Aleksandra Lehibe

I Aleksandra Lehibe dia mpitari-tafika makedôniana sady mpanao tetikady mahay izay afaka nanafika sy naka tany midadasika tao anaty fotoana fohy avy any Grisia hatrany India. Teraka tamin' ny 356, maty tamin' ny 323 tal. J.K. tany Babilôna izy. Ἀλέξανδρος ὁ Μέγας / Aléxandros ho Mégas na Μέγας Ἀλέξανδρος / Mégas Aléxandros) ny anarany amin' ny teny grika.

Aleksandra Lehibe, Naples National Archaeological Museum

Fiandohan' ny fiainany

Zanak' i Filipôsy II, any Makedônia, sy i Ôlimpiasa i Aleksandra. Hita ho nandova ny fahambonian-tsain-drainy sy reniny izy. Hatramin' ny taona 345 tal. J.K. dia ilay ngezalahy tamin' ny fahalalana, i Aristota, no mpanabe azy, ka io no nampianatra azy ny karazam-pahalalana rehetra fantatry ny olona tamin' izay, indrindra fa ny asasoratr' i Hômera. Ny fizarana manao raharaha samihafa kosa dia nianarany tao an-dapan-drainy, izay nifaneraserany tamin' ireo manamboninahitra sy solontenam-pirenena samy hafa tonga teo. Nanjaka nandimby an-drainy izy nony maty novonoin' olona ny rainy (336 tal. J.K.). Tamin' ny fivoriana tao Kôrinto (335 tal. J.K.) dia nekena ho jeneraliben' ny foloalindahy makedôniana rehetra izy.

Fivelaran' ny fanjakany

Saritan' ny fanjakan' i Makedônia, taona 336 tal. J.K.

Nandresy ny Grika nikomy taminy izy, ary samy nampiasainy tamin' izany na ny hasiahana na ny halemem-panahy. Ny niantombohan' ny ady ngeza nataony dia tany Azia Minora, nitondra miaramila an-tongotra miisa 30 000 sy an-tsoavaly miisa 5 000 izy tamin' izany fotoana izany.

Rehefa tonga tany Trôada izy dia nanao fanatitra ho an' ny ambiroan' i Priama sy Asily (ireo mpiady malaza tantarain' i Hômera), vao nandroso hatrany Granikôsy ka nanotohoto ny voalohan-tafika persiana tao.

Tonga tompon' i Azia Minora manontolo izy. Nihoarany ny tendrombohitra Taorôsy, dia nijanona tao Tarsosy aloha izy, fa narary mafy. Rahefa nitsangana avy teo ny lehilahy dia nandroso nankany Kilikia (na Silisia) ka nanorotoro ny tafik' i Dariôsy III teo an-tanilemak' i Isôsy izay noreseny hatrany amoron-tsirak' i Siria.

Saritan' ny fanjakan’ i Aleksandra Lehibe sy ny lalany

Tany Foinikia, ny tanàna Tiro (na Tira), teo amin' ny nosy kely mafy fiarovana, dia nataony fahirano fito volana, sady nanaovany tetezam-bato mankeny aminy, vao azony.

Farany, afany koa i Jerosalema, dia nandroso nankany Ejipta izy; namakivaky ny taniefitr' i Libia, dia tonga teo am-bavan' ny ony Neily (na Nily), ary nanorina ilay tanàna malaza nampitondrainy ny anarany hoe Aleksandria.

Tamin' ny lohataonan' ny 331 tal. J.K., rehefa nandresy ny morontsiraky ny fanjakana teo am-pelatanan' ny Persiana izy, dia niditra tao afovoan-tany.

Nita ny ony Eofrata tao Tapsaque izy; nita koa ny ony Tigrisy, tao akaikin' ny sisa naharavan' ny tanàna Niniva, ary nifanehatra tao Gaogamelesy tamin' ny tafika vaovao vao noforonin' i Dariôsy III indray. Nanaiky azy avokoa ny tanàn-dehibe rehetra, toa an' i Babilôna, i Sosàna, i Persepôlisy, ary i Ekbatàna.

Notanarahiny eran' i Media sy Baktriana i Dariôsy III, ka farany dia maty novonoin' olona. Izany no niafaran' ny fanjakam-be voalohan' ny Persiana. Nankany India koa i Aleksandra. Izy no mpanjaka eorôpeana tonga voalohany tany.

Noho ny harerahana amin' ireo ady sy dia lava tsy misy farany ireo dia nitokona tsy nety nandeha intsony ny miaramilany, ka dia tsy maintsy nijanona izy.

Taorian' izany anefa dia mbola nikasa handeha hanafika ny Arabo indray izy, kanjo teo am-piomanana indrindra dia voan' ny tazo. Hafoloana taorian' ny niandohan' ny aretiny dia nampandalovina tsirairay teo anatrehany nanao veloma azy ny miaramila makedôniana (na masedôniana), ary dia maty izy ny ampitson' iny (32 tal. J.K.) raha tovolahy vao 32 taona monja.

Ny fikasan' i Aleksandra Lehibe

Rehefa dinihina fatratra ny tantaran' i Aleksandra Lehibe dia misy zavatra toy izao hita taratra tamin' ny nataony:

• Nikendry hampiova ny fombam-piainan' ny firenen' ny Tatsinanana ho tahaka ny an' ny Tandrefana izy. Izany no antony nanorenany tanàna sy zanatany grika betsaka hatraiza hatraiza.
• Nitady hampifangaro ra ny Tatsinanana sy ny Tandrefana izy; koa ny tenany dia nanambady vehivavy persiana vitsivitsy, ary ny miaramilany grika sy makedôniana marobe dia nampirisihiny na notereny hanao toy izany koa.
• Raha ny momba ny fitondram-panjakana kosa dia nataon' i Aleksandra fa ny an' ny Persiana no tsara kokoa, ka dia ny an' i Azia no narahiny noho ny an' i Eorôpa.

Toe-tsainy

Nahatalanjona ny herin-tsain' ity mpitari-tafika ity ary mendrika azy ny anarana hoe "Lehibe". Fatratra ny fahaizany hitondra tafika sy ny fahitany tetikady hatao. Nanana sitrapo henjana, mahay mampanaiky sy mampakato koa izy, na ny miaramilany na ny fahavalony. Mahaloa-bolana ny herimpony, fa izay rehetra nokasainy dia hainy notontosaina tanteraka sy haingana. Ny miaramilany dia natoky fa tsy misy tsy ho efany rehefa hataony.

Toe-panahiny

Ny toe-panahiny mampiavaka azy indrindra dia ny fihetsiny somary maheriherisetra, manao an-jambany, ireo toetra ireo no nanampy azy tamin' ny ady natrehany. Kanefa niankin-doha tamin' ny filan' ny nofo sy fisotroana toaka izy.

• Nihanasiaka izy nony nitombo hery: ny kômandiny anankiray izay nanohitra azy dia notaritarihiny velona tao aorian' ny kalesiny mandra-pahapotipotiny; i Filota, kômandin' ny miaramilany an-tsoavaly dia nampijaliany sy novonoiny noho ny ahiahy fotsiny.
• Tonga nanandra-tena ho andriamanitra koa i Aleksandra nony nisondrotra.

I Kalistena, mpanoratra sy olon-kendry grika, nony tsy nety nanaiky azy ho andriamanitra, dia nody nolazainy hoe mitetika ny hikomy ka novonoiny. Tsy mba nanao tahaka an-dry Periklesy sy Epaminônde, izay nitandrina tsara ny toe-panahiny sady nikely aina hanasoa olona nony tafasandratra i Aleksandra.