Ny filôzôfia dia fomba fiasa mikendry ny hahatakatra ny momba izao tontolo izao sy ny fiainana amin' ny alalan' ny fieritreretana voasaina sy mitsikera. Fikarohana ny fahamarinana izay tarihin' ny fanontaniana momba izao tontolo izao sy fahalalana ary ny fisian' ny olombelona izany. Ny filôzôfia dia ny fandinihana ny fototr' olana toy ny antom-pisian' ny tena, ny fahalalana, ny soatoavina, ny fahendrena, ny fisainana ary ny fiteny.

Ny teny hoe filôzôfia dia avy amin' ny teny grika hoe φιλοσοφία / philosophia, izay midika hoe "fitiavam-pahendrena". Ny hoe φιλοσοφία / philosophía dia avy amin' ny fikambanan' ny teny roa φιλέω / philéô, "mitia" na "tia" sy σοφία / sophía "fahendrena" na "fahaizana".

Efa nisy hatramin’ ny Andro Taloha tany Andrefana sy Atsinanana ny filôzôfia, tamin’ ny alalan’ ny filôzôfa, tsy amin' ny maha asa voasaina azy fotsiny fa amin' ny maha fomba fiaina azy. Ny tantaran' ny filôzôfia dia mamela ahafahana mahatakatra ny fivoarany.

Nifototra, hatramin' ny niandohany, tamin' ny adihevitra momba ny hevitra iraisana nandritra ny fifanakalozan-kevitra teo amin' ny mpampianatra iray sy ny mpianany tao amin' ny sekoly filôzôfika samihafa ny filozofia izay azo raisina ho toy ny asa famoronana, fisaintsainana, famaritana ary famakafakana hevitra toy ny tsara, ny ratsy, ny hatsarana, ny rariny. Azo raisina ho toy ny fitadiavana fahamarinana, fahafahana, dikany, fahatsiarovan-tena, raha fintinina, fikatsahana fahasambarana, ny filôzôfia. Raha jerena araka ny teôlôjia kristiana izay ampifandraisina aminy, amin’ ny fomba fiasany, dia tokony hitodika any amin’ ny fandinihana ny fahamarinana sy ny fitadiavana ny tanjona faratampony sy ny dikan’ ny fiainana ny zava-kendreny.

Amin' i Aristôty, ny fahendrena dia ny siansa momba ireo foto-pitsipika voalohany sy ireo anton-javatra voalohany. Izany no famaritana nianteheran' ny Aristôtelisana taty aoriana tamin' ny vanim-potoan' ny Andro Antenatenany mba hahitana ny "filôzôfia voalohany" (izany hoe ny metafizika ankapobeny).

Amin' ny heviny môderina sy amin' ny filôzôfa amin' izao fotoana izao, ny filôzôfia dia tsy fahalalana, sy tsy vondrom-pahalalana, fa dingana fandinihana ny fahalalana ananana. Lasa taranja ao amin' ny siansan’ ny mahaolona izy. Amin' io lafiny io, ny filôzôfia ankehitriny dia manakaiky ny hetsika epistemôlôjika.

Ny sehatry iasan' ny fandinihana filôzôfika dia afaka mahafaoka andiana taranja toy ny siansan' ny mahaolona sy siansa sôsialy, ny siansan' ny rafitra ary ny siansan' ny zavaboary, izay mifandray ara-tantara aminy.

Ny filôzôfia dia niteraka sehatra fototra anaovana fandalinana toy ny lôjika, ny etika (filôzôfia môraly), ny metafizika, ary ny epistemôlôjia (filôzôfian' ny siansa sy rijan-kevitra momba ny fahalalana). Rehefa nandeha ny fotoana, ireo sampan' ny filôzôfia ireo dia nisampana maro toy ny filôzôfia pôlitika, ny filôzôfian' ny lalàna, ny estetika (filôzôfian' ny zavakanto), ny ôntôlôjia, ny filôzôfian' ny saina (anglisy: mind), ny antrôpôlôjia filôzôfika, na ny filôzôfian' ny fiteny, ankoatra ny hafa.

Ny sampan' ny filôzôfia hanova

Mizara ho sampana efatra lehibe ny filôzôfia, dia ny metafizika, ny lôjika, ny epistemôlôjia ary ny etika.

Metafizika hanova

Ny metafizika, dia ny fandinihana ny fihavian'ny zava-misy, miaraka amin' ny fifandraisana eo anivon' ny saina sy ny vatana ary ny zava-mitranga. Misy ny metafizika ankapobeny (ny ôntôlôjia) sy ny metafizika manokana (ny kôsmôlojia voasaina, ny psikôlôjia voasaina ary ny teôlôjia voasaina, izay tsy ampitovina amin' ny kôsmôlôjia siantifika sy ny psikôlôjia ara-panandramana ary ny teôlôjia vokatry ny fanambaràna). Ny sampana tsotra dia ny kôsmôlôjia sy ny ôntôlôjia.

Epistemôlôjia hanova

Ny epistemôlôjia sampan' ny filôzôfia mandalina ny fahalalana siantifika, izany hoe mandalina sy mitsikera ny siansa sy ny fivoarany sy ny lanjany ary ny fampiharana azy.

Lôjika hanova

Ny lôjika dia mandalina ny fitsipika mifehy ny fahamarinan' ny fanjohian-kevitra, ny fanatsoahan-kevitra ary ny fanaporofoana.

Etika hanova

Ny etika dia sampan' ny filôzôfia mandalina ny fitsarana ara-môraly, mba hametrahana ny fitsipika mifehy sy ny fetran' ny azo atao ary ny adidy tokony hefaina.

Sampana hafan' ny filôzôfia hanova

  • Ny filôzôfia pôlitika dia ny fandinihana ny governemanta sy ny fifandraisan' ny tsirairay (na fianakaviana) amin' ny fikambanana ao amin' ny firenena. Ao ny fanontaniana mahakasika ny fanamarinana, ny lalàna, ny fananana, ary ny zo sy ny adidin' ny olom-pirenena. Misy fifandraisany ny pôlitika sy ny etika, ary miadihevitra amin' ny hoe inona ny tsara sy ny ratsy ary ahoana no tokony hiainan' ny vahaka ny foto-panontanian' ireo zana-tsampana roa ireo.
  • Ny filôzôfia môraly dia fandinihana ny fomba fitondran-tena eo anivon' ny fiarahamonina sy fandinihana manokana ny tsara tokony hatao sy ny ratsy tsy tokony hatao. Manakaiky be azy ity moa ny etika.

Jereo koa hanova

 
Mbola ambangovangony ity lahatsoratra ity ary tokony hofenoina.

Azonao atao ny mandray anjara eto amin'ny Wikipedia amin'ny alàlan'ny fanitarana azy.
Jereo koa ny pejy Ahoana ny manao takelaka rehefa te-hijery hoe ahoana no fanaovana azy.