Antemoro

Ny Antemoro na Antaimoro na Temoro na Taimoro dia vondrom-poko ao amin' ny tapany atsimo-atsinanan' i Madagasikara, ao amin' ny faritra Vatovavy-Fitovinany ao amin' ny faritanin' i Fianarantsoa, eo anelanelan' i Manakara sy Farafangana no faritra tena onenany. Nampalaza ny foko antemoro teo amin' ny tantara ny fanoratana ny Sorabe, ny famakiana ny sora-kintana (fanandroana), fandravonana ny disadisa nisy tamin' ny foko sasany tany amin' ny tapany atsimon' i Madagasikara. Eo anelanelan' i Namorona sy Manampatrana no faritra onenany. Niisa 500 000 any ho any ny Antemoro tamin' ny taona 2013^[1].

Ny foko antemoro atao hoe Anakara sy Antalaotra dia milaza, araka ny lovantsofiny, fa taranaka mpiavy avy any Arabia sy Persia, nefa toa avy any Sômalia (ny foko atao hoe Dira, zana-pokon' ny Sômaly) rehefa dinihina ny fototarazony, ary misy ampahany avy ao amin' ny Soahily monina amin' ny morontsiraka atsinanan' i Afrika. Araka ny lovantsofina dia avy tamin' ny mpanjanaka tonga avy any Sômalia tamin' ny taonjato faha-15 na faha-16 izy ireo. Rehefa tonga teto Madagasikara ireo mpanjanaka ireo dia nanova finoana ny Antemoro ho silamo; tsy ela dia navelan' izy ireo izany fivavahana vaovao izany noho ny finoana nentim-paharazana sy ny fanao mifandray amin' ny fanajana ny razana, na dia mbola ao anatin' ny fomba amam-panao aza ny sisa amin' ny finoana silamo toy ny fandrarana ny fihinanana hena kisoa. Tamin' ny taonjato faha-16 dia nisy fanjakana antemoro niorina, nisolo ny fahefan' ny Zafiraminia teo aloha, izay taranaky ny tantsambo ihany koa.

Ny anaran' io foko io dia avy amin' ny teny hoe "morona". Araka ny lovantsofina dia manana fiaviana arabo ny Antemoro. Avy amin' ny anaran' io foko io no niavian' ny anaran' ny taratasy antemoro izay ampiasaina amin' ny fanaingoana. Ny razan' ny Antemoro no nitondra ny sorabe voalohany teto Madagasikara. Ramakararo no mpanjaka voalohany tao izay nipetraka tao Ivato, ka antsoina hoe Fenovola ny lapany. Anisan' ny Antemoro nalaza ireo nohafaran' Andrianampoinimerina ho lasa mpanolo-tsainany sy nampianatra an-dRadama I.

Tsy ela dia nanjary nalaza ny maha ombiasa sy mpanandro mahery vaika ny Antemoro, noho izy ireo nanao ampihimamba ny fahalalana ny sorabe, izay mampiasa ny soratra arabo hanoratana ny teny malagasy. Nifindra monina nanerana ny Nosy ny ombiasy antemoro, ary tany no nanaovany ny fahaizany ho an'ny fiarahamonina teo an-toerana, nanoro hevitra ny mpanjaka, ary nanangana fanjakana vaovao mihitsy aza. Ity fihetsehan' ny Antemoro ity sy ny famoronana tambazotran' ireo mpanolotsaina ara-panahy matanjaka manerana ny Nosy dia noheverina ho fanerena ny fahatsiarovan-tena eo amin' ny Malagasy amin' ireo vondrom-piarahamonina mihoatra ny azy ary niteraka fahatsapana ny maha-malagasy iraisana. Rava ny fanjakan' ny Antemoro tamin' ny faramparan' ny taonjato faha-19 taorian' ny fikomian' ny Antemoro olon-tsotra nanohitra ny sarangan' ny andriana.

Ankehitriny ny Antemoro dia mbola mivondrona manodidina ny morontsiraka atsimo-tsinanana, mamboly vary sy kafe, mamokatra sira, ary manamboatra ody. Matetika ny Antemoro no mandao ny tanindrazany mandritra ny enim-bolana ka hatramin' ny folo volana ao anatin' ny taona na mihoatra mba hiasa ho toy ny ombiasy manolotra ody sy sikidy ary asa masina hafa. Saika misy ombiasy avokoa ny tanàna rehetra eto Madagasikara, ary maro no ammin' izy ireo no Antemoro mihitsy na efa nankany amin' ny tanindrazan' ny Antemoro mba hahazo fiofanana. Loharanom-bola lehibe iray hafa koa ny famokarana ny taratasy antemoro, taratasy ipetahan' voninkazo izay niraketana ny fahalalana miafina amin’ ny alalan’ ny sorabe, satria mazàna amidy amin’ ny mpizaha tany sy aondrana any ivelany io taratasy io.

Ny maha izy azy ny Antemoro

Faritra nentim-paharazana misy ny Antemoro sy ny foko manodidina azy

Any amin’ ny morontsiraka atsimo-atsinanana no misy azy ireo, indrindra eo anelanelan’ i Manakara sy Farafangana. Ny Antemoro dia taranaky ny Silamo izay nanorim-ponenana teto Madagasikara tamin’ ny taonjato faha-14 ary nanambady ny mponina tao an-toerana. Tamin' ny taona 2013 dia tombanana ho 500 000 ny isan' ny Antemoro. Na dia misy aza ny filazana mampifandray azy ireo amin' i Arabia, misy ireo manam-pahaizana hafa milaza fa ireo olona ireo dia azo inoana fa mifandray amin' ny vondrona avy any amin' ny morontsiraka soahily.

Eo anelanelan' ny renirano Namorona sy ny renirano Manampatrana ny faritra misy ny Antemoro. I Vohipeno sy i Manakara no tanàna lehibe any aminy.

Sorabe

Ireto ny foko ao amin' ny vondrom-poko antemoro, raha alahatra araka ny abidy^[2]:

ny Ampanabaka, na Fanarivoana, olona afaka izay sady tsy andriana no tsy andevo;
ny Antalaotra-Anakara (izay mizara ho Anakara, Anterotry, Antetsimeto ary Zafimbolajia), izay havanana amin' ny fanandroana;
ny Anteony, izay ao amin' ny sarangan' ny andriana;
ny Antevato,
ny Antevolo,
ny Onjatsy,
ny Tsaramody,
ary ny Vakimandriandry.

Teo anelanelan' ny taonjato faha-12 sy faha-14 no nonina tao amin' ny morontsiraka atsimo-atsinanana ny Antemoro. Mety nonina tao amin' ny faritra Iharana izy ireo alohan' ny hanorenany fonenana aty atsimotsimo kokoa.

Maro ireo sarangam-poko ao amin' ny vondrom-poko antemoro. Ao ny Anteony tonga voalohany tao Matitanana, ao Vohipeno. Ao ny Antalaotra, tonga taty aoriana, nefa malaza amin' ny Sorabe sy ny fahaizany misikidy sy manandro (ny tena mamiratra dia ny Anakara), araka ny lovantsofina, izay voatery nandositra ny lapan' ny soltàna avy any Arabia Saodita fahaizay noho ny fananany fiaviana jiosy. Ao koa ny Ampanabaka izay tsy iza fa ny sarambaben' olona maro anisa.

Tsy tahaka ny foko malagasy hafa ny Antemoro izay nahay diplômasia. Andriamahazonoro, izay Antemoro-Anakara, dia mpanolotsaina manokan' ny mpanjaka merina Andrianampoinimerina sy Radama I, ka anisan' ireo iraka malagasy voalohany nankany London tamin' ny andron' ny mpanjaka britanika William IV.

Tantara

Faha mpanjaka

Ny Antemoro isan' ireo mponina tonga vao haingana kokoa teto amin' ny nosy Madagasikara. Avy amin' ireo tantsambo mozilmana izy ireo izay heverina fa tonga tany amin’ ny morontsiraka atsimo-atsinanana tokony ho tamin’ ny taona 1500 tany ho any. Efa nisy sambo nitondra Mozilmana mpanjanaka tany amin’ ny morontsirak’ i Madagasikara taloha, saingy tamin’ io fotoana io no nitombo be ny fahatongavan’ izy ireo. Rehefa tonga izy ireo dia nifangaro tamin' ny foko malagasy maro hafa, anisan' izany ny Zafiraminia, izay nilaza fa avy any Maka (na Meka, any Arabia) nandalo an' i Afrika Atsinanana, na dia misy manam-pahaizana aza milaza fa tany Sumatra no niandohan' ny Zafiraminia ary lasa nanana toerana ambony teo amin' ny fiarahamonina malagasy noho ny fahalalana sy ny fahaiza-manao nentiny avy any ampitan-dranomasina, ary nanana ny zo manokana ahafahany manao sorona biby ho an' ny razana (izany zo izany no atao hoe sombily), izay fombafomba manan-danja eo amin' ny fiarahamonina malagasy. Ny lovantsofina am-bava sy an-tsoratry ny Antemoro dia mamaritra ny fanirian' izy ireo hiantoka ny fanambadiana eo amin' ny foko antemoro roa, saingy nolavin' ny Zafiraminia izany ezaka izany. Nipoitra ny fifandonana teo amin’ ny roa tonta ho amin’ ny fahamboniana, izay lazain’ ny anganon' ny foko malagasy hafa ho ady teo amin' ny rapeton' olona roa. Nivoatra ny fifandirana rehefa tonga ireo Arabo hafa mpanjanaka ary niray hina tamin' ireo vao tonga izay lasa Antemoro ihany koa.

Manodidina ny taona 1550 teo ho eo dia toa tonga amin’ ny kihon-dalana ny fifandonana izay nihabetsaka tamin’ ny niakaran’ ny fianakavian’ andriana Zafikasimambo teo amin’ ny fitondrana tao Matitana taorian’ ny fanambadian’ ny loham-pianakaviana tamina vehivavy iray teo an-toerana. Ny soratra mirakitra tantara dia mampifamatotra ny firafitry ny loham-pianakaviana Zafikasimambobe amin’ ny andriana anteony Ramarohala, izay efa nanorim-ponenana tao, fara fahakeliny, taranaka telo talohan’ izay. Ny loharanon-tantara hafa anefa dia manamafy fa ny tetiarana voalaza ao amin' ireo lahatsoratra ireo dia tsy marina, ary ny fianakavian' i Zafikazimambo dia vao tonga tsy ela, ary noho izany dia tsy nisy firazanan' ny andriana teo an-toerana. Raha ny tokony ho izy, ireo lahatsoratra ireo dia milaza fa naharitra taranaka telo ny Antemoro mba hidirana am-pahombiazana ao amin' ny fiarahamonina amin' ny alalan' ny fanambadiana sy fomba hafa, ary koa maneho ny fahatsiarovan-tena teo amin' ny Antemoro ny maha zava-dehibe ny fomban-drazana eo an-toerana ary ny filan' izy ireo toerana. Rehefa niakatra teo amin' ny fitondrana ny fokon' i Zafikazimambo, dia nandray ny tombontsoa ara-pivavahana nananan' ny fokon' ny Zafiraminia teo aloha ary nametraka ny tenany ho ombiasy voalohany nanao fanandroana sy mpanoratra sorabe; niala matetika ny tanindrazana antemoro izy ireo mba hanolotra ny asan' izy amin' ny foko na fanjakana hafa raha ilaina. Ireo ombiasy ireo ihany koa dia nampiofana matetika ny mpitarika ara-panahy avy amin' ny foko hafa, ka izany dia nanamafy ny maha-lehibe ny ombiasa avy any Matitana amin' ny maha-tompon' ny fahalalana ara-panahy azy sy ireo ivelan' ny fokony izay te hianatra na hanaparitaka izany. Nampiasa ny zony amin' ny fanaovana sombily ny Zafikasimambo mba hamolavolany sy hifehezany bebe kokoa ny hetsika ara-pôlitika sy ara-toekarena tao amin' ny faritra misy azy. Mba hampitsaharana ny ady amin' ny Zafiraminia dia novonoin' izy ireo araka izay azo atao ny lehilahy tao amin' ilay foko ary nafindrany tany amin' ny faritra voaaro ny vehivavy sy ny ankizy. Tamin’ izany no nanorenan’ izy ireo ny Fanjakana Antemoro matanjaka voalohany. Tsy fahita firy izy ireo eo amin’ ny foko malagasy izay vao tonga nahavita nanangana ny fanjakany tao anatin’ ny fotoana fohy taorian’ ny nigadonany teto amin’ ny Nosy.

Tamin' ny fotoana nitarihan' ny Antemoro Zafikasimambo dia nihena be ny fahalalahan' ny sarambabem-bahoaka ary lasa fototry ny fiainana ara-tsôsialy sy ara-pôlitika ny fivavahana. Ny fifandirana teo amin’ ny andriana antemoro sy zafiraminia sy ny fitondran' ny Zafikasimambo vokatr’ izany dia nametraka fomba fifindra-monina avy amin’ iny faritry ny Nosy iny. Tsy toy ny ankabeazan' ny Malagasy izay miezaka ny hiverina any amin' ny tanindrazany, amin' ny ankapobeny, ny Antemoro tany am-boalohany, izay tsy nahatsapa antso toy izany mba hijanonana amin' ny faritra iray. Vokany, nivezivezy be ny ombiasy antemoro, ny sasany nifindrafindra toerana ary ny sasany nanorim-ponenana maharitra eny amin’ ny lapan’ ny mpanjaka sy any an-toeran-kafa. Ny fahalalany manjavozavo momba ny soratra, ny fitsaboana, ny teknôlôjia ary ny sehatra hafa dia samy nametraka ny lazany ho mpanolotsaina tena ilaina ho an' ny andriana sy ny olon-tsotra, ary nanenika ny Nosy ny mpanandro izay namolavola ny fiainana andavanandro. Ny ombiasian' i Matitana, araka ny voalazan' ny mpahay tantara Bethwell Ogot, ny tambajotran' ny ombiasa antemoro dia tsy nitsahatra ny mandehandeha ka tena zava-dehibe tamin' ny fanovana ny fiarahamonina teto Madagasikara avy amin' ny fitambaran' ny foko eto amin' ny Nosy ho any amin' ny vondrom-piarahamonina mijery ivelany manana fahatsiarovan-tena bebe kokoa amin' ny hafa, mitarika ho amin' ny fanitarana ny faritra ho lehibe kokoa, ho fanjakana sarodrafitra kokoa. Fanampin' izany, ny lovantsofina am-bava dia milaza fa mety nanana razambe nifindra monina niala tamin' ny tanin' ny Antemoro ny mpitondra teo amin' ny Merina sy Tanala ary Antanosy.

Tany am-piandohan' ny taonjato faha-18 dia efa lasa mpanondrana vary sy andevo lehibe ny Antemoro. Nandritra ny taompolo 1700 dia nifandona tamin' Ikongo-Tanala ny Antemoro ka niafara tamin’ ny fanafihana ny Tanala tany amin’ ny lemaky ny morontsiraka atsinanana. Fotoana fohy taorian’ izay, dia nisy lehiben’ ny Antemoro antsoina hoe Andriamamohotra nanangana firaisankina sy fifandraisana tamin' ny mpanjaka nitondra an' Imerina, Andrianampoinimerina, mba hamerenana indray ny fihavanana.

Ny fizaràn' ny Antemoro ho foko maro

Mizara foko maro ny Antemoro, dia ny Anteony, ny Antalaotra-Anakara, ny Onjatsy, ny Ampanabaka, ny Tsaramody, ny Vakimandriandry, ny Antevato ary ny Antevolo.

Ny Anteony

Ny Anteony no sarangan' ny andriana, izay milaza fa Arabo silamo avy any Maka any Arabia i Ramakararo razambeny, izay nanorina ny Fanjakana Antemoro. Teo amin' ny Antemoro dia ny Anteony ihany no tena andriana nakana ny mpanjaka (ampanjaka, Ndrianony). Ny mpanjaka Tanala maro dia manam-piaviana anteony. Nonina tao Ivato ny mpanjakan' ny Antemoro izay avy amin' ny Anteony. Ny Anteony ihany no manana zo handatsa-dra ny biby hatao sorona na hohanina, izany no atao hoe "sombily". Ny lehilahy anteony dia nahazo nanambady vehivavy avy amin' ny foko antemoro hafa fa ny lehilahy avy amin' ny foko antemoro hafa kosa tsy nahazo nanambady vehivavy anteony. Taorian' ny fitroaran' ny Ampanabaka (taona 1883 sy 1894) sy ny Onjatsy (taona 1883 syy 1884) anefa dia niova izany toe-javatra izany, na momba ny sombily na momba ny fifanambadiana na momba ny fandaminana ny fitondrana.

Mizara ho zana-poko (na firazanana) efatra ny Anteony, dia:

ny Anteony
ny Antesambo
ny Antemahazo
ny Antekazimambo

Ny Antalaotra-Anakara

Ny Antalaotra-Anakara dia tarana-dRamalitavaratra (Ali Tawarat) sy Andriantsimeto Ranaha izay niaraka tamin-dRamakararo. Izy ireo no tompon' ny fanandroana sy ny filazana ny zavatra ho avy. Mizara ho zana-poko (na firazanana) efatra ny Antalaotra-Anakara, dia:

ny Anakara (mpanandro, nakan' Andrianampoinimerina, mpanjaka merina, ny mpanolotsainy)0
ny Anterotry,
ny Antetsimeto (mpanandro)
ary ny Zafimbolajia na Zafimbolazy (avy ao no ipoiran' ny mpanoratra ny sorabe, atao hoe katibo).

Ny Onjatsy

Ny Onjatsy dia ao amin' ny morona tsimon' i Matitana, mpihavana amin' ny Anjoaty any avaratra-adrefana amin' i Madagasikara sy ny Onjatsy any avaratra-atsinanana (indrindra any Vohimaro) sy any amin' ny Sakalava. Araka ny lovantsofina dia efa talohan-dRamakararo sy Ramalitavaratra ary Andriantsimeto Ranaha no nahatongavan' ny razambeny tao amin' ny faritra misy ny Antemoro, nefa nanaiky ho vahoakan-dRamakararo ny Onjatsy. Nikomy tamin' ny Anteony anefa ny Onjatsy taty aoriana, tamin' ny taona 1881-1884 ka lasa foko nanana ny sombiliny manokana.

Ny Ampanabaka

Ny Ampanabaka na Farivola na Fanarivoana dia tao amin' ny sarangan' ny olon-tsotra (sady tsy andriana no tsy andevo) talohan' ny fikomiana nataon' izy ireo tamin' ny Anteony tamin' ny taona 1883 sy 1894. Taorian' izany fikomiana izany dia nanana ny mpanjakany koa ny Ampanabaka fa tsy niankina amin' ny Anteony. Fidina ny mpanjakan' izy ireo. Izy ireo no maro an' isa.

Mizara zana-poko na firazanana maro ny Ampanabaka, dia:

ny Antesalo,
ny Antevohitrindry,
ny Antemanasara,
ny Tsimalazo,
ny Vohipataka,
ny Antemainty,
ny Antefotsy,
ny Antevolamena,
ny Langibe,
ary ny Antemasiry.

Ny Tsaramody sy ny Vakimandriandry

Ny Tsaramody sy ny Vakimandriandry dia foko antemoro izay anisan' ny olon-tsotra, nandositra avy tamin' ny foko hafa tsy antemoro. Nanana ny fizakan-tenany ara-pôlitika izy ireo.

Ny Antevato sy ny Zafimarozaha

Ny Antevato sy ny Zafimarozaha dia taranaka andevo nandositra ny fitondran' ny Anteony sy mpitsoa-ponenana hafa, ka namorona fitondrana nanana tafika niady tamin' ny Antemoro.

Ny Antevolo

Ny Antevolo dia foko antemoro niharan' ny fanilikilihana sy ny fanambaniana mahatsiravina ataon' ireo mpiray vondrom-poko aminy sy ny manodidina, izay mihevitra azy ireo ho maloto sy voaozona. Monina manamorona ny renirano Matitanana ao akaikin' i Vohipeno izy ireo. Anisan' ny Antevolo ny Antemanaza sy ny Antesira ary ny Antevandriky. Misy Antevolo koa ny faritry ny Tanala nefa efa lefy ny fanilikilihana.

Mizara ho zana-poko telo ny Antevolo, dia:

ny Antemanaza,
ny Antesira,
ny Antevandriky

Fiarahamonina nentim-paharazana

Ao amin' ny morontsiraka atsimo-atsinanan' i Vohipeno sy Manakara no tena ahitana ny tanàn' ny Antemoro. Mizara ho sokajy roa lehibe ny fiarahamonina: ny mpanombily (na tompomenakely), izay andriana voalaza fa taranaky ny Sômaly avy amin’ ny foko atao hoe Dira (any Sômalia), ary ny menakely, ahitana ny sarangan' ny mpanompo sy ny andevo, izay voalaza fa taranaky ny Malagasy efa teo an-toerana nanaiky ny fitondran’ ny Sômaly, na avy tamin’ ny andevo nentin’ ny Sômaly.

Ny mpanombily dia ahitana foko andriana maro toa ny Anakara, Onjatsy, Tsimeto (na Tsimaito), Anteony (na Antaiony), Antalaotra, Antesambo (na Antaisambo), Antemahazo (na Antaimahazo) sy ny hafa. Ny foko tsirairay ao anatin' ny vondrona antemoro dia nanana tombontsoa sy andraikitra manokana. Anjaran' ny foko manokana ny famonoana biby sasany hohanin' ny olona.

Ny mpanjaka antemoro (andrianony na ndrenony) dia nofantenana amin' ny alalan' ny fanapahan-kevitry ny vahoaka avy amin' ny foko anakara, izay nivondrona tany am-boalohany nanodidina ny vavaran' ny renirano Matitanana akaikin' ny tanànan' i Manakara izay miombona amin' ny anarany. Nomena toerana masina ireo mpitondra ireo rehefa voafidy. Notandremana fatratra nandritra ny taonjato maro taorian' ny nahafatesan' ny mpitondra ny fady naorin' izy ireo.

Ny Anakara no tompon' andraikitra amin' ny fiarovana ny sampy sy ny soratra masina antemoro (ny sorabe), nampiasa fiteny miafina izy ireo hifampitana fahalalana ara-panahy, ary zara raha nanambady avy amin' ny foko antemoro hafa. Noheverina fa nifandray tamin' ny ziny (na jiny) sy ny fanahy hafa io foko io ary nalaza noho izy nivoahan' ny mpimasy sy mpanandro mahery indrindra teto amin' ny Nosy. Hainy ny nanamboatra ody sy ny fanazaran-tena amin' ny fampiasana vatosoa eo an-toerana. Mba hitazonany ny fiavahany amin' ny foko antemoro hafa dia nipetraka tao amin' ny tanàna voahidy amin' ny fefy hazo marani-doha ny Anakara, ka tsy azon' ny olona tsy nahazoana alalana idirana. Vao mainka nampiavaka ny mpitondra ny fady mandrara azy tsy hanao lobaka na satroka.

Fianakaviana

Ny foko antemoro tsirairay dia tsy manambady ivelan' ny foko misy azy ary ny fanambadiana ivelan' ny foko misy ny tena dia tena fady. Izay nandika lalàna dia nitomaniana toy ny maty ary nesorina tanteraka tamin’ ny fiaraha-monina.

Fivavahana

Ny Antemoro dia mifikitra amin' ny finoana sy fanao ara-pivavahana nentim-paharazana mahazatra manerana ny Nosy, na dia misy foko sy fianakaviana antemoro samihafa aza, dia tafiditra ny lafiny silamo amin' ny ambaratonga samihafa. Matetika izy ireo no manao ody fiaro amin' ny alalan' ny fanoratana ny andininy ao amin' ny Kor'any amin' ny sorabe.

Talohan' ny nidirany ho mozilmana tamin' ny taonjato faha-7 na faha-8, ny foko malagasy izay nanambady avy amin' ny Dira taty aoriana ka nahita ny tarana-mpanjaka antemoro dia mônôteista nino andriamanitra mpamorona sy fanahy maro izay mpanelanelana eo amin' ny zavamananaina sy ny Mpamorona.

Tamin' ny fotoan' ny fiovam-po ho amin' ny fivavahana silamo, dia hadino avokoa ny andriamanitra mpamorona, ary nifantoka bebe kokoa tamin' ireo fanahy izay natsangana ho andriamanitra izy ireo. Niteraka fiovam-po lehibe ho amin' ny finoana silamo ny fahatongavan' ny Sômaly, saingy vetivety dia very ny foto-kevitra fototra ary nanome lalana ho an' ny fanomezam-boninahitra ny razana sy ny fady.

Kolontsaina

Misongadina mafy teo amin' ny kolontsaina antemoro ny fomban' ny Banto aty Afrika Atsinanana sy ny Arabo ary ny silamo. Araka ny fomba nentim-paharazana, ny fitafian' ny lehilahy antemoro dia ahitana ilay satroka atao hoe fez ary akanjo lava malalaka mitovitovy amin' ny fanao any amin' ny faritra maro hafa amin' ny tontolo mozilmana. Ny volotara harefo dia notenomina ho tsihy (tafitsihy) izay nozairina mba hatao akanjobe sy akanjo (miaraka amin' ny tanany lava, ho an' ny zokiolona); fehin-kibo vita amin' ny fanto (lamba hodi-kazo nokapohina) no natao teo ambanin' izany rehetra izany.

Ny vehivavy dia nanao akanjo lava tsy misy tanany vita amin' ny tsihy volotara roa na telo nozairina ary nasiana fehin-kibo teo amin' ny andilany na natao teo ambonin' ny soroka iray. Matetika koa ny vehivavy tanora sy ny olon-dehibe no nanao fehiloha tsihy na akanjo ambony. Voarara ny vehivavy manao lamba vita amin' ny landihazo na fitaovana hafa ankoatra ny tsihy rofia voatenona, satria heverina fa mety hahatonga azy ireo hanintona ny filan' ny lehilahy ivelan' ny fianakaviany, izay voarara tsy tokony hanambady azy ireo.

Ny Antemoro dia nalaza manerana ny Nosy ho hany foko namolavola ny sorabe hanoratana ny teny malagasy, izay nampiasa soratra arabo; io endrika fanoratana io dia nosoloana ny abidy latina teo amin' ny Fanjakana Merina tamin' ny taonjato faha-19. Ny Antemoro koa dia nalaza be, tamin' ny vanim-potoana talohan' ny fanjanahantany, ho mpanandro, izay naminany ny hoavy mifototra amin' ny fizaran' ny volana. Nalaza eran' i Madagasikara izy ireo ary nanao mpanolotsaina teo anivon' ny lapan' ny mpanjaka malagasy maro, anisan' izany ny mpanjaka merina Andrianampoinimerina, izay nila ny toro hevitra sy fampianaran sorabe avy amin' ny mpanandro antemoro. Ny fomban-drazana iraisan' ny Malagasy momba ny ombiasy dia miorim-paka amin' io kolontsaina antemoro io. Ny fampidirana ny sampin' ny mpanjaka tao amin' ny Fanjakan' Imerina koa dia voalaza fa avy amin' ny ombiasy antemoro.

Fady

Ny fady eo amin' ny Antemoro dia avy amin' ny fomban-drazana ary koa avy amin' ny kolontsaina silamo sy arabo. Ny fifadian' ny Antemoro ny alika ho biby maloto, na dia mitovy amin' ny an' ny finoana silamo aza, dia efa nialoha ny nahatongavan' ity fivavahana ity teto amin' ny Nosy. Ny fandrarana ny fihinanana henan-kisoa anefa dia niainga tamin' ny fampidirana ny fivavahana silamo. Araka ny fomban-drazana, ny Antemoro dia tsy afaka mihinana afa-tsy amin' ny foko iray ihany.

Fombafomba rehefa misy maty

Isaonana ny fahafatesan' ny olona rehetra eo amin' ny fiaraha-monina, na inona na inona sarangam-piarahamonina. Mandray anjara amin' ny fisaonana mandritra ny herinandro ho an' ny maty ny olona rehetra ao amin' ny vondrom-piarahamonina, ka mandritra izany fotoana izany dia voarara ny fanasana na fisoloana akanjo. Amin' ny andro fahavalo dia vita ny fotoana fisaonana ary samy mandro sy manao akanjo vaovao ny rehetra. Ny vehivavy mananotena dia tsy maintsy manohy ny fisaonana mandra-pialan' ny ray aman-drenin' ny maty rehefa vita izany. Mijanona ao an-tranony mandritra ny iray volana na tapa-bolana ny lehilahy maty vady, ary mandritra izany fotoana izany ny ray aman-drenin' ny maty no maniraka vehivavy iray hikarakara azy sy hiaraka aminy.

Fiteny

Ny Antemoro dia miteny fitenim-paritra malagasy (ny fiteny antemoro), izay sampan' ny fianakaviam-piteny malaiô-pôlineziana, avy amin' ny vondrom-piteny baritô, ampiasaina koa any amin' ny tapany atsimon' ny nosy Borneo.

Ny sorabe no fomba nanoratana an' io fiteny io, ary antsoina hoe katibo sy heverina ho manana fahefana tsy fahita ny olona mahafehy io fomba fanoratana io. Ny asasoratra vita amin' ny sorabe dia avy lahatsoratra fampianarana momba ny fanandroana, ka hatramin' ny firaketana ara-tantara sy endrika antontan-taratasy hafa, ary noheverina ho masina ny fitaovana nosoratana tamin' ny sorabe.

Amin' ny foko antemoro maro samihafa, ny manam-pahaizana manokana momba ny fivavahana (indrindra ny Anakara) dia mitahiry sy miteny amin' ny miafina antsoina hoe "kalamo". Ny kalamo dia fiteny arabo ampiasana ny fandrafetan-teny sy fandrafetana fehezanteny malagasy izay antsoin' ny mponina hoe "kalamon' Antesitesy".

Toekarena

Antemoro maro no miasa ho ombiasy sy mivelona amin' ny fivarotana ny asan' izy ireo amin' ny maha mpanandro, mpimasy na mpanao ody mahery; mahazatra ny lehilahy ny miala ny tanàna enim-bolana ka hatramin' ny folo volana ao anatin' ny taona.

Mandroso ny famokarana kafe eo an-tanindrazana antemoro ary miteraka fidiram-bola ho an' ny fianakaviana maro. Ireo izay manana tany kely na tsy manana tany dia matetika mifindra monina mba hiasa amin' ny fambolena any avaratra sy any andrefana. Ny Antemoro Ampanira no tena namokatra sy mpivarotra sira avy amin' ny ranomasina.

Ny Antemoro dia malaza amin' ny fanamboarana taratasy vita amin' ny tanana, izay matetika voaravaka amin' ny voninkazo sy ravina vaovao voaporitra, dia ny taratasy antemoro izay vokatra lehibe amidy amin' ny mpizaha tany.

Ireo Antemoro malaza

Ny taona 1800 ka hatramin' ny 1804 no nananganan' ny ombiasy antemoro roa, Andriamahazonoro sy Ratsilikaina, ny sekoly voalohany tao amin' ny Fanjakan' Imerina, izay nampianatra mamaky teny an-dRadama I fahakeliny sy zaza efatra na dimy tamin' ny sorabe, nampiofana azy ireo hanamboatra ranomainty sy taratasy, ary nampianatra azy ireo fanandroana sy sikidy. Andriamahazonoro dia anisan' ireo telo mianadahy, masoivoho voalohany tany Britaina Lehibe sy Maorisy; maty tamin' ny taona 1838 izy noho ny tangena nampinomina azy tamin' ny fitondran' ny mpanjakavavy Ranavalona I.

Jereo koa

Ny fitsinjaran' ny vondrom-poko eto Madagasikara

Ny foko malagasy

Antambahoaka - Antandroy - Antankarana - Antanosy - Antefasy - Antemoro - Antesaka - Bara - Beosy - Betsileo - Betsimisaraka - Bezanozano - Mahafaly - Makoa - Masikoro - Merina - Mikea - Sakalava - Sihanaka - Tanala - Tsimihety - Vezo - Zafimaniry - Zafisoro.

Ny vahoaka hafa eto Madagasikara

Samihafa

Boky azo anovozan-kevitra

Bradt, Hilary; Austin, Daniel (2007). Madagascar (9th ed.). Guilford, CT: The Globe Pequot Press Inc. pp. 113–115. ISBN 978-1-84162-197-5.
Campbell, Gwyn (2012). David Griffiths and the Missionary "History of Madagascar". Leiden, The Netherlands: Brill. ISBN 978-90-04-20980-0.
Condra, Jill (2013). Encyclopedia of National Dress: Traditional Clothing Around the World. Los Angeles: ABC Clio. ISBN 978-0-313-37637-5.
Diagram Group (2013). Encyclopedia of African Peoples. San Francisco, CA: Routledge. ISBN 978-1-135-96341-5.
Dominique Rolland, "Lois naturelles, lois sociales : l'exemple Antemoro (Madagascar)", in Nouvelle revue d'ethnopsychiatrie, n^o 14, 1989, p. 107-110
Dominique Rolland, Matitanana : anthropologie historique du royaume Antemoro, EHESS, Paris, 1993 (thèse)
Ferrand, Gabriel (1902). Les musulmans a Madagascar et aux Comores: Troisieme partie - Antankarana, sakalava, migrations arabes. Paris: Ernest Leroux. Retrieved 31 August 2014.
Gennep, A.V. (1904). Tabou et Totémisme à Madagascar. Paris: Ernest Leroux. ISBN 978-5-87839-721-6.
Hamès, Constant (2007). Coran et talismans: textes et pratiques magiques en milieu musulman. Paris: Karthala. ISBN 978-2-84586-873-1.
Hubert Deschamps et Suzanne Vianès, Les Malgaches du Sud-Est : Antemoro, Antesaka, Antambahoaka, peuples de Farafangana (Antefasi, Zafisoro, Sahavoai, Sahafatra), Presses Universitaires de France, 1959, 118 p.
Jacques Dez et François Viré, Le "manuscrit Antaimoro" du fonds arabico-malgache du Musée de l'homme, CNRS, Université Paris-VII, Département de recherches linguistiques, 1984, IV-25 f.-[31] f. de dépl. (avec facsimilé du manuscrit)
Jacques Philippe Rombaka, Fomban-drazana antemoro = usages et coutumes antemoro, Ambozontany, Fianarantsoa, 1970, 121 p.
Jean Tsaboto, Mutation sociale et politique de la société antemoro au XIX^e siècle (Sud-Est de Madagascar), EHESS, Paris, 2003, 483 p. (thèse)
Le Gros [sic], Guérir chez les Antemoro de Matatana, INALCO, Paris, 1997, 2 vol. (thèse)
L'organisation politique et sociale du royaume antemoro, Université de Madagascar (Cahiers du Centre d'études des coutumes), Tananarive, 239 p.
Louis Molet, "Quelques contes Makoa et Antaimoro", in Bulletin de l'Académie malgache, nouvelle série, tome XXX, 1951-1952, p. 83-90
Narivelo Rajaonarimanana, Savoirs arabico-malgaches : la tradition manuscrite des devins Antemoro Anakara (Madagascar), Institut national des langues et civilisations orientales, 1990
Ogot, Bethwell A. (1992). Africa from the Sixteenth to the Eighteenth Century. Paris: UNESCO. ISBN 978-92-3-101711-7.
Philippe Beaujard et Jean Tsaboto, "Les parias antemoro : les Antevolo", Actes du Colloque international sur l'esclavage, Antanarivo, 23-28 septembre 1996, p. 383-399
Philippe Beaujard, Islamisés et systèmes royaux dans le sud-est de Madagascar : les exemples Antemoro et Tañala, Université de Madagascar, Antanarivo, (tiré à part issu de Omaly sy anio, n^o 33-36, 1991-1992, p. 235-286
Thompson, Virginia; Adloff, Richard (1965). The Malagasy Republic: Madagascar Today. San Francisco, CA: Stanford University Press. ISBN 978-0-8047-0279-9.

Loharano sy fanamarihana

↑ Diagram Group (2013). Encyclopedia of African Peoples. San Francisco, CA: Routledge.
↑ Randriamamonjy Frédéric, Tantaran' i Madagasikara isam-paritra, 2006, pp. 206-211.

[1] Diagram Group (2013). Encyclopedia of African Peoples. San Francisco, CA: Routledge.

[2] Randriamamonjy Frédéric, Tantaran' i Madagasikara isam-paritra, 2006, pp. 206-211.

[1]

[2]