Fady (malagasy)

Ny fady na faly, eo amin' ny kolontsaina malagasy, dia ireo zavatra raràna tsy azo tanterahina araka ny fepetra napetraky ny fomba amam-panao^[1]. Mety hisy fady momba azy ny olona na ny toerana na ny asa atao na ny zavatra iray, ka miovaova isaky ny faritra eto Madagasikara izany^[2]. Araka ny finoana dia vokatry ny hery tsy hita maso sady mifandray amin' ny fivavahana amin' ny razana ny fady. Na dia misy ny fady iraisan' ny Malagasy rehetra dia misy ny fady tsy mahakasika afa-tsy faritra na tanàna na fianakaviana sasany ihany^[3]. Anisan' ny maha malagasy ny Malagasy ny fananana fady sady mandray anjara amin' ny fiforonan' ny fiarahamonina sy ny maha izy ny tena^[3]. Ny fady fahita matetika dia momba ny fonondroana amin' ny fanondro ny fasana, ny fihinanan' ny vehivavy bevohoka amalona^[3].

Misy fady mipoitra hatrany hatrany. Rehefa misy zavatra vaovao atomboka dia tsy maitsy manao joro (fanatitra) mba hanalana ny fady^[4]. Izay manota fady dia heverina ho maloto^[3] sy manohintohina ny filaminana ara-panahin' ny fiarahamonina, na tanteraka ny fanotam-pady na tsy tanteraka^[4]. Ny vahiny avy any ivelan' i Madagasikara dia asaina koa mba hanaja ny fady isan-toerana sady hanova ny fitondrany ny fiainany hifanaraka amin' izany^[5].

Hita taratra amin' ny lafin-javatra momba ny kolontsaina malagasy ny fady. Izany no andrenasana ny Malagasy manao hoe "aza fady"^[3].

Ny mpanoratra sasany milaza fa ny fady dia mitovy amin' ny zavatra andraràna nefa tsy voasoratra ao amin' ny kolontsaina tandrefana, izay miteraka tsy firaharahan' ny fiarahamonina ilay mpandika lalàna^[6].

Fiforonan-teny

Ny teny hoe fady na faly dia avy amin' ny teny daiàka (fiteny aostroneziana) hoe pali.

Karazana fady

Fady momba ny fifandraisan' ny olona samy olona

Fady momba ny sakafo
Fady momba ny fotoana
Fady momba ny toerana
Fady momba ny fiharian-karena
Fady arakaraka ny sokajin' olona

Fady isam-poko

Fady eo amin' ny Antambahoaka

Amin' ny Antambahoaka dia fady ny mitaiza zaza kambana, indrindra ao Mananjary sy ny manodidina. Inoan' izy ireo fa mitondra vintana ratsy ho an' ny fianakaviana mitaiza azy sy ny fiarahamonina ny zaza kambana. Noho izany, raha miteraka zaza kambana ny vehivavy iray, dia tokony handao azy ireo any an-tany tsy misy na inona na inona.

Fady eo amin' ny Antemoro

Fady ho an' ny Antemoro ny miompy sy ny mikasika alika izay heveriny ho biby maloto, toy izany koa ny fihinanana henan-kisoa.

Fady eo amin' ny Tanala

Eo amin' ny Tanala dia rarana tsy hitondra ny zanany lahy handeha an-tongotra, na hihinana eo am-pandriany na miafina, na hihinana kitoza amin' ny henan' inona na inona, na ny henan' ny omby novonoina ny renin' ny zaza hoforaina. Amin' ny Tanala sasany dia tsy azo vonoina na hanina ny babakoto, ary raha voafandrika dia tsy maintsy afahana; raha maty na voavono tsy nahy, dia tsy maintsy alevina toy ny olona. Tsy mahazo mikasika kisoa ny Tanala.

Fady eo amin' ny Antesaka

Eo amin' ny Antesaka mandala ny fomban-drazana dia fady ny mitaiza zaza kambana, ary araka fomba taloha dia novonoina rehefa teraka na navela tany anaty ala mba ho faty. Tsy azo alevina miaraka amin' ny fianakaviany ny kambana^[7].

Fady eo amin' ny Antankarana

Maro ny fady miaro ny tany tsy falehan' ny olona, indrindra fa ny tangorom-bohitra Ankarana. Fady ny mihaza antsantsa sy fay voay. Fady ho an' ny zazavavy ny manasa ny fitafian' ny anadahiny.

Fady eo amin' ny Betsimisaraka

Amin' ny Betsimisaraka sasany dia fady ny amin' ny mpianadahy sy mpianabavy ny mifampikasika tanana. Fady amin' ny tovolahy ny manao kapa raha mbola velona ny rainy. Fady ny mikasika sy ny manjono ary ny mihinana amalona.

Fady eo amin' ny Bezanozano

Any amin' ny Bezanozano sasany dia fady ny fihinanana henan-kisoa. Fady ny tanàna bezanozano maro ny mamono na mihinana babakoto. Tsy maintsy afahana ireo biby ireo raha voafandrika, ary tsy maintsy alevina araka ny fombafomba mitovy amin' ny an' ny olona.

Fady eo amin' ny Sihanaka

Ny fady tsy azo leferina sy toa hajain' ny Sihanaka rehetra dia ny fiasana tanimbary amin' ny andro Talata. Fady iray hafa mahazatra ny tsy fahazoana mijery ny fiposahan' ny masoandro na ny filentehany, ny fibanjinana zavatra mena, na ny torimaso amin' ny filentehan' ny masoandro. Ny haihay dia misy fady sy angano maro momba azy eo amin' ny Sihanaka. Toy izany koa, ny babakoto dia heverina ho masina ary tsy azo hazaina, na vonoina na hanina.

Fady eo amin' ny Antandroy

Manaja karazana fady maro napetraky ny razana ny Antandroy. Anisan' izany ny tsy fahazoan' ny vehivavy mitery rononon' omby. Fadin' ny Antandroy rehetra ny famonoana sy fihinanana

Fady eo amin' ny Mahafaly

Hatry ny ela no nitana anjara toerana lehibe teo amin' ny kolontsain' ny Mahafaly ny fady. Tsy azon' ny vehivavy atao ny misotro amin' ny zinga iray amin' ny vadiny, ny mipetraka amin' ny tsihy miaraka amin' ny vadiny. Tsy azon' ny olona fotsy hoditra atao ny miditra amin' ny faritra misy ny Mahafaly. Fadin' ny Mahafaly ny mamono sy mihinana sokatra.

Fady eo amin' ny Vezo

Fady ny lehilahy vezo ny mihinana zavatra azon' ny olom-pady tamin' ny lehilahy nandry aminy nefa tsy vadiny, raha tsy mitandrina izany izy dia hivozihi-kibo, izany no atao hoe hanimboky, Fady amin' ny Vezo koa ny fandatsahana ny ran' ny sokatra amin' ny tany.

Fady eo amin' ny Bara

Miovaova arakaraka ny saranga, ny tanàna, na ny fianakaviana ny fady eo amin' ny Bara. Any amin' ny tanàna bara sasany dia fady ny mitondra entana irery. Fady koa ny mandingana olona mipetraka na mandry amin' ny tany, manainga na mitondra entana eo ambonin' ny lohan' ny sasany na ny vatan' ny sasany, mirakotra ny olon-kafa amin' ny lamban' ny tena, na mipetraka na miankina amin' ny fandrian' ny hafa.

Jereo koa

Loharano

↑ Dahl, Øyvind (1999). Meanings in Madagascar: Cases of Intercultural Communication (1st ed.). Westport: Bergin & Garvey.ISBN 9780897896429., p. 64.
↑ Dahl, Øyvind (1999). Meanings in Madagascar: Cases of Intercultural Communication (1st ed.). Westport: Bergin & Garvey.ISBN 9780897896429., pp. 64-5.
↑ ^3,0 ^3,1 ^3,2 ^3,3 et ^3,4 Tyson, Peter (2013). Madagascar, the Eighth Continent: Life, Death and Discovery in a Lost World (Rev. ed.). Chalfont St. Peter: Bradt. ISBN 978-1-84162-441-9., p. 40.
↑ ^4,0 et ^4,1 Tyson, Peter (2013). Madagascar, the Eighth Continent: Life, Death and Discovery in a Lost World (Rev. ed.). Chalfont St. Peter: Bradt. ISBN 978-1-84162-441-9. p. 65.
↑ "Foreign Travel Advice: Madagascar, safety and security". Gov.uk. Foreign and Commonwealth Office. Notsidihina 17/16/2014.
↑ Tyson, Peter (2013). Madagascar, the Eighth Continent: Life, Death and Discovery in a Lost World (Rev. ed.). Chalfont St. Peter: Bradt. ISBN 978-1-84162-441-9., pp. 40-1.
↑ Bradt & Austin 2007, p. 14.

[1] Dahl, Øyvind (1999). Meanings in Madagascar: Cases of Intercultural Communication (1st ed.). Westport: Bergin & Garvey.ISBN 9780897896429., p. 64.

[2] Dahl, Øyvind (1999). Meanings in Madagascar: Cases of Intercultural Communication (1st ed.). Westport: Bergin & Garvey.ISBN 9780897896429., pp. 64-5.

[:0-3] 3,0 ^3,1 ^3,2 ^3,3 et ^3,4 Tyson, Peter (2013). Madagascar, the Eighth Continent: Life, Death and Discovery in a Lost World (Rev. ed.). Chalfont St. Peter: Bradt. ISBN 978-1-84162-441-9., p. 40.

[:1-4] 4,0 et ^4,1 Tyson, Peter (2013). Madagascar, the Eighth Continent: Life, Death and Discovery in a Lost World (Rev. ed.). Chalfont St. Peter: Bradt. ISBN 978-1-84162-441-9. p. 65.

[5] "Foreign Travel Advice: Madagascar, safety and security". Gov.uk. Foreign and Commonwealth Office. Notsidihina 17/16/2014.

[6] Tyson, Peter (2013). Madagascar, the Eighth Continent: Life, Death and Discovery in a Lost World (Rev. ed.). Chalfont St. Peter: Bradt. ISBN 978-1-84162-441-9., pp. 40-1.

[:2-7] Bradt & Austin 2007, p. 14.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]