Ozbekistàna

Oʻzbekiston Respublikasi (Uzbek)

Республика Узбекистан ru

Repoblikan'i Ozbekistana ((mg))


(Antsipirihany)	(Antsipirihany)

Teny ofisialy ozbeka (fitenim-panjakana)
Rosy (fiteny ofisialy)

Renivohitra Toshkent
42°35′N 61°56′E

Tanàna lehibe indrindra

Toshkent

Fitondrana sy governemanta
- Filoha

- Praiminisirtra Repoblika
Shavkat Mirziyoyev
Abdulla Aripov

Velarantany
- Tontaliny
- Rano (%) faha 56
448 924 km²
2020

Isam-ponina
- Tontaliny (2020)
- hakitroka

faha 42
34 036 800 mpo.
76 mpo./km²

{{{1}}}

Anaran'ny mponina Ozbeka

Sandam-bola Soʻm (UZS)

Faritr'ora

UTC

Hiram-pirenena '

Valan-tsehatra internet

Antso
an-tariby ++998

I Ozbekistàna, na Repoblikan' i Ozbekistàna, dia firenena ao Azia Afovoany, tsy manana morontsiraka an-dranomasin-dehibe izy, ny antsasaky ny Ranomasin' i Aral anefa dia ao amin’ ny tapany avaratra-andrefan’ ilay firenena. Mirefy 448 924 km² izy ary nisy mponina miisa 31 tapitrisa izy tamin' ny taona 2015. Izao ny sisin-taniny: i Kazakstàna ny andrefana sy avaratra, Kirgizistàna sy i Tajikistàna ny atsinanana, ary i Afganistàna sy i Torkmenistàna any amin' ny tany atsimo. Talohan' ny 1991 dia ampahany amin' ny Firaisana Sôvietika i Ozbekistàna.

Atao hoe Ўзбекистон Республикаси / Ozbekiston Respublikasi izy amin' ny teny ozbeka fa Узбекистан Республика / Uzbekistan Respublika kosa amin' ny teny rosiana. I Tashkent no renivohiny.

I Ozbekistàna dia mahafaoka ny Repoblika mizakatenan' i Karakalpakie ao andrefana, izay 35 % amin' ny tanin' io firenena io. Mameno ny tanin' i Ozbekistàna ny fatrana maina sy ny tany efitra: iray amin' ny tany efitra lehibe eto an-tany i Kyzylkum. Ao amin' ny tapany avaratr' i Ozbekistàna no manerinerina ny tendrombohitra Tian Shan sy Pamir; eo am-pototr’ ireo tendrombohitra ireo no misy ny faritra lonaka indrindra ao amin’ ilay firenena. I Amu-Daria sy i Syr-Daria no ony lehibe indrindra any, izay mivarina any amin’ ny Ranomasin' i Aral, sady misy lanjany lehibe eo amin’ ny toekarena. Mahalana ny rotsak' orana ary ilaina ny fitarihan-drano ho an' ny fambolena. Mihamaina ny Ranomasin' i Aral ary mihena ny habetsahan' ny rano azo sotroina ka miteraka fiharatsian' ny fahasalaman' ny mponina izany.

I Ozbekistàna no firenena be mponina indrindra any Azia Afovoany. Ny Ozbeka no maro anisa ao (75 %n' ny mponina), fa ny Rosiana kosa dia vahoaka vitsy an' isa ngeza indrindra any (mihoatra ny 9 %). Miteny amin' ny fiteny torkika ny Ozbeka sady manaraka ny finoana silamo.

Miompana amin' ny fambolena ny toekarenan' i Ozbekistàna. Iray amin' ireo firenena mpamokatra sy mpanondrana landihazo betsaka indrindra maneran-tany io firenena io. Mandroso ihany koa ny taozava-baventy izay miompana amin' ny fanodinana ny harena an-kibon' ny tany toy ny arintany sy ny etona voajanahary ary ny volamena.

Anisan' ireo repoblika sôsialista sôvietika taloha (tao amin' ny Firaisana Sôvietika) i Ozbekistàna, nefa nahazo ny fahaleovan-tenany tamin' ny taona 1991, sady mpikambana ao amin' ny Fianakaviamben' ny Fanjakana Mahaleo Tena (Communauté des États Indépendants -- CEI).

Tantara

Sarivongam-behivavy mitondra καύνακες. klôrita sy vatosokay, Baktria, ny fiandohan' ny 2 arivo taona faharoa tal. JK.

I Alexander amin' ny Ady Issus.

Ny mponina voalohany tany: frantsay ny Varahina Taona ao amin' ny Basin Tarim dia olona Kaokazôida tena karazana avy any avaratra sy andrefana ary niresaka amin' ny fiteny izay azo sokajiana toy Mialoha na X-Tohari, razambe ny indô-Eorôpeana Tohari fiteny fa ireo ao aoriana kely ao ny Tavy Tarim. Ireo tany am-boalohany voanjo nibodo ny faritra avaratra sy atsinanan' i faritra ny Basin Tarim, izay ny fasana misy mômia izay daty indray eo ho eo 1800 tal. J.K.. nandray anjara tamin' ny kolontsaina tontolo mifantoka amin' ny tany lemaka afovoany Eorazia, anisan' izany maoderina avaratra Kazakstàna, Kirgizstàna, Tajikistàna.

Jeôgrafia

I Ozbekistàna dia manana velarana mirefy 447 400 km². Izy no laharana faha-57 amin' ny firenena lehibe indrindra eran-tany raha momba ny velaran-tany, sy faha-40 raha resaka habetsahan' ny mponina.^[1] Eo amin' ireo firenena ao amin' ny Commonwealth of Independent States (CIS), dia izy no faha-5 manana velaran-tany lehibe indrindra, sy faha-3 lehibe indrindra raha eo amin' ny mponina.^[2]

I Ozbekistàna dia mitoetra eo latitude 37° sy 46° N, sy ny ara-jeôgrafia ny halava ny 56° sy 74° E. Mitohy 1.425 km. avy any andrefana mankany atsinanana sy 930 km. avy any avaratra hatrany atsimo. Manamorona Kazakhstan sy ny farihy ranomasina aral ao ny avaratra sy ny avaratra-andrefana, Turkmenistan - andrefana, any Tajikistana ny atsimo, ary Kirgizistana ny avaratra, i Ozbekistana dia tsy iray ihany ny firenena lehibe indrindra ao Azia Afovoany, fa koa ny hany firenena azia afovoany ny sisin-tany ny efatra hafa. Ozbekistana ihany koa dia manana sisintany kely (latsaky ny 150 km) amin' i Afganistana any atsimo.

Sary avy amin'ny zanabolana Ozbekistana.

Ozbekistana dia maina, landlocked firenena; izany no iray amin'ireo roa double landlocked firenena eto amin'izao tontolo izao; izay midika fa izany dia firenena voahodidina landlocked firenena – ny hafa no Broney. Latsaky ny 10% ' ny faritany dia bebe ambolena resaka ampondra nindramina tany amin'ny renirano lohasaha sy oases. Ny sisa dia velaran-tany efitra (Kyzyl Kum) sy ny tendrombohitra.

Ny teboka ambony indrindra ao Ozbekistana dia ny Khazret Sultan, any 4.643 m. ambony noho ny haavon'ny ranomasina, toerana tany amin'ny faritra atsimon'i Ny Gisar ao amin'ny Faritanin'i Surxondaryo, ao amin'ny sisintany amin'i Tajikistan, fotsiny avaratrandrefan'i Dushanbe (teo aloha anarana an-Tampony ny faha-22 ny Kongresy ny Antoko Komonista).^[2]

Ny toetrandro ao amin'ny Repoblikan'i Ozbekistana dia continental, miaraka vitsivitsy andrasana rotsakorana isan-taona (100-200 mm, na 3,9–7,9 ). Ny eo ho eo ny vanin-taona mafana ambony mari-pana mitady ho 40 °C (104 °F), raha ny eo ho eo ny ririnina ambany dia ambany ny mari-pana manodidina -23 °C (-9 °F).^[3]

Ny tanàna lehibe dia ahitana Andijan, Boukhara, Samarkand, Namangan sy ny renivohitra Tashkent.

Mponina

Androm-piainan'ny olona ao amin'ny fitambaran'ny isan'ny mponina, araka ny vinavina 2015, dia ny 73,55 taona (70,5 ho an'ny lehilahy sy ny 76,78 ho an'ny vehivavy).^[4]

Tontolo iainana

Fampitahana ny ranomasina Aral teo anelanelan'ny taona 1989 sy 2008.

Am-polo taona maro mampiahiahy Sovietika politika ao amintsika bebe kokoa ny landihazo dia niteraka loza fisehoan-javatra. ny fambolena orinasa miseho toy ny tena loharanom-fandraisana anjara ny fandotoana sy fanimbana ny rivotra sy ny rano ao amin'ny firenena.^[5]

Ny famongorana ny ranomasina Araly maneran-tany ary tsy misy olana ao an-toerana. Ny ranomasina aral no fahefatra lehibe indrindra afovoan-tany ranomasina amin'ny Tany, miasa ho toy ny lafin-javatra miaraka amin'ny fiantraikany eo amin'ny ny rivotra, hamandoana sy ny maina ny fampiasana ny tany.^[6] Hatramin'ny taona 1960, izay nanomboka ny tsy fahaiza-mitantana ny ranomasina Aral, dia shrunk latsaky ny 50% ny teo aloha ny faritra sy ny ao amin'ny boky. Ny ampahany lehibe ao anaty rano izy ireo manohy ny ho ampiasaina mba manondraka sehatry ny landihazo, ny vokatra, izay mitaky be dia be ny rano.^[7]

Ny isan'ireo maty ny biby sy ny olombelona mikoriana ny mpitsoa-ponenana avy any amin'ny faritra manodidina ny farihy ihany no azo tombanana. Ny fanontaniana hoe iza no tompon'andraikitra amin'ny krizy mbola misokatra – Sovietika ny mpahay siansa sy ireo mpanao politika izay nihazakazaka amin'ny fitsinjarana ny rano ao amin'ny folo taona 1960, na ny metasobietik mpanao politika izay tsy maintsy omena ampy ny famatsiam-bola ho an'ny fananganana ny tohodrano sy ny rafitra fitarihan-drano.

Noho ny saika voavaha olana ny ranomasina Aral, ny avo sira sy ny fandotoana ny tany miaraka amin'ny singa mavesatra no tena mieli-patrana any Karakalpakstan, ny faritra Ozbekistana mifanakaiky amin'ny ranomasina aral. Ny ampahany lehibe ao amin'ny firenena rano loharano no ampiasaina ho an'ny fambolena sy fiompiana, izay tantara efa ho 84% ny fampiasana ny rano ary mandray anjara tany avo ny sira. Mafy ny fampiasana fanafody famonoana bibikely sy ny zezika ho an'ny landihazo mitombo bebe kokoa aggravates bebe kokoa ny fandotoana ny tany.

Pôlitika

Ny fifidianana

Jereo koa

Fiteny ozbeka

Ozbeka (vahoaka)

Firenena ao Azia:

Afganistàna - Arabia Saodita - Armenia - Azerbaijàna - Bangladesy - Bareina - Botàna - Broney - Emirata Arabo Mitambatra - Filipina - Iemena - India - Indônezia - Iràka - Iràna - Israely - Japàna - Jôrdania - Kambôdia - Katara - Kazakstàna - Kirgizistàna - Kôety - Kôrea Atsimo - Kôrea Avaratra - Laôsy - Libàna - Maldiva - Malezia - Mianmara - Môngôlia - Nepaly - Ômàna - Ozbekistàna - Pakistàna - Palestina (fanjakana) - Rosia - Sina - Singaporo - Siria - Srilanka - Tailandy - Taioàna - Tajikistàna - Torkia - Torkmenistàna - Vietnamy.

Kôntinenta eto an-tany

Afrika
Amerika (Amerika Avaratra - Amerika Atsimo)
Azia
Eorôpa
Ôseania
Antarktika

Loharano

↑ "www.worldatlas.com". www.worldatlas.com. Retrieved May 2, 2010.
↑ ^2,0 et ^2,1 Uzbekistan will publish its own book of records – Ferghana.ru. 18-7-2007.
↑ Climate, Uzbekistan: Country Studies– Federal Research Division, Library of Congress.
↑ "CIA World Factbook". Archived from the original on 2019-01-05. Retrieved 2017-01-14.
↑ "Uzbekistan – Environment". Countrystudies.us. Retrieved May 2, 2010.
↑ "Uzbekistan: Environmental disaster on a colossal scale". Msf.org. November 1, 2000. Archived from the original on 2007-09-30. Retrieved May 2, 2010.
↑ Aral Sea Crisis Archived Jolay 23, 2015 at the Wayback Machine Environmental Justice Foundation Report

[1] "www.worldatlas.com". www.worldatlas.com. Retrieved May 2, 2010.

[uzstat-2] 2,0 et ^2,1 Uzbekistan will publish its own book of records – Ferghana.ru. 18-7-2007.

[LoC:Climate-3] Climate, Uzbekistan: Country Studies– Federal Research Division, Library of Congress.

[cia-4] "CIA World Factbook". Archived from the original on 2019-01-05. Retrieved 2017-01-14.

[5] "Uzbekistan – Environment". Countrystudies.us. Retrieved May 2, 2010.

[6] "Uzbekistan: Environmental disaster on a colossal scale". Msf.org. November 1, 2000. Archived from the original on 2007-09-30. Retrieved May 2, 2010.

[7] Aral Sea Crisis Archived Jolay 23, 2015 at the Wayback Machine Environmental Justice Foundation Report

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]