Fiteny malaiô-pôlineziana
Ny fiteny malaiô-pôlineziana dia sampana lehibe indrindra amin'ny fianakaviam-piteny aostrôneziana, fiteny ampiasaina hatrany andrefan'ny Ranomasimbe Indiana mamakivaky an'i Azia Atsimo Atsinanana, ka hatrany atsinanan'ny Ranomasimbe Pasifika. Ny fiteny hafa ao amin'io fianakaviana io dia ao amin'ny vondrom-piteny fôrmôzàna izay ahitana sampana maro. Tamin'ny taonjato faha-19 no nampiasana ny andian-teny hoe malaiô-pôlineziana, ka nenti-nanondro ny fitambaran'ny fiteny ao amin'io fianakaviana io, nefa tsy natao isan'izy ireo ny fitenin'ny vahoaka atao hoe Melaneziana.
Izao ny zana-bondrom-piteny malaiô-pôlineziana:
- Fiteny malaiô-pôlineziana andrefana
- Fiteny malaiô-pôlineziana afovoany atsinanana
- Fiteny malaiô-pôlineziana afovoany
- Fiteny malaiô-pôlineziana avaratra andrefana (izay atao hoe fiteny bôrneô avaratra).
Ilay Italiana Antonio Pigafetta izay niara-dia tamin'i Magellan tamin'ny diany manodidina ny Tany tamin'ny taona 1519 hatramin'ny 1522 no nahazoana ny voambolana tranainy indrindra ao amin'ny fiteny malaiô-pôlineziana roa, dia ny fiteny maley sy ny fiteny malagasy. Nahatsikaritra ny maha iray fianakaviana ireo fiteny roa ireo i Pigafetta.
Fafana ampitahana ny fiteny malaiô-pôlineziana samihafaHanova
| Fiteny malagasy*(Madagasikara) | Fiteny ma'aniany
(Indônezia) |
Fiteny maley (Indônezia,Malezia) | Fiteny javaney tranainy (Indônezie) | Fiteny seboanô na visaiana (Filipina) | Tagalôga
(Filipina) |
Fiteny fotoniana
(Oalisy-sy-Fotona) |
Fiteny tahitiana
(Pôlinezia Frantsay) |
Fiteny fototra iraisana |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| isa, iray | isa, erai | satu | -sa, tunggal | usa | isa | tasi | tahi | *esa, *isa |
| roa | rueh | dua | rwa, ro | duha | dalawa | rua | rua | *duha |
| telo | telu | tiga | telu | tulo | tatlo | tolu, toru | toru | *telu |
| (iz)aho, -ko | aku, -ku | aku, -ku | ako, -ko | ako, -ko- | akô, akin | au, avau, -ku | au, vau | *i-aku |
| ianao, -nao | hanyu, -nyu | engkau, -kau | ko, ngko, kowe | ikaw, -kaw | ikaw, iyo | akoe, kee | oe | *i-kahu |
| izy, -ny | hanye, -nye | ia, dia, -nya | sira | siya | siya, niya | o-ia, ia | ona | *si-ia |
| lanitra | langit | langit | langit | langit | idem | rangi | ra'i | *langit |
| volana | wulan | bulan | wulan | bulan | buwan | mirama | 'āva'e | *bulan |
| masoandro | mateandrau | matahari | ari | adlaw | arâw | la | mahana | *ha(n)daw |
| andro | andrau | hari | dina | adlaw | araw | ao, aso | ao, mahana | *qalejaw |
| alina | (ka)malem | malam | wengi | gab’i | gabi | bo, poo’uli | pō | *bengi |
| taona | taun | tahun | tahun | tu'ig | taôn | tau | matahiti | *taqun |
| tany | tane | tanah | tanah | yuta | lupa | kere, kele | fenua | *tanaq, *taneq |
| rano, (farihy) | ranu, (danaw) | air, (danau) | wway, (ranu) | tubig, (lanaw) | tubig, (ilog) | wvai, (namo) | vai, pape | *danum, (*wai) |
| orana | uran | hujan | udan | ulan | ùlan | ua | ua | *quzan |
| vato | watu | batu | watu | bato | batô | fatu | 'ōfa'i | *batu |
| afo | apuy | api | apuy | kalayo | apôy | afi | ahi, auahi | *hapuy |
| hazo,kakazo, -kazo, ala | kakaw, jumpun | kayu, hutan | alas | lasang | kahôy, gubat | la’au, 'ara | uru ra'au | *kayuh, *alas |
| ravina | rawen | daun | ron | dahon | dahon | rau, lau | rau'ere, rao'ere | *dahun |
| voa | wua | buah | wwah | bunga | bûnga | fua | mā'a hotu | *buaq |
| tady | tadi | tali | tali | pisi | lubid | taula, vava | taura | *talih |
| vorona | wurung | burung | manuk | langgam | ibon | manu | manu | *manuk |
| anarana | ngaran | (nama) ngaran | jeneng | ngalan | pangalan | ingoa | i'oa | *ngayan |
| olona | ulun | orang, (ulun) | uwong | tawo | taò | tangata | ta'ata | *tau |
| (lehi)lahy | upu | laki-laki | lanang | lalaki | lalake | tane | tane | *laki |
| (vehi)vavy,viavy | wawey | bini (épouse) | wadon, wedok | babaye | babae | fafine | vahine | *bahi |
| (z)anaka, zaza | ia | anak | anak | bata | batà | tama | tama, tamari'i | *anak |
| loha | ulu' | hulu | hulu | ulo | ulô | uru, ulu | upo'o | *qulu |
| volo | wulu | bulu | bulu | buhôk | balahibo, buhok | fulu, furu | huruhuru, rouru | *buhek |
| hoditra | kudit | kulit | kulit | panit | balât | kili, kiri | 'iri | *kulit |
| trano, (levo), vala | lewu | balai (pavillon) | bale | balay | bahay | fale | fare | *humaq,*balay |
| tafo | hapau | atap | atep | atup | bùbông | ato, inaki | tapo'i fare | *qatep |
| lalana | lalan | jalan | dalan | dalan | daân | ala, retu | ara, 'ē'a | *zalan |
| (mi)hinana, homana | kuman | makan | mangan | mokaon | kàin | kai, omaki | 'amu, tāmā'a | *kaen |
| misotro, (minona) | ngo’ot | minum | ngombe | moinum | inòm | inu | inu | *inum |
| (ma)handro / masaka | nandruk | (me)masak | masak | (mag)luto | lutò | hkavi | 'eu, tunu, 'ama | *tanek,*zakan |
| (mi)tono | nutung | (mem)bakar | tunu | sunugon | ihaw | tungia, tutu | tunupa'a | *tunu |
| (ma)tory, mandry | mandre | tidur | turu | katurog | tulog | moe, moerua | moe, ta'oto | *tidu(r) |
| velona | belum | hidup | urip | mabuhi | mabuhay, buhay | mouri | ora | *ma-hudip |
| maty | matey | mati | mati | mamatay | mamatay, patay | mate | mate, pohe | *matay |
| mamono | manuh | (mem)bunuh | mateni | mopatay | pumatay | jiaka mate | ha'amate, ha'apohe | *bunuq |
| (ma)fana | malaing | panas | mapanas | init, alimuot | init, banas | mafana | ahuahu, ve'ave'a | *ma-panas |
| fotsy | mahilak | putih | putih | buti | pùti | hkengo, tea | 'uo'uo, teatea | *ma-putiq |
| mainty | maintem | hitam | ireng | itum | itim | uli, uri | 'ere'ere | *ma-qitem |
| vao | wa’u | baru | anyar | bag'ô | bago | fou | 'āpī | *ma-baqu |
| ity, iny, iry | iti, iru | ini, itu | iki, iku | kini, kana | ito, èto | tenei, tena | teie, tena, tera | *i-ni, *i-na |