatoka eo ambonin' ny fasana ny karandohan' ny omby novonoina amin' ny fandevenana mba hanehoana ny fananan-karen' ny maty. Rehefa vita ny fandeveana dia dorana amin' ny afo ny tranon' ny maty. Tsy miverina mitsidika fasana ny Tandroy. Zava-maneno ankafizin' ny Tandroy ny lokanga. Mampalaza azy ireo ny dihy nentim-paharazany izay taterahin' olo-maro miaraka amin' ny lefona ary ampiarahina amin' ny antsa.

Ny Antanosy

Ny Antanosy na Tanosy dia vondrom-poko ao amin' ny tendron' i Madagasikara atsimo-atsinanana indrindra, ao amin' ny faritra Anosyeo anelanelan' i Masianaka sy Mandrare no misy azy betsaka indrindra, nefa ahitana azy koa ny tanàna toa an' i Bezaha sy i Vatolatsaka (ao amin' ny distrikan' i Betioky-Atsimo) ary any Bereketa (distrikan' i Sakaraha) any amin' ny faritra Atsimo-Andrefana. I Tolagnaro no tanàn-dehiben' izy ireo. Niisa 360 000 any ho any ny Antanosy tamin' ny taona 2013^[10].

Ny Mahafaly

Ny Mahafaly dia vondrom-poko monina amin' ny misy havoana marin-tampona midadasika, be sokay sy fasika, eo anelanelan' ny ony Onilahy sy Menarandra, any amin' ny faritra Atsimo-Andrefana. Ny tanàna lehibebe misy ny Mahafaly: Betioky-Atsimo sy Ejeda ary Ampanihy. Niisa 150 000 any ho any ny Mahafaly tamin' ny taona 2013^[11].

Vondrom-poko ao andrefana

Ny Sakalava

Ny Sakalava dia vondrom-poko monina amin' ny tany midadasika dia midadasika any amin' ny tapany atsimo-andrefana sy andrefana ary avaratra-andrefan' i Madagasikara, eo anelanelan' Ampasimena any avaratra, sy Toliara any atsimo. Mizara efatra Sakalava, dia ny Sakalavan' i Boina (renivohitra: Mahajanga), ny Sakalavan' Ambongo (renivohitra: Besalampy), ny Sakalavan' i Menabe (renivohitra: Morondava) ary ny Sakalavan' i Fiherenana (renivohitra: Toliara): ny Vezo sy ny Masikoro dia heverina ho zana-pokon' ny Sakalavan' i Fiherenana. Ireto ny tanàn-dehibe ao amin' ny tanin' ny Sakalava: Mahajanga, Besalampy, Morondava, Toliara, Analalava, Maintirano ary Morombe. Niisa 1 210 000 any ho any ny Sakalava tamin' ny taona 2014^[12].

Ny Makoa

Ny Makoa dia vondrom-poko monina ao amin' ny morontsiraka avaratra andrefan' i Madagasikara. Ny mponina ao ampovoan-tanin' i Madagasikara dia miantso ny razamben' izy ireo hoe Masombika. Indraindray izy ireo dia heverina ho zana-pokon' ny Vezo, izay foko ao anatin' ny Sakalava. Eo amin' ny 1 %n' ny Malagasy ny Makoa.

Ny Masikoro

Ny Masikoro dia vondrom-poko any amin' ny morontsiraka atsimo andrefan' i Madagasikara izay mivelona indrindra amin' ny fiompiana sy ny fambolena. Niisa 90 000 ny Masikoro tamin' ny taona 2001 ^[13].

Ny Vezo

Ny Vezo dia vondrom-poko moninina any amin' ny morontsiraka atsimo andrefan' i Madagasikara izay mivelona indrindra amin' ny fanjonoana an-dranomasina. Ao amin' ny vondrom-poko Sakalava ny Vezo.

Vondrom-poko ao afovoan-tany

Ny Merina

Faritra nentim-paharazana misy ny Merina sy ny foko manodidina azy

Ny Merina dia vondrom-poko monina ao afovoan' i Madagasikara, eo amin' ny tampon-kavoana voafaritry ny tanin' i Vonizongo ao avaratra, ny tendrombohitr' Ankaratra ao atsimo, ny reniranon' i Sakay ao andrefana, ary ny tandavan-tendrombohitr' Angavo ao atsinanana. Ireto ny tanàn-dehibe misy ny Merina: Antananarivo, Antsirabe, Ambatolampy, Arivonimamo, Miarinarivo, Manjakandriana ary Soavinandriana. Izy ireo no maro anisa indrindra eto Madagasikara, eo anelanelan' ny 26 sy 30 % amin' ny mponina. Niisa 5 000 000 any ho any ny Merina tamin' ny taona 2013^[14]. Ny fanjakan' ny Merina no niitatra indrindra ka nandrakotra ny ampahany be amin' ny Nosy. Tamin' ny vanipotoana faha mpanjaka dia nizara sarangam-poko telo ny Merina ka ny farany ambony dia ny sarangan' ny Andriana. Merina ny filohan' i Madagasikara voafidy tamin' ny taona 2002, Ravalomanana Marc (nandimby an-dRatsiraka Didier) izay niharan' ny fanonganam-panjakana notarihin' i Andry Rajoelina, izay Merina tahaka azy ihany, tamin' ny taona 2009.

Faritra nentim-paharazana misy ny Sihanaka sy ny foko manodidina azy

Ny Sihanaka

Ny Sihanaka dia vondrom-poko monina manodidina ny farihin' Alaotra, voafaritry ny renirano Bemarivo Ambony sy Tampoketsa Atsimo ao avaratra, ny renirano Mahajamba Ambony ao andrefana, ary ireo havoana misy ny Bezanozano sy ny ala ao atsinanana. Ny tanàna lehibe any dia Ambatondrazaka. Miisa 200 000 any ho any ny Sihanaka.

Ny Bezanozano

Faritra nentim-paharazana misy ny Bezanozano sy ny foko manodidina azy

Ny Bezanozano dia vondrom-poko ao amin' ny tany lemaka manodidina an' i Mangoro, voafaritry ny tany onenan' ny foko Sihanaka ao avaratra, ny Betsimisaraka ao atsinanana, ary ny Merina ao andrefana. Ireto ny tanàn-dehibe ao: Moramanga sy Beparasy ary Anjiro. Niisa 100 000 any ho any ny Bezanozano tamin' ny taona 2011^[15].

Ny Betsileo

Faritra nentim-paharazana misy ny Betsileo sy ny foko manodidina azy

Ny Betsileo dia vondrom-poko lehibe ao amin' ny toerana faritan' ny ony Mania ao avaratra, ny tanin' ny Tanala ao atsinanana, ny tendrombohitr' Andringitra ao atsimo, ary ny tandavan-tendrombohitr' i Bongolava ao andrefana, izany hoe ao amin' ny Faritanin' i Fianarantsoa. Ireto ny tanànan' ny Betsileo: Ambositra, Ambohimahazo, Ambohinamboarina, Fianarantsoa, Ambohimahasoa ary Ambalavao. Tombanana ho 4 359 000 any ho any ny isan' ny Betsileo.

Ny Zafimaniry

Ny Zafimaniry dia vondrom-poko monina ao amin' ny tapany atsimo atsinanan' ny faritra afovon' i Madagasikara, izay azo heverina ho zana-pokon' ny Betsileo, nefa mifanakaiky kolontsaina koa amin' ny Tanala. Tombanana eo amin' ny 25 000 eo ho eo ny Zafimaniry tamin' ny taona 2008^[16].

Ny Bara

Ny Bara dia vondrom-poko monina amin' ny toerana midadasika voafaritry ny renirano Zomandao any avaratra (mampisaraka azy amin' ny Betsileo), ny faritra onenan' ny Tanala any atsinanana, ny ony Onilahy any atsimo andrefana (mampisaraka azy amin' ny Antandroy sy ny Mahafaly), ary ny tangoron-tendrombohitra Analavelona ao andrefana sy avaratra-andrefana. Ny tanàn-dehibe ao aminy dia Ihosy, i Betroka, i Sakaraha, i Ankazoabo Atsimo ary i Beroroha. Niisa 520 000 any ho any ny Bara tamin' ny taona 2013^[17].

Jereo koa

Lohahevitra ankapobeny

Ny foko tsirairay eto Madagasikara

Antefasy - Antemoro - Antesaka - Antankarana - Antambahoaka - Antandroy - Antanosy - Bara - Beosy - Betsimisaraka - Betsileo - Bezanozano - Mahafaly - Makoa - Masikoro - Merina - Mikea - Sakalava - Sihanaka - Tanala - Tsimihety - Vezo - Zafimaniry - Zafisoro.

Ny foko ara-tantara teto Madagasikara

Vazimba - Antalaotra - Beosy

Hafa

Loharano sy fanamarihana

↑ Diagram Group (2013). Encyclopedia of African Peoples. San Francisco, CA: Routledge. ISBN 9781135963415. (4)
↑ Shoup, John (2001). Ethnic Groups of Africa and the Middle East: An Encyclopedia. New York: ABC-CLIO. ISBN 9781598843620.
↑ Appiah, Anthony; Gates Jr., Henry Louis (2005). Africana: The Encyclopedia of the African and African American Experience. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-517055-9. pp. 230-231
↑ ^4,0 ^4,1 et ^4,2 Diagram Group (2013). Encyclopedia of African Peoples. San Francisco, CA: Routledge. ISBN 9781135963415. (1)
↑ Diagram Group (2013). Encyclopedia of African Peoples. San Francisco, CA: Routledge. ISBN 9781135963415. (5)
↑ Diagram Group (2013). Encyclopedia of African Peoples. San Francisco, CA: Routledge. ISBN 9781135963415. (2)
↑ Diagram Group (2013). Encyclopedia of African Peoples. San Francisco, CA: Routledge. ISBN 9781135963415. (3)
↑ Zafisoro of Madagascar. Joshua project notsidihina tamin' ny 5 Desambra 2015.
↑ Diagram Group (2013). Encyclopedia of African Peoples. San Francisco, CA: Routledge. ISBN 9781135963415. (1)
↑ Diagram Group (2013). Encyclopedia of African Peoples. San Francisco, CA: Routledge. ISBN 9781135963415. (1)
↑ Diagram Group (2013). Encyclopedia of African Peoples. San Francisco, CA: Routledge. ISBN 9781135963415. (1)
↑ Ethnologue, 2014. Based on extrapolations of latest census figures to report on Malagasy people groups (2014 L. Bouwer)
↑ International Encyclopedia of Linguistics: AAVE - Esperanto. Oxford University Press. 2003. p. 205. ISBN 978-0-19-513977-8.
↑ Jay Heale; Zawiah Abdul Latif (2008). Madagascar. Marshall Cavendish. p. 64. ISBN 978-0-7614-3036-0.
↑ Shoup, John (2001). Ethnic Groups of Africa and the Middle East: An Encyclopedia. New York: ABC-CLIO. ISBN 9781598843620.
↑ "The Woodcrafting Knowledge of the Zafimaniry". UNESCO. 2008.
↑ Diagram Group (2013). Encyclopedia of African Peoples. San Francisco, CA: Routledge. ISBN 9781135963415. (1)

[1] Diagram Group (2013). Encyclopedia of African Peoples. San Francisco, CA: Routledge. ISBN 9781135963415. (4)

[2] Shoup, John (2001). Ethnic Groups of Africa and the Middle East: An Encyclopedia. New York: ABC-CLIO. ISBN 9781598843620.

[3] Appiah, Anthony; Gates Jr., Henry Louis (2005). Africana: The Encyclopedia of the African and African American Experience. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-517055-9. pp. 230-231

[:0-4] 4,0 ^4,1 et ^4,2 Diagram Group (2013). Encyclopedia of African Peoples. San Francisco, CA: Routledge. ISBN 9781135963415. (1)

[5] Diagram Group (2013). Encyclopedia of African Peoples. San Francisco, CA: Routledge. ISBN 9781135963415. (5)

[6] Diagram Group (2013). Encyclopedia of African Peoples. San Francisco, CA: Routledge. ISBN 9781135963415. (2)

[7] Diagram Group (2013). Encyclopedia of African Peoples. San Francisco, CA: Routledge. ISBN 9781135963415. (3)

[8] Zafisoro of Madagascar. Joshua project notsidihina tamin' ny 5 Desambra 2015.

[9] Diagram Group (2013). Encyclopedia of African Peoples. San Francisco, CA: Routledge. ISBN 9781135963415. (1)

[10] Diagram Group (2013). Encyclopedia of African Peoples. San Francisco, CA: Routledge. ISBN 9781135963415. (1)

[11] Diagram Group (2013). Encyclopedia of African Peoples. San Francisco, CA: Routledge. ISBN 9781135963415. (1)

[12] Ethnologue, 2014. Based on extrapolations of latest census figures to report on Malagasy people groups (2014 L. Bouwer)

[13] International Encyclopedia of Linguistics: AAVE - Esperanto. Oxford University Press. 2003. p. 205. ISBN 978-0-19-513977-8.

[14] Jay Heale; Zawiah Abdul Latif (2008). Madagascar. Marshall Cavendish. p. 64. ISBN 978-0-7614-3036-0.

[15] Shoup, John (2001). Ethnic Groups of Africa and the Middle East: An Encyclopedia. New York: ABC-CLIO. ISBN 9781598843620.

[16] "The Woodcrafting Knowledge of the Zafimaniry". UNESCO. 2008.

[17] Diagram Group (2013). Encyclopedia of African Peoples. San Francisco, CA: Routledge. ISBN 9781135963415. (1)

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]