Antambahoaka

Ny Antambahoaka na Tambahoaka dia vondrom-poko ao amin' ny morontsirana atsimo-atsinanan' i Madagasikara, tsy lavitra an' i Mananjary, manakaiky ny Betsimisaraka ao avaratra, ny Tanala ao andrefana, ny Antemoro ao atsimo. Ny Antambahoaka no foko vitsy indrindra eto Madagasikara, niisa teo amin' ny 50 000 eo izy ireo tamin' ny taona 2013^[1]. Misy amin' izy ireo ny mitovy fiaviana arabo amin' ny Antemoro^[2], izay nisarahany tany amin' ny taonjato faha-15 tamin' ny andron-dRavalarivo. Tsy dia fantatra loatra momba ny tantaran' ity vondrona ity taorian' ny nananganana azy. Ny fitondran' ny raibe sy ny fanajana ny razana ary ny fady no ivon' ny fiarahamonin' ny Antambahoaka. Mpanjono an-dranomasina sy an-drenirano ary am-parihy ny Antambahoaka. Ny ankamaroany dia manao asa fiompiana madinika ary ny hafa misahana fambolena toy ny kafe^[3].

Ny Antambahoaka dia miteny fitenim-paritra amin' ny teny malagasy, sampan' ny vondrom-piteny malaiô-pôlineziana avy amin' ny fiteny baritô any atsimon' i Bôrneô.

Malaza ao amin' ny Antambahoaka ny fetin' ny sambatra, izay fombafomba fanao isaky ny fito taona. Ranoray be ny fiarahamonin' izy ireo izay ahitana fifindra-monina kely any ivelany sy fahatsapana ambony ny maha-izy azy. Misy fady hatry ny ela izay mandrara ny fitaizana zaza kambana ka mahatonga azy ireo hovonoina avy hatrany rehefa teraka na avela ho faty any anaty ala. Ny fikambanana mpiaro ny zon' olombelona sy ny governemanta malagasy dia miasa amin' ny fanohanana ny zaza kambana sy ny ray aman-dreniny amin' ny ezaka hampitsaharana ity fomba ity.

Ny maha izy azy ny Tambahoaka

Faritra nentim-paharazana misy ny Antambahoaka sy ny foko manodidina azy

Ny Antambahoaka no vondrom-poko vitsy anisa indrindra eto Madagasikara^[4], izay mahatratra 50 000 eo ho eo tamin' ny taona 2013^[1]. Tahaka ny Antemoro niavian' izy ireo^[4], dia manana razambe Arabo ny Antambahoaka^[2] ary manana endrika arabo ny sasany aminy. Any amin' ny morontsiraka atsimo-atsinanana no misy ny tanànan' ny Antambahoaka^[5], ka ny lehibe indrindra dia i Mananjary. Ahitana azy ireo koa i Manakara, i Tsaravary, i Masindrano, Ambohitsara, Ankadirano ary Ankatafana.

Tantara

Ny Antambahoaka dia mitovy fiaviana amin' ny Antemoro, izay mino fa taranaky ny Arabo antsoina hoe Raminia izay nifindra monina avy tany Maka (na Lameka) nankaty Madagasikara teo anelanelan' ny taonjato faha-10 sy faha-12. Ny lovantsofina dia manome fanazavana roa momba ny fifindra-monin' i Raminia. Lazaina matetika fa niala izy mba handositra ny fampiharana ny lalàna silamo izay mihamafy hatrany; ny hafa milaza fa ny fiaingana dia vokatry ny fikatsahany tany lonaka hovolena. Nisaraka tamin' ny Antemoro ny Antambahoaka tamin' ny taonjato faha-15 rehefa nanangana vondrona vaovao antsoina hoe Masindrano ny Antemoro iray antsoina hoe Ravalarivo, izay nitombo taty aoriana ka lasa tanànan' i Mananjary; ny faritra manodidina an' i Masindrano mbola misy hatramin' izao. Amin' ny Antambahoaka sasany dia voalaza fa Ravalarivo no nantsoina hoe Ratiambahoaka, ary ny fiarahamonina naoriny dia nahazo ny anarany hoe Antambahoaka avy amin' ny fiovan' ity anarana ity. Kely dia kely ny zava-pantatra momba ny tantaran' izy ireo nanomboka tamin' ny taonjato faha-16 ka hatramin' ny taonjato faha-18.

Kolontsaina sy fiarahamonina

Ny Antambahoaka dia miaina ao anatin' ny vondrom-piarahamonina ranoray be, izay tsy dia misy mpifindra monina firy ary ambany kokoa ny tahan' ny fifindrà-monina raha oharina amin' izay hita amin' ny mponina manodidina. Manana fahatsapana mahery vaika momba ny maha-izy azy izy ireo momba ny fiavian' ny razambeny, Raminia. Maro ny mpanjaka eo an-toerana izay manana fahefana amin' ny tanàna iray na maromaro. Amin' ny fety fanao isan-taona antsoina hoe hosin' ny mpanjaka, dia mivory ny mponina mba hiasa ny tanimbarin' ny mpanjaka eo an-toerana mba hambolena vary. Ny fiarahamonina antambahoaka dia fiarahamonina entin-dray.

Fianakaviana

Ny lehilahy zokiny indrindra no loham-pianakaviana. Ny loham-pianakaviana misy tokantrano valo hatramin' ny folo dia antsoina hoe lohatrano, ary izy indray dia manaiky ny fahefan' ny mpanjaka eo an-toerana izay mitantana lohatrano valo hatramin' ny folo eo ho eo. Fanampin' izany, ny fiarahamonina antambahoaka dia manaiky ny soman-drazana - izay karazana fifandraisan' ny mpiziva, fifandraisana misy eo amin' ny foko roa hita taratra amin' ny fifankazaran' izy ireo eo amin' ny fomba fifampiresahany - izay heverina ho mitovitovy amin' ny fato-dra.

Manana anjara toerana lehibe eo amin' ny fianakaviana ny raibe sy ny renibe. Ny raibe sy renibe, ohatra, no mihety voalohany ny volon-jaza. Any amin' ny tanin' ny Antambahoaka sasany, mandritra ny lanonana sambatra no hanin' ny raibe sy renibeny ny tsotsoka (hoditry ny loha filahiana) avy amin' ny zafikeliny vao noforana. Tsy fantatry ny olona fa misy foko tompontanin' i Amerika sasany any amin' ny tapany avaratr' i Kanada koa dia manaraka fomban-drazana mitovy amin'izany.

Saranga

Nizarazara ho andriana sy olon-tsotra ary andevo ny fiarahamonina nentim-paharazana antambahoaka. Ny foko antambahoaka andriana roa dia ny Onjatsy sy ny Tsimaito (na Tsimeto), izay mpitahiry ny fahalalana siantifika sy ny ody ary ny fanasinana, ary nahay ny fampiasana ny sorabe (fiteny malagasy nosoratana tamin' ny abidy arabo).

Fivavahana

Ny Antambahoaka, toy ny ankabeazan' ny Malagasy, dia manaja ny razambeny amin' ny alalan' ny fombafomba isan-karazany; ny sambatra no lanonana manan-danja indrindra eo amin' ny Antambahoaka. Mino izy ireo fa ny olona maty ao amin' ny fianakaviana dia lasan-ko razana ka afaka mijery ny taranany velona ary miditra an-tsehatra na amin' ny soa na amin' ny ratsy, arakaraka fanajan' ny velona azy sy ny fanatanterahana ny fombafomba sy ny fanajana ny fady napetrany. Inoana fa miha-manan-kasina kokoa ny razana iray rehefa ela ny fotoana nahafatesany.

Nampidirin' ny misiônera frantsay nandritra ny fanjanahantany (1896-1960) ny katôlisisma, saingy voafetra ihany ny vokany. Nisy tafiditra ao amin' ny kolontsaina eo an-toerana ny fanao silamo sasany. Tsy mahazo mihinana henan-kisoa ny lehiben-tanàna, ary tsy maintsy alatsa-drà tanteraka ny biby rehefa vonoina hohanina.

Satrobory

Fitafiana

Ny akanjo antsoina hoe tafitsihy dia natao tamin' ny harefo (Cyperaceae, indrindra ny Eleocharis) na hodi-kazo voakapoka natao tenona ho tsihy ary nozairina avy eo. Nanao akanjo harefo nozairina ny vehivavy ka atotra amin' ny soroka na amin' ny andilany izany. Notenomina koa ny mahampy (Lepironia mucronata) mba hanaovana akanjo ambony izay anaovan' ny vehivavy tanora sy lehibe eo ambanin' ny akanjony. Ho an' ny lehilahy dia natao teo ambanin' ny akanjo na palitao vita amin' ny harefo voatenona ny salaka vita amin' ny hodi-kazo nokapohina. Amin' ny fotoan-dehibe dia matetika ny mpanjaka no manao akanjo nentim-paharazana, mitovitovy amin' ny an' ny silamo, ahitana satrobory (fez) mena sy akanjo malalaka misy tsipitsipika mena sy mainty.

Tranon' ny mpanjaka

Ny tranon' ny mpanjaka, antsoina hoe tranobe, dia toeram-pivorian' ny vahoaka sy toeram-pivavahana amin' ny razana. Lehibe tsy araka ny mahazatra ireo trano ireo, izay miendrika mahitsizoro tsy misy lavarangana, misy tongony iva ary misy tafo mivalona voarakotra ravin-dravinala. Ny gorodona ihany koa dia vita amin' ny ravinala, ary ny rindrina dia vita amin' ny falafa misy randrana. Folo ny tranobe toy izany ao Mananjary ary roa ambin' ny folo ny ao amin' ny tanàna manan-tantara Ambohitsara, fa ny ankamaroan' ny tanàna antambaohoaka dia misy telo na efatra.

Ny sambatra

Antidahy antambahoaka tamin' ny taona 1908

Ny sambatra dia fanaovana famorana faobe izay tanterahina isaky ny fito taona (atao hoe taon-joma) amin' ny tanànan' ny Antambahoaka rehetra, sady mampiseho ny fidiran' ny ankizy amin' ny maha olon-dehibe ny zaza noforana amin' izany fotoana izany.

Mandritra ny volan' ny sambatra iray manontolo no ahatsiarovan' ny Antambahoaka ny niandohan' izy ireo sy ny namoran-dRaminia an' i Ndohanina zanany, izay nampita izany fanao izany tamin' ny vahoakany. Mandritra ny sambatra dia misy ny sarin' ady eo amin' ny samy "tafika" tarihin' ny mpitari-tafika antambahoaka isaky ny fokom-pianakaviana, izay ahitana ny rain' ireo zazalahy sy ny dadatoan-dreniny manao fanamiana' ny miaramila. Indraindray dia misy ahitana herisetra ny fampisehoana mba handaminana ny disadisa taloha. Amin' ny Zoma iray dia manao diabe nankany amin' ny vavaranon' i Mananjary ny miaramila mba hahatsiarovana ny fifindrà-monin' i Raminia.

Mety maharitra iray volana ny fankalazana ny sambatra. Mifaly ny olon-drehetra mandritra izany, mihaingo fatratra amin' ny fitafiana lamba tsara tarehy sy amin' ny fanaovana randrana natokana ho an' izany fety izany ny vehivavy. Maro ireo fombafomba tanterahina amin' ny fanombohan' ny fankalazana ny sambatra: omanina ny akanjo mena hitafian' ny zazalahy kely, mantsaka rano hanasana ny fery amin' ny famorana ny tanora, misy ny sarin' ady ifanaovan' ny zatovolahy, misy amin' izay ny filaharana mitanjozotra makany amin' ny lakandranon' ny Pangalana. Amin' ny andro Zoma no atao ny famorana^[6].

Miafara tamin' ny famorana ny zazalahy rehetra teraka tao anatin' ny fito taona lasa ny fankalazana, izay fomba anovana ny satan' ny zazalahy antambahoaka ho lehilahy lehibe sy ho Zafiraminia (zafin' i Raminia). Manomboka amin' izay dia tafiditra ao anatin' ny fokom-pianakavian' ny rainy izy ary manomboka amin' ny fiainana maha Antambahoaka. Tsy eo amin' ny fiainan' ny tovolahy ihany no maha fotoana lehibe io fotoana io fa ho an' ny fiarahamonina manontolo.

Fady zaza kambana

Amin' ny Antambahoaka dia fady ny mitaiza zaza kambana, indrindra ao Mananjary sy ny manodidina. Ny fanerena ara-toekarena sy ara-tsôsialy no nitarika ny fianakaviana ao amin' ny fiarahamonina manodidina hanaraka izany fanao izany ihany koa.

Inoan' izy ireo fa mitondra vintana ratsy ho an' ny fianakaviana mitaiza azy sy ny fiarahamonina ny zaza kambana. Noho izany, raha miteraka zaza kambana ny vehivavy iray, dia tokony handao azy ireo any an-tany tsy misy na inona na inona izy hahafaty azy ireo; ara-tantara dia nokendain' ny ombiasa ao an-tanàna avy hatrany ny zaza rehefa teraka.

Araka ny lovantsofina dia nanomboka izany fady izany tamin' ny nisian' ny adim-poko teo amin' ny Antambahoaka sy foko iray hafa avy any anaty ala. Nandritra izany ady izany dia hadinon' ny vehivavy iray ny iray amin' ireo zanany kambana roa raha nandositra niala ny tanànany izy, nefa niverin-dalana indray mba hitady ilay zanany tavela. Voasambotry ny fahavalo ilay vehivavy sady naolan' izy ireo. Hatramin' izany fotoana izany dia ireo zaza kambana ireo no noheverina fa tompon' andraikitra tamin' ny fahavoazan-dreniny ka nahatonga ny Antambahoaka tsy hanao ho anisan' ny mpiara-monina aminy ny zaza kambana^[7].

Mitombo isa ny fianakaviana tsy te hanaraka io fady io ary roahin' ny fokonolona, mazàna voatery mandao ny tanàna niaviany mba hipetraka any amin' ny sisin-tanin' ny hafa.

Melohin' ny rafitra nasionaly sy iraisam-pirenena io fanao io izay mifanohitra amin' ny fifanarahan' ny Firenena Mikambana momba ny zon' ny ankizy tamin' ny taona 1989, izay nosoniavin' i Madagasikara koa, saingy lalim-paka koatra ilay fanao. Tsy mahazo mandray anjara amin' ny fetin' ny sambatra ny zaza kambana, tsy mahazo mandray anjara amin' ny fanao isan-taona amin' ny fanomanana ny tanimbarin' ny mpanjaka, ary tsy tafiditra ao anatin' ny fasam-pianakaviana no tsy raisina ho isan' ny razana rehefa maty izy ireo. Miara-miombon' antoka amin' ny governemanta malagasy ny fikambanana mpiaro ny zon' olombelona eto an-toerana sy iraisam-pirenena mba hampitsaharana io fomba fanao io.[6]

Ankehitriny dia ny fikambanana mitaiza zaza kamboty no maka ireo zaza kambana, isan' izany ny ivontoerana fandraisana sy fandalovan' ny zaza kambana ao Mananjary (Centre d'Accueil et de Transit des Jumeaux Abandonnés - CATJA)) izay iandrasana ny olona hanao fananganan-jaza^[7].

Ankehitriny koa dia efa misy ny fivoaran' ny toe-tsain' ny taranaka ary aoriana. Ao amin' ny tanàna akaikin' i Mananjary, ohatra, dia nanapa-kevitra ny mpanjaka amin' ny tsy fanaovana fady intsony ny zaza kambana tamin' ny alalan' ny fanaovana lanonana namonoana omby betsaka natao sorona mba hialana amin' ny hatezeran' ny razana.^[7]

Fitovian-tsaranga

Faha mpanjaka dia tsy nahafantatra ny fisian' ny saranga samihafa ny Antambahoaka fa andriana avokoa ny olona rehetra fa tsy mba nisy hova na mpanompo. Mifidy mpanjaka anefa izy ireo.

Fombafomba fandevenana

Ny Antambahoaka dia mandevina ny fatiny ao anaty kibory, trano any anaty ala lavitra ny tanàna.

Dihy sy mozika

Malaza amin' ny Antambahoaka ny antsa, izay fomba fihirana maro zarafeo ataon' ny vehivavy. Amin' ny fetibe lehibe, ny mozika dia atao amin' ny fitsofana antsiva voalavadavaka ho an' ny rantsan-tanana. Matetika ny mozika dia ampiarahina amin' ny hazolahy, izay amponga lehibe iva dia iva feo.

Fiteny

Ny Antambahoaka dia miteny ny fitenim-paritra atsinanana amin' ny teny malagasy. Maromaro teny arabo tafiditra ao amin' ny voambolana antambahoaka. Ny sorabe, izay abidy arabo natao hanoratana ny teny malagasy, no nanoratana ilay fitenim-paritra tany am-boalohany. Ankehitriny dia vitsy ny Antambahoaka nahita fianarana manokana no mianatra mamaky teny sy manoratra amin' ny sorabe. Fanampin' izany, nisy ny "fiteny miafina" mampifangaro teny arabo sy teny malagasy ary teny kreôla dia nampiasain' ireo ombiasy mba hampitana fahalalana sy fombafomba tsiambaratelo.

Toekarena

Fanjonoana

Ny asa fivelomana lehibe indrindra eo amin' ny Antambahoaka dia ny jono, na an-dranomasina na any anaty renirano sy farihy.

Fambolena

Mpamboly mivelona amin' ny voly fihinana ihany koa ny ankamaroan' ny Antambahoaka, ary ny sasany dia miompana amin' ny voly natokana hampidi-bola toy ny kafe.

Jereo koa

Ny fitsinjaran' ny vondrom-poko eto Madagasikara

Ny foko eto Madagasikara

Antambahoaka - Antandroy - Antankarana - Antanosy - Antefasy - Antemoro - Antesaka - Bara - Beosy - Betsileo - Betsimisaraka - Bezanozano - Mahafaly - Makoa - Masikoro - Merina - Mikea - Sakalava - Sihanaka - Tanala - Tsimihety - Vezo - Zafimaniry - Zafisoro.

Ny vahoaka hafa eto Madagasikara

Samihafa

Jiosy malagasy

Boky azo anovozan-kevitra

André Dandouau et Georges-Sully Chapus, Histoire des populations de Madagascar, Larose, Paris, 1952, 317 p.
Bernard Blot, "Les Antambahoaka", in Revue de Madagascar, 1959, n° 16, p. 17
Hubert Deschamps et Suzanne Vianès, Les Malgaches du Sud-Est : Antemoro, Antesaka, Antambahoaka, peuples de Farafangana (Antefasi, Zafisoro, Sahavoai, Sahafatra), Presses Universitaires de France, 1959, 118 p.

Raison-Jourde, Françoise; Randrianja, Solofo (2002). La nation malgache au défi de l'ethnicité. Paris: Karthala Editions. ISBN 9782845863040.

Raymond Decary, "Antambahoaka", in La mort et les coutumes funéraires à Madagascar, Maisonneuve et Larose, Paris, 1962, p. 175 snm.
Robert Razafitsaroana, "Le Sambatra ou la circoncision chez les Antambahoaka : tribu de la côte est de Madagascar (Mananjary)", traduit du malgache et annoté par P. H. Dubois, in Anthropos (Zurich), 1927, vol. 22, H. 5-6, p. 747-764
Sambatra chez les Antambahoaka, Musée d'art et d'archéologie, Antanarivo, 1980, 42 p.

Loharano sy fanamarihana

↑ ^1,0 et ^1,1 Diagram Group (2013). Encyclopedia of African Peoples. San Francisco, CA: Routledge.
↑ ^2,0 et ^2,1 "Les Antambahoaka". Madagascar Guide. 2010, 30 Mey 2015 (tahiry).
↑ Fernandez, Gracy; Rakoto, Ignace; Rabetokotany, Nelly (Jona 2011). "Les Jumeaux de Mananjary" Archived Martsa 4, 2016 at the Wayback Machine(PDF). UNICEF.
↑ ^4,0 et ^4,1 Bradt, Hilary; Austin, Daniel (2007). Madagascar (9th ed.). Guilford, CT: The Globe Pequot Press Inc., p. 23.
↑ Bradt, Hilary; Austin, Daniel (2007). Madagascar (9th ed.). Guilford, CT: The Globe Pequot Press Inc.,162-197-5., p. 24.
↑ "La-circoncision-collective-chez les Antambahoaka" Archived Febroary 6, 2021 at the Wayback Machine, Madagascar tribune [tahiry]. Jereo koa ity sary ity (tahiry) izay maneho ireo fombafomba fanao amin' ny fiantombohan' ny sambatra tamin' ny taona 2000.
↑ ^7,0 ^7,1 et ^7,2 Alain Gyre, "Les jumeaux interdits de Madagascar" [tahiry], Agir avec Madagascar

[:1-1] 1,0 et ^1,1 Diagram Group (2013). Encyclopedia of African Peoples. San Francisco, CA: Routledge.

[:2-2] 2,0 et ^2,1 "Les Antambahoaka". Madagascar Guide. 2010, 30 Mey 2015 (tahiry).

[3] Fernandez, Gracy; Rakoto, Ignace; Rabetokotany, Nelly (Jona 2011). "Les Jumeaux de Mananjary" Archived Martsa 4, 2016 at the Wayback Machine(PDF). UNICEF.

[:3-4] 4,0 et ^4,1 Bradt, Hilary; Austin, Daniel (2007). Madagascar (9th ed.). Guilford, CT: The Globe Pequot Press Inc., p. 23.

[5] Bradt, Hilary; Austin, Daniel (2007). Madagascar (9th ed.). Guilford, CT: The Globe Pequot Press Inc.,162-197-5., p. 24.

[6] "La-circoncision-collective-chez les Antambahoaka" Archived Febroary 6, 2021 at the Wayback Machine, Madagascar tribune [tahiry]. Jereo koa ity sary ity (tahiry) izay maneho ireo fombafomba fanao amin' ny fiantombohan' ny sambatra tamin' ny taona 2000.

[:0-7] 7,0 ^7,1 et ^7,2 Alain Gyre, "Les jumeaux interdits de Madagascar" [tahiry], Agir avec Madagascar

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]