Ôntôlôjia (filôzôfia)
Ny ôntôlôjia dia sampan' ny filôzôfia, indrindraindrindra sampan' ny metafizika izay manontany ny hevitry ny hoe "mizy" (frantsay: être; anglisy: being; alemàna: Sein, izany hoe ny "misy" na ny "maha izy"), amin' ny heviny ankapobeny. Ny hoe "Inona no atao hoe mizy?" dia fanontaniana fanokafana, izany hoe voalohany ao amin' ny fotoana sady voalohany ao amin' ny filaharan' ny fahalalana. Io no fanontanian' ny mpandinika voalohany toa an' i Parmenida sy i Platôna, tany Gresy fahiny. Ny ôntôlôjia dia mihoatra lavitra ny sahan' ny metafizika nipoitra tao amin' i Aristôty, izay mandalina ny fomba fiseho sy ny toetra samihafan' ny mizy (izay efa tsy mametraka olana intsony), izay mazàna afangaro aminy. Tokony havahana koa amin' ny osiôlôjia, izay siansan' ny mizy amin' ny maha fiziana azy, ny ôntôlôjia.
Ny teny hoe "ontôlôjia" dia avy amin' ny teny grika hoe τὸ ὄν / to on (ὄντος / ontos, rehefa amin' ny endrika tompon-javatra) izay midika hoe "ny misy" na "ny maha izy", sy ny hoe λογία / logia, izay midika hoe "lahateny mirija", "siansa".
Ny hoe "ôntôlôjia", toy ny hoe "metafizika" amin' ny heviny môderina, dia niseho taty aoriana be, tamin' ny fiandohan' ny taonjato faha-17, izay nahazoany ny hevitry ny hoe "filôzôfian' ny mizy", sy ny hevitry ny hoe "siansa voalohany". Araka an' i Aristôty dia misy siansa mandalina ny mizy amin' ny maha mizy azy, sy ny toetra mampiavaka azy indrindra. Ny ôntôlôjia dia tsy afangaro amin' ireo siansa manokana ireo, satria tsy misy amin' ireo antsoina hoe siansa manokana ireo ny mihevitra amin' ny ankapobeny ny Mizy amin' ny maha mizy azy, fa maka ampahany amin' ny Mizy, ary avy amin' io ampahany io ihany no andalinan' izy ireo ny toetra iray ao amin' ny Mizy.
Araka io famaritana io, ny fomba fiasa mahazatra indraindray dia manao io ôntôlôjia aristôtelisiana io ho manondro ny metafizika ankapobeny na metafizikan' jy foto-javatra voalohany, mitondra ny lahateny momba ny mizy, sy ny metafizika manokana izay miresaka momba ny fanahy sy izao tontolo izao ary Andriamanitra. Araka ny voalazan' i Heidegger, ny zavatra nohalinin' i Aristôty sy ny mpandimby azy dia tsy dia ny "fanontaniana momba ny mizy" amin' ny maha fanontaniana izany, izay hiraikitra mandrakariva ao amin' ny metafizika araka ny fiheverany sy ny an' ny mpandimby azy, fa ny hevitra maron' ny mizy — ny mizy amin' ny maha an-dalam-piziana azy, ny kategôria maro, ny mizy amin' ny maha marina azy, ny mizy amin' ny alalan' ny tenany, ny fiovana hoavy — araka ny fanavahana hitan' i Franz Brentano.
Taty aoriana ny skôlastika dia nandray an' io foto-pampianarana io amin' ny fandikan-kevitra vaovao ny "fanontaniana momba ny mizy" ho toy ny metafizika ankapobeny, izany hoe siansan' ny foto-javatra voalohany rehetra, antsoina koa hoe "transendantaly" (mihoa-draha) noho izy mampitodika amin' ny famaritana iraisan' ny mizy rehetra. Ampifanoherina amin' ity metafizika ankapobeny ity ny metafizika manokana na "teôlôjia", izay mandalina ny fanontaniana momba an' Andriamanitra.