Neôplatônisma
Ny neôplatônisma dia firehana ara-pilôzôfia sy ara-panahy novolavolain' ny filôzôfa platônisiana tamin' ny faramparan' ny Andro Taloha, izay miavaka noho ny fanomezany lanja ny "Foto-javatra Voalohany" (grika: Ἀρχή / Arkhê), dia ny "Iray" (grika: τὸ Ἕν / to Hen), amin' ny sehatry ny metafizika, sy noho ny fahatsapana mistika. Nampandroso ny neôplatônisma i Plôtinôsy sy i Pôrfiriôsy sy i Prôklôsy ary i Iamblikôsy, ka niteraka fandraiketana ny fiheveran' i Platôna izany. Nisy akony lehibe teo amin' ny filôzôfia jiosy sy ny filôzôfia kristiana ary ny filôzôfia silamo ny neôplatônisma ary nisy fiantraikany teo amin' ny filôzôfa toa an' i Hegel sy i Schelling koa.
I Filôna avy any Aleksandria (taona 20 tal. J.K. - 45 taor. J.K.) no mpialoha lalana io hetsika io tamin' ny taona 40 taor. J.K., avy eo nandroso tao Rôma izany nanomboka tamin' ny taona 232 vokatry ny asasoratr' i Amôniôsy Sakasy (taona 175 - 242 taor. J.K.), mpampianatra an' i Plôtinôsy (taona 205 - 270 taor. J.K.), ary ny mpianatr' ity farany ity, dia i Pôrfiriôsy (taona 234 – 310 taor. J.K.) sy i Iamblikôsy (taona 250 - 330 taor. J.K.). Ny neôplatônisma dia filôzôfia tena niantraika tamin' ny Andro Taloha, niaraka tamin' ny mpanohy azy toa an' i Prôklôsy (taona 412 - 485 taor. J.K.) hatramin' ny nanaovana sesitany ny mpanaraka azy toa an' i Damaskiôsy (taona 460 - 537 taor. J.K.) sy i Simplikiôsy avy any Kilikia (taona 480 - 549 taor. J.K.) tamin' ny taona 529, noho ny fanakatonan' i emperora Jostiniano ny sekoly sy ny toeram-panompoam-pivavahana sasany.
Foto-pampianarana
hanovaAraka ny neôplatônisma, ny fototr' izao rehetra izao dia ny "Iray" (grika: τὸ Ἕν / to Hen), tsiefa, tsy azo fantarina sy tongalafatra. Ny filôzôfia dia manao izay hahatongavana any amin' ny Iray amin' ny alalan' ny dialektika araka ny ahafantarana azy ao amin' ny Parmenidesy (grika: Παρμενίδης / Parmenides) nosoratan' i Platôna. Miainga amin' ny fehezankevitra fototra hoe "Ny misy dia Iray" ny filôzôfa neôplatônisiana, avy eo mizarazara an' izany araka ny fisehony isan-karazany, ary mandinika ny fiantraikan' izy ireo tsirairay sy ny fiantraikan' ny fandavana azy ireo tsirairay.
Maro ny dingam-pisiana mivoaka avy amin' ny Iray. Ny ambony indrindra dia ny νοῦς / noûs ("fanahy") na haranitan-tsaina tsy mifangaro. Avy aminy no nipoiran' ny "fanahin' izao rehetra izao" (grika: ψυχὴ κόσμου / psuchè kósmou), izay nanao asa famoronana niteraka ireo fanahy ao amin' ny dingana ambany, dia ny fanahin' ny olombelona. Ny fanahin' izao tontolo izao dia heverina ho sahala amin' ny sarin' ny noûs, amin' ny maha sarin' ny Iray ny noûs. Na dia mifanalavitra aza ny fanahy noûs (νοῦς) sy ny fanahin' izao tontolo izao (ψυχὴ κόσμου) dia samy ahitana fiziana (grika: οὐσία / ousia) tokana, ary miray fiziana amin' ny Iray.
Amin' ny maha mpanelanelana ny fanahin' izao tontolo izao eo anelanelan' ny noûs sy ny tontolon' ny matiera, dia afaka misafidy ny fitehirizana ny maha izy azy manontolo sy ny fahatongalafatry ny sariny ny fanahin' izao tontolo izao, na misafidy ny fahasimbana vokatry ny filàm-pahafinaretana sy ny fahalovana. Izany safidy izany ihany no ananan' ny fanahy tsirairay ao amin' ny dingana ambany. Ny tsy fahalalan' ny fanahin' olombelona (ψυχὴ) ny tena fombany (toetrany) sy ny tena maha izy azy dia miteraka fahatsapana fisarahana sy fahaleovan-tena, izay mitarika azy amin' ny fianjonanjonana sy ny fahatokisan-tena be loatra. Araka ny hevitry ny filôzôfa neôplatônisiana dia azo atao mandrakariva ny mamonjy ny fanahy toy izany, indrindra noho io fahalalahan' ny sitrapo izay ahafahany misafidy ny lalan' ny matiera io. Ny fanahin' izao tontolo izao dia tokony hampifamadika ny safidiny mba hiverina amin' ny loharano nipoirany. Izany asa fanakambanana indray izany dia tanteraka amin' ny alalan' ny fahatsapana mistika sady atao hoe "fiovam-piainana".