Fidinan' i Kristy any amin' ny fiainan-tsi-hita

Ny fidinan' i Kristy any amin' ny fiainan-tsi-hita na fidinan' i Kristy any amin' ny fonenan' ny maty na fidinan' i Kristy any ambanin' ny tany dia lovantsofina momba ny alina roa nitoeran' i Jesoa Kristy tao am-pasana. Amin' ny teny latina dia atao hoe Descensus Christi ad Inferos izany. Ao amin' ny lahateny tamin' ny andro Pentekôsta, araka ny Asan' ny Apôstôly, dia nilaza ny apôstôly Petera (na Piera) fa tany amin' ny Hadesy i Kristy (Asan' ny Apôstôly 2:31). Ny lohahevitra momba ny "dian' i Kristy mankany amin' ny tontolo ambanin' ny tany" dia nivoatra taty aoriana, tamin' ny alalan' ny angano sy ny zavakanto ary ny literatiora kristiana sy ny lovam-pampianarana skôlastika miorina amin' ny Epistily voalohany nosoratan' i Petera, izay milaza fa nandeha "nitory teny tamin' ireo fanahy tao an-tranomaizina" i Jesosy (1Pet. 3:19) izay misy mihevitra fa fitsidihana ny Limbon' ny patriarka izany. Milaza koa ny Fanekem-pinoana apôstôlika fa "nijaly faha Pontsy Pilaty, nofantsihina tamin' ny hazofijaliana, maty dia nalevina, nidina tany ambany tany" i Kristy. Na dia voasoratra ao amin' ny Baiboly kristiana aza ny fidinan' i Kristy tany amin' ny fitoeran' ny maty dia samy manana ny fivoasany ny Soratra Masina ny fiangonana tsirairay.

Fidinan' i Kristy any amin' ny Limbo, sary nataon' i Albrecht Dürer, taona 1510.

Teny ampiasaina

Teny grika sy teny latina

Ao amin' ny Baiboly amin' ny teny grika (ny Septoajinta) sy ny Baiboly amin' ny teny latina (ny Volgata) ary ao amin' ireo fanekem-pinoana voasotra amin' ireo teny ireo no ahitana ny teny adika hoe "fiainan-tsi-hita", sns eto. Ny teny grika ampiasaina ao amin' ny Fanekem-pinoana apôstôlika dia ny hoe κατελθόντα εἰς τὰ κατώτατα / katelthonta eis ta katôtata, ary amin' ny teny latina dia ny hoe descendit ad inferos.

Teny malagasy

Ao amin' ny Baiboly sy fanekem-pinoana voasoratra amin' ny teny malagasy no ahitana ny dikan' ny teny hoe τὰ κατώτατα. Ny teny grika hoe τὰ κατώτατα / ta katôtata,"ny ambany indrindra") ary ny teny latina hoe inferos ("ireo any ambany") dia nadika hoe "fiainan-tsi-hita" (dikan-teny prôtestanta) na "fonenan' ny maty" (dikan-teny katôlika).

Loharano avy amin' ny Baiboly

Ao amin' ny Hadesy araka ny fedràn' ny kolontsaina grika sy rômana dia itoeran' ny fanahin' ny olona maty ka ny andriamanitra Plotôna no mpanapaka ao. Mampiasa ny teny hoe Hadesy ny Testamenta Vaovao hanondroany ny fonenana na ny toetran' ny maty. Maro ny andalana ao amin' ny Testamenta Vaovao no azo anatsoahana hevitra fa nidina tany amin' izany fanjakan' ny maty izany i Kristy: mba hitondra ny olo-marina ho any any amin' ny Lanitra (araka ny fivoasana katôlika sy hafa) na noho ny antony hafa.

Andalana misy ny teny hoe fiainan-tsi-hita

Izao ny andalana ao amin' ny Baiboly prôtestanta amin' ny teny malagasy ahitana ny teny hoe "fiainan-tsi-hita":

"Dia izany no nifalian' ny foko sy niravoravoan' ny lelako. Ny nofoko koa hitoetra amin' ny fanantenana; Ny nofoko koa hitoetra amin' ny fanantenana; Fa tsy ho foinao ho any amin'ny fiainan-tsi-hita ny aiko; Ary tsy hamela ny Iray Masinao ho tratry ny lò Hianao" (Asan' ny Apôstôly 2.26-27, Ny Baiboly).

"koa raha nahita rahateo izy, dia nilaza ny fitsanganan'i Kristy, fa tsy nafoy ho any amin'ny fiainan-tsi-hita Izy, ary ny nofony tsy tratry ny lò." (Asan'ny Apostoly 2.31, Ny Baiboly)

"dia Ilay velona; efa maty Aho, nefa, indro, velona mandrakizay mandrakizay sady manana ny fanalahidin' ny fahafatesana sy ny fiainan-tsi-hita." (Apôkalypsy 1.18, Ny Baiboly)

Andalana misy ny teny hoe fitoeran' ny maty na afobe

Ao amin' ny Baiboly katôlika amin' ny teny malagasy edisiona tamin' ny taona 1938 dia tsy teny na andian-teny tokana no andikana izay ataon' ny Prôtestanta hoe "fiainan-tsi-hita", fa indraindray "afobe", indraindray "fitoeran' ny maty".

"Noho izany, ny foko miravoravo, ny lelako mirobiroby, ary ny nofoko hitombina amin' ny fanantenana,fa tsy ho foinao ao amin' ny fitoeran' ny maty ny aiko, ary tsy hatolotrao hafoy ho tratry ny lò ny Masinao." (Asan' ny Apôstôly 2.26-27, Ny Baiboly Masina)

"dia ny fitsanganan' ny Kristy amin' ny maty izay efa tsinjony mialoha no nilazany fa tsy ho foiny ao amin' ny fitoeran' ny maty izy, ary ny nofony tsy ho tratry ny lò.." (Asan' ny Apôstôly 2.31, Ny Baiboly Masina)

"efa maty aho, nefa indro velona mandrakizay mandrakizay, sady manana ny fanalahidin' ny fahafatesana sy ny afobe." (Apôkalipsa 1.18, Ny Baiboly Masina)

Andalana tsy ahitana ny teny hoe fiainan-tsi-hita

Na dia tsy ahitana ny teny hoe "fiainan-tsi-hita" aza ireto andalana manaraka ireto (ao amin' ny Baiboly prôtestanta amin' ny teny malagasy) dia mihevitra ny teôlôjiana maro fa mampiasa teny mitovy hevitra amin' ny hoe "fiainan-tsi-hita" izy ireo.

• 1Petera 3.19–20: "¹⁹ izay nandehanany sy nitoriany teny tamin' ireo fanahy tao an-tranomaizina, ²⁰ dia izay tsy nanaiky fahiny, fony niandry ny fahari-pon' Andriamanitra tamin' ny andron' i Noa, raha mbola namboarina ny sambo-fiara, izay nidiran' ny olona vitsy, dia izy valo mianaka, ka dia namonjena azy ny rano," (Ny Baiboly). Amin' ny teny grika dia izao no voasoratra: "ἐν ᾧ καὶ τοῖς ἐν φυλακῇ πνεύμασιν πορευθεὶς ἐκήρυξεν, ἀπειθήσασίν ποτε ὅτε ἀπεξεδέχετο ἡ τοῦ θεοῦ μακροθυμία ἐν ἡμέραις Νῶε…."

• Efesiana 4.7-10 "⁷ Fa samy nomena ny fahasoavana araka ny ohatry ny fanomezan' i Kristy avy isika rehetra. ⁸ Koa izany no ilazany hoe: Raha niakatra ho any amin' ny avo Izy, dia nitondra olona maro ho babo Ka nanome fanomezana ho an' ny olona (Sal. 68. 18). ⁹ (Ary ny amin' ny hoe niakatra, inona moa izany, afa-tsy ny efa nidina ho any ambanin' ny tany koa? ¹⁰ Izay nidina, dia Izy koa no Ilay niakatra any ambonin' ny lanitra rehetra, hamenoany ny zavatra rehetra.)" (Ny Baiboly).
• Romana 10.6-8: "⁶ Fa ny fahamarinana izay avy amin' ny finoana kosa manao hoe: Aza milaza ao am-ponao hoe; Iza no hiakatra any an-danitra? (dia ny hampidina an' i Kristy izany,) ⁷ na: Iza no hidina any amin' ny lalina? (dia ny hampiakatra an' i Kristy avy any amin' ny maty izany.) ⁸ Fa ahoana no lazainy? Eo akaikinao ny teny, dia eo am-bavanao sy ao am-ponao (Deo. 30. 12-14), dia ny teny ny amin' ny finoana, izay torinay" (Ny Baiboly).

Andalana tsy ahitana ny teny hoe Afobe na Fitoeran' ny maty

Na dia tsy ahitana ny teny hoe "afobe" na "fitoeran' ny maty" aza ireto andalana manaraka ireto (ao amin' ny Baiboly katôlika amin' ny teny malagasy) dia mihevitra ny teôlôjiana maro fa mampiasa teny mitovy hevitra amin' ny hoe "afobe" na "fitoeran' ny maty" izy ireo.

"Ary tamin' io fanahy io ihany koa no nandehanany nitory teny tamin' ireo fanahy tao an-tranomaizina, dia ireo fanahy tsy nino fahiny, fony niandry ny fahari-pon' Andriamanitra tamin' ny andron' i Noe, mandritra ny nandrafetana ny sambo fiara, izay nampidirana olona vitsy, dia valo monja, sy namonjena azy ireo tamin' ny rano." (1Piera 3.19–20, Ny Baiboly Masina).

"Samy manana ny ambaratongany anefa ny fahasoavana nomen' ny Kristy antsika tsirairay avy. Izany no anaovan' ny Soratra Masina hoe: Niakatra any ambony izy, nitondra olona maro ho babo, ary nanome fanomezana maro ho an' ny olona. Inona no ilazana hoe niakatra izy, afa-tsy noho izy efa nidina ho any ambanin' ny tany koa? Ary tsy iza ilay nidina fa ilay niakatra any ambonin' ny lanitra rehetra ihany, mba hamenoany ny zavatra rehetra." (Efezianina 4.7-10 , Ny Baiboly Masina).

"ary izao kosa no lazain' ny fahamarinana avy amin' ny finoana: Aza manao anakam-po hoe: Iza no hiakatra any an-danitra? (dia ny hampidina ny Kristy izany); na hoe: Iza no hidina any amin' ny tevam-be? (dia ny hampiakatra ny Kristy avy amin' ny maty izany). Fa ahoana, hoy izy? Izao: Eo akaikinao ny teniny, fa eo am-bavanao, sy ao am-ponao, dia ny teny finoana izay torinay." (Rômanina 10.6-8, Ny Baiboly Masina).

Ao amin' ny Baibolin' ny Vavolombeon' i Jehovah

Ao amin' ny Baibolin' ny Vavolombelon' i Jehovah dia adika hoe "Fasana" izay ataon' ny Prôtestanta hoe "fiainan-tsi-hita" na ataon' ny Katôlika hoe "fitoeran' ny maty".

"²⁶ Izany no nifalian’ ny foko sy niravoravoan’ ny lelako, ary na ny nofoko aza hitoetra amin’ ny fanantenana, ²⁷ satria tsy ho foinao hijanona ao amin’ ny Fasana aho, sady tsy havelanao ho lo ilay mpanomponao tsy mivadika. " (Asan' ny Apôstôly 2.26-27, Ny Soratra Masina).

"efa hitan’ i Davida mialoha ny fitsanganan’ i Kristy tamin’ ny maty ary efa niresaka momba izany izy, dia ny hoe tsy nafoy tao amin’ ny Fasana i Jesosy sady tsy lo ny nofony." (Asan' ny Apostoly 2.31, Ny Soratra Masina)

"Efa maty aho, nefa velona mandrakizay mandrakizay, sady manana ny lakilen’ ny fahafatesana sy ny Fasana. " (Apokalypsy 1.18, Ny Soratra Masina)

"¹⁹ ka nandeha nitory tamin’ ireo fanahy tao am-ponja, ²⁰ izay tsy nankatò fahiny, rehefa niandry tamim-paharetana Andriamanitra tamin’ ny andron’ i Noa, raha mbola namboarina ny sambofiara. Olom-bitsy, eny, olona valo no nentin’ izy io ka tafita soa aman-tsara avy tamin’ ny rano." (1Petera 3.19–20, Ny Soratra Masina).

"⁷ Isika tsirairay avy no nanehoana hatsaram-panahy tsy manam-paharoa, araka ny fatra izay amaran’ i Kristy ny fanomezana maimaim-poana. ⁸ Koa izany no ilazany hoe: “Nitondra babo izy rehefa niakatra tany amin’ny avo, ary nanolotra lehilahy ho fanomezana.” ⁹ Ary inona moa no dikan’ ny hoe ‘niakatra izy’? Midika izany fa izy koa dia nidina tatỳ amin’ ny faritra ambany, izany hoe ny tany. ¹⁰ Ilay nidina ihany no niakatra any lavitra any ambonin’ ny lanitra rehetra, mba hahatonga ny zava-drehetra ho feno." (Efesianina 4.7-10, Ny Soratra Masina).

"⁶ Izao kosa no voalaza momba ny fahamarinana avy amin’ ny finoana: “Aza manao anakampo hoe: ‘Iza no hiakatra any an-danitra?’, izany hoe mba hampidina an’ i Kristy, ⁷ na hoe: ‘Iza no hidina any amin' ny lavaka mangitsokitsoka?’, izany hoe mba hampiakatra an’ i Kristy avy any amin’ ny maty.” ⁸ Inona anefa no lazain’ny Soratra Masina? “Eo akaikinao, izany hoe eo am-bavanao sy ao am-ponao ny teny”, dia ny “tenin’ ny” finoana izay torinay." (Romanina 10.6-8, Ny Soratra Masina).

Hevitry ny Kristiana

Hevitry ny Kristiana tamin' ny vanimpotoana voalohany

Araka ny teôlôjiana tany aloha

Ny fidinanan' i Kristy tany amin' ny fiainan-tsi-hita dia resahin' ny teôlôjiana tamin' ny vanimpotoana voalohan' ny kristianisma: i Melito avy any Sardisy (maty tamin' ny taona 180) ao amin' ny Toriteny momba ny Paska sy indrindra ao amin' ny Toriteny amin' ny Sabotsy Masina; i Tertoliano (Ny amin' ny Fanahin' olombelona, 55), i Hipôlito (Ny amin' i Kristy sy ny Antikristy); i Ôrigenesy (Fanoherana an' i Kelsosy, 2.43), ary farany i Ambrôsio (maty tamin' ny taona 397) dia samy nanoratra momba ny fidinana any amin' ny fiainan-tsi-hita. I Markiôna, ilay heretika, sy ny mpanaraka azy, dia niresaka koa ny amin' ny fidinana any amin' ny fiainan-tsi-hita, araka ny fitantaran' i Tertoliano sy Ireneo ary i Epifaniosy. Ny antokom-pivavahana atao hoe Kristôlita izay nisy tamin' ny taonjato faha-6, araka ny filazan' i Joany avy any Damaskôsy, dia nino fa navelan' i Jesoa tao amin' ny fiainan-tsi-hita ny fanahy maha olombelona azy sy ny vatany fa ny maha Andriamainitra azy no nentiny niakatra any an-danitra.

Araka ny asa soratra kristiana

Ny Filazantsaran' i Matio dia mitantara fa raha vantany vao maty i Kristy dia nihorohoro ny tany, nisy ny haizina, triatra ny efitra lamba tao amin' ny Tempoly, ary maro ny olona nitsangana tamin' ny maty ka nandehandeha tao Jerosalama sy hitan' ny olona maro tao.

Araka ny Filazantsaran' i Nikôdemôsy (apôkrifa) dia efa notandindomin' ny fananganan' i Jesoa an' i Lazarosy tamin' ny maty talohan' ny famantsihana azy tamin' ny hazofijaliana ny fidinan' i Jesoa tany amin' ny fiainan-tsi-hita. Ireo hira fiderana natokana ho an' ny faran' ny herinandro dia milaza fa, araka ny nataony teto ambonin' ny tany, dia nanomana lalana ho an' i Jesoa mankany amin' ny fiainan-tsi-hita i Joany mpanao batisa tamin' ny alalan' ny faminaniana tamin' ireo fanahy voatazona tao izay hovonjen' i Kristy tsy ho ela avy ao.

Ao amin' ny Asan' i Pilato - izay matetika tafiditra ao amin' ny Filazantsaran' i Nikôdemosy izay fivakîn' ny olona tamin' ny Andro Antenatenany, dia naorina tamin' ny lahatsoratra fototra izay mety voasoratra tany amin' ny taonjato faha-3 taor. J.K. nefa niharam-panitsiana sy fanovana, ao amin' ny toko faha-17 hatramin' ny faha-27 dia atao hoe Decensus Christi ad Inferos ("Fidinan' i Kristy tany amin' ny fiainan-tsi-hita"). Ahitana fitantarana ny resaka nifanaovan' i Hadesy sy ny Andriandahy Satana ao sy ny fidiran' ny Mpanjakan' ny Voninahitra, izay nivoaka avy any amin' ilay toerana ambanin' ny tany atao hoe Tartarôsy.

Ao amin' ny fanekem-pinoana kristiana

Tsy ny fanekam-pinoana kristiana rehetra no milaza io fidinana any amin' ny fitoeran' ny maty io fa ny sasany ihany. Ny Fanekem-pinoana nikeana dia tsy ahitana ny filazana ny fidinan' i Kristy any amin' ny fiainan-tsi-hita, fa milaza fotsiny fa nalevina i Kristy.

Fiekem-pinoana apôstôlika

Ny Fanekem-pinoana apôstôlika na Sembôlin' ny Apôstôly dia milaza io fidinana any amin' ny fiainan-tsi-hita na fonenan' ny maty io.

Izao ny voasoratra ao amin' ny Fiekem-pinoana apôstôlika:

• Πιστεύω (...) Καὶ (εἰς) Ἰησοῦν Χριστòν, (...) κατελθόντα εἰς τὰ κατώτατα (...) (Dikan-teny grika)

• Credo (...) Et in Iesum Christum, (...) mortuus, et sepultus, descendit ad inferos (Dikan-teny latina)
• (...) Izaho mino an’ i Jesoa Kristy, nidina tany ambany tany (...) (Dikan-teny malagasy katôlika)

• (...) ary mino an’ i Jesoa Kristy, (...) nidina tany amin’ ny fiainan-tsy hita (...) (Dikan-teny malagasy FJKM).

• (...) Ary mino an’ i Jesosy Kristy, (...) nidina tany amin’ ny fiainan-tsi-hita (...). (Dikan-teny malagasy loterana)

Fiekem-pinoana atanaziana

Ny Fanekem-pinoana atanaziana na Sembôlin' i Atanazy (ilay atao hoe Quicumque Vult) dia milaza io fidinana any amin' ny fiainan-tsy hita na fonenan' ny maty io. Isan' ny fiekem-pinoan' ny Fiangonana Tandrefana sady fanamafisana ny voalaza ao amin' ny Fanekem-pinoana nikeana io fanekem-pinoana io.

"(…) Nijaly hamonjena antsika, nidina tany amin’ ny fiainan-tsi-hita, nitsangana tamin’ ny maty tamin’ ny andro fahatelo, niakatra any an-danitra, mipetraka eo ankavanan’ ny Ray izy, avy any no hiaviany hitsara ny velona sy ny maty. (…)"

Fivoasan' ny fiangonana ilay foto-pampianarana

Fivoasana katôlika

Misy toriteny tranainy momba io lohahevitra io izay tsy fantatra nanoratra, izay vakina amin' ny Asabotsy Masina ao amin' ny Fiangonana katôlika rômanina:

"Fahanginana lehibe no manjaka eto an-tany anio, fahanginana lehibe sy toera-mangina lehibe. Fahanginana lehibe satria matory ny Mpanjaka. Nihorohoro ny tany ary nitony satria matory ao amin’ ny nofo Andriamanitra sy nandeha namoha an’ ireo izay natory hatramin’ ny taonjato maro (…) Lasa nitady an’ i Adama Izy, ilay Raintsika voalohany, ilay ondry very. Tiany ny handeha hamangy an’ ireo izay nipetraka tao anatin’ ny maizina sy ny aloky ny fahafatesana. Lasa Izy mba hanafaka ny fahorian’ i Adama amin’ ny fatorana, sy ny fahorian’ i Eva, babo miaraka aminy. Izy Ilay sady Andriamanitr’ izy ireo no Zanak’ izy ireo (…) “Izaho no Andriamanitrao, ary noho ianao, dia tonga Zanakao Aho. Mifohaza ianao, ianao izay natory, satria Izaho tsy nahary anao mba hitoeranao voafatotra aty amin’ ny afobe. Mitsangàna amin’ ny maty ianao, fa Izaho no Fiainan’ ireo maty” ".

Ny Katesizin' ny Fiangonana Katôlika dia milaza izao: "Amin’ ny fiteny hoe “nidina tany ambanin’ ny tany i Jesoa”, no anambaran’ ny semboly fa tena maty tokoa i Jesoa, ka ny fahafatesany ho antsika no nandreseny ny fahafatesana sy ny devoly, “ilay manana ny herin’ ny fahafatesana” (Heb 2,14). I Kristy, maty, amin’ ny fanahiny miray amin’ ny maha-Olona-Andriamanitra Azy, dia nidina tany amin’ ny fonenan’ ny maty. Namoha ny varavaran’ ny lanitra Izy, ho an’ ireo olo-marina izay nialoha lalana Azy."

Araka ny lazain' io Katesizy io, ny teny hoe "fonenan' ny maty", izay lazaina hoe "ambanin' ny tany", "Seôly" (hebreo: שאול / sheol) na "Hadesy" (grika: ᾍδης / Hadês) ao amin' ny Soratra Masina sy ny Sembôlin' ny Apôstôly dia ny fitoeran' ny maty rehetra, na olon-dratsy na olo-marina, mandra-pandraisana azy ireo na tsia any an-Danitra (Katesizin' ny Fiangonana Katôlika, 633, p. 181). Izany fitoeran' ny maty izany no lazain' io Sembôly io fa nidinan' i Kristy. Ny fahafatesany dia nanafaka azy ireo amin' ny fanilihana tsy ho any an-Danitra ireo olo-marina izay maty talohany: "Soritana mazava izany, fa ireo nanana toe-panahy masina, izay niandry, teo an-tratran’ i Abrahama, ny Mpanafaka azy ireo, no nahafahan’ i Jesoa-Kristy, fony Izy nidina tany ambanin’ ny tany", hoy ny Katesizy, izay mampahatsiahy ny filazan' ny Katesizy Rômanina 1,6,3. Ny fahafatesany dia tsy misy heviny ho an' ireo voaozona mandrakizay.

Ny fiheverana ny fonenan' ny maty ho toerana, na dia mety ho misy izany sady mahazatra, dia tsy voatery ho marina (ny fampianaran' ny Fiangonana dia milaza ny amin' ny "toerana" na "toe-javatra" misy amin' ny maty). Misy ireo mbola mihazona fa i Kristy dia tsy nandeha any amin' ny toeran' ny voaozona (olom-bery), izay andraisana ny hevitry ny teny nadika hoe "Afobe" ankehitriny. Ohatra, i Tômà avy any Akoino dia nampianatra fa i Kristy tenany dia tsy nidina tany amin' ny fonenan' ireo olom-bery efa maty, fa ny vokatry ny fahafatesan' i Kristy no tonga tany, amin' ny alalan' izany no "nanalany voninahitra azy ireo noho ny tsy finoany sy ny haratsiam-panahiny: ireo izay voatazona ao amin' ny Afofandiovana kosa dia nomeny fanantenana ny hahazo voninahitra: raha ny amin' ireo Patriarka izay voatazona ao amin' ny fonenan' ny maty noho ny fahotana tamin' ny fototra ihany, dia handrotsaka ny fahazavan' ny voninahitra mandrakizay izy".

Raha ny sasany manohana fa nidina tany amin' ny "Limbon' ny patriarka" i Kristy, ny hafa, indrindra fa i Hans Urs von Baltasar (izay niharan' ny fomba fijerin' i Adrienne von Speyer) dia manohana fa mihoatra noho izany ny zava-nitranga sady ny fidinan' i Kristy any amin' ny fonenan' ny maty dia midika fa nijaly i Jesoa. Ny hafa indray milaza fa izany dia lohahevitra azo anaovana fivoasana samihafa sy fikarohana teôlôjika nefa tsy manohintohina ny fampianaram-pinoana marina (ôrtôdôksia). Na dia izany aza dia nohelohin' ny Katôlika mpitahiry ny fampianarana mahazatra io fiheveran' i Balthasar io .

Fivoasana ôrtôdôksa

Ny Toriteny momba ny Paska (izay atao amin' ny teny grika hoe Ιερατικόν, Κατηχητικός εις το άγιον Πάσχα / Hieratikon, Katêkhêtikos eis to hagion Paskha) nosoratan' i Jôanesy Krisôstômôsy koa dia miresaka ny amin' ny fidinana any amin' ny toeran' ny maty, ka amin' ny ankapobeny dia vakina mandritra ny fiaretan-tory amin' ny alin' ny Paska izany, izay tampon' ny fankalazan' ny Ôrtôdôksa ny Paska (Paskha).

Ao amin' ny Fiangonana ôrtôdôksa tatsinanana, ny fidinana any amin' ny Hadesy dia ankalazaina isan-taona amin' ny Asabotsy masina sy Lehibe mandritra ny Litorjian' i Masindahy Basil, araka ny fenitry ny fombam-pivavahana bizantina. Amin' ny fanombohan' ny fanompoana, ny lokon' ny fiangonana sy fitafiana entin' ny mpitondra fiangonana dia ny loko matroky ny karemy (amin' ny ankapobeny volomparasy na mainty). Avy eo, alohan' ny hamakiana ny Evanjely dia ovana fotsy ny loko litorjika ary mampisavilivily ny fitoeran' ny emboka manitra ny diakra, ary ny pretra manipy ravina karazana ravintsara manodidina ny trano fiangonana, izany dia famantarana hita maso ny amin' ny fahavakisan' ny vavahadin' ny fiainan-tsi-hita; izany dia atao mba hankalazana ny fidinana any amin' i Hadesy izay efa an-dalana sady mialoha ny fitsanganan-ko velon' i Kristy izay hitranga tsy ho ela.

Ny fidinana any amin' i Hadesy dia fahita matetika ao amin' ny sary masina ôrtôdôksa raha mitaha amin' ny fanaon' ny fiangonana tandrefana. Izany no sary masina mahazatra amin' ny Asabotsy masina, sady ampiasaina mandritra ny fizaràn-taon' ny Paska sy amin' ny Alahady mandritra ny taona.

Ny sary masina ôrtôdôksa mahazatra momba ny fitsanganan' i Jesoa ho velona, izay nalaina tahaka amin' ny ampahany amin' ireo Asan' i Pilato (boky apôkrifa voasoratra tamin' ny taonjato faha-4), dia tsy maneho fotsiny ny fivoahan' i Jesoa avy ao am-pasana fa manambara indrindra izay inoan' ny Kristiana ôrtôdôksa ho ny zavatra nisy ara-panahy marina notanterahin' ny fahafatesany sy ny fitsanganany ho velona.

Ny sary masina dia maneho an' i Jesoa mitafy lamba fotsy sy milokom-bolamena mba haneho am-panoharana ny fahalehibeazany amin' ny maha Andriamanitra azy, mitsangana eo ambony vavahady varahin' i Hadesy (antsoina hoe "vavahadin' ny fahafatesana" koa), izay vakivaky sady nianjera ka lasa miendrika vokovoko (hazo fijaliana), ka maneho ny fionana fa amin' ny alalan' ny fahafatesany teo amin' ny hazo fijaliana dia "nanitsakikitsaka ny fahafatesana amin' ny alalan' ny fahafatesana" i Jesoa. Mihazona an' i Adama sy Eva izy sady misintona azy ireo avy ao amin' i Hadesy. Araka ny fanao mahazatra dia tsy mihazona azy ireo amin' ny tanany izy fa amin' ny hato-tanany, mba hanehoana ny fampianarana ara-teôlôjia izay milaza fa ny Olombelona dia tsy afaka hivoaka avy ao amin' ny fahotana tamin' ny fototra na fahotan' ny razana, fa tsy maitsy amin' ny alalan' ny asa (energia) ataon' Andriamanitra. Hodidinin' ireo olo-marina isan-karazany resahina ao amin' ny Testamenta Taloha (Abrahama, Davida, sns) i Jesoa; ny tapany ambany amin' ny sary masina dia maneho an' i Hadesy toy ny lavaka lalina maizina, matetika ahitana ampaham-panalahidy tapatapaka sy rojo miparitadritaka. Matetika ihany koa dia misy olona iray na roa aseho ao amin' ny haizina, voagadra amin' ny rojo, izay ampitovina amin' ny sary olona maneho ny fahafatesana na ny devoly.

Fivoasana loterana

Tamin' ny toriteny nataon' i Martin Lotera tao Torgau tamin' ny taona 1533 no niresahany ny amin' ny fidinan' i Kristy any amin' ny fiainan-tsi-hita. Ny Fôrmiolan' ny Kônkôrda (izay anisan' ny fanambaràm-pinoana loterana) dia milaza izao: "mino tsotra izao izahay fa ny persôna [an' i Kristy], izay sady Andriamanitra no olombelona, dia nidina tany amin' ny fiainan-tsi-hita taorian' ny fandevenana Azy, nandresy ny devoly, nandrava ny herin' ny fiainan-tsi-hita, ary nanaisotra ny herin' ny devoly manontolo" (Solid Declaration, and. 9).

Maro ny ezaka nataon' ny mpanara-dia an' i Lotera taorian' ny fahafatesany, izay nandrindra ny teôlôjian' ny fidinana any amin' ny fiainan-tsi-hita, izay fidinan' i Kristy amim-pandresena na amim-pietrena. Amin' i Lotera anefa, ny faharesena na ny fietren' i Kristy dia tsy afaka misaraka tanteraka amin' ny voninahiny feno fandresena. Misy ireo manohan-kevitra fa feno tanteraka ny fijalian' i Kristy amin' ny teniny teo amin' ny hazo fijaliana manao hoe: "Vita". Toriteny milaza ny fandreseny ny devoly sy ny fahafatesana no nidinany tany amin' ny fianan-tsi-hita fa tsy toriteny fampibebahana.

Fivoasana kalvinista

I Jean Calvin dia naneho ny fisahiranany ny amin' ny fisian' ny Kristiana izay tsy mihevitra amin' ny fomba matotra ny fanavotana antsika na ny hevitr' izany hoe afaka amin' ny fitsaràn' Andriamanitra izany. Amin' ity mpanitsy fiangonana ity dia fahendrena ny tokony hahatsapana fa sarobidy amin' ny Zanak' Andriamanitra ny famonjena antsika".

Amin' i Jean Calvin, raha misy olona misahirana ny amin' ny hanekena io andininy ao amin' ny Fanekem-pinoana io dia hazava ny halehiben' ny vidim-panavotana antsika: raha tsy heverina izany andininy izany dia ampahany be amin' ny tombontsoa tokony hoazo amin' ny fahafatesan' i Kristy no very. Toherin' i Calvin mafy ny fiheverana an' i Kristy ho nanafaka ny mpigadra, toheriny koa ny fandehanan' i Kristy any amin' ny fiainan-tsi-hita mba hahafeno tanteraka ny fijaliany.

Ny fiangonana nohavaozina dia manome heviny ny filazàna hoe "nidina any amin' ny fiainan-tsi-hita" ho fampahatsiahivana ny fangirifiriana sy ny fanetrena an' i Kristy alohan' ny fahafatesany, ary izany fietreny izany dia misy heviny ara-panahy ao amin' ny fitsaràn' Andriamanitra ny fahotana izay nentiny hisoloany ny Kristiana. Ny foto-pampianarana ny amin' ny fietren' i Kristy dia mikendry koa ny fanomezana toky ny mpino fa nanavotra azy amin' ny fangirifiriana sy ny fijalian' ny fitsaràn' Andriamanitra ny fahotana i Kristy.

Fivoasan' ny Olomasin' ny Andro Farany

Ny fidinana any amin' ny fiainan-tsi-hita dia foto-pampianarana tokana sady lehibe ao amin' ny Fiangonan' i Jesoa Kristy ho an' ny Olomasin' ny Andro Farany hatramin' ny nanorenan' i Joseph Smith azy tamin' ny taona 1830, na dia amin' ny anarana hafa toy ny hoe "famangian' i Kristy ny tontolon' ny fanahy" no iantsoan' ny Olomasin' ny Andro Farany azy. Satria manavaka ny Seôla sy ny Gehena ny mpamakafaka lahatsoratra kristiana, ny Olomasin' ny Andro Farany dia manavaka ny fanjakan' ny fanahin' ny maty ("tontolon' ny fanahy") sy ny ampahan' ny tontolon' ny fanahy itoeran' ny olondratsy ("fonjan' ny fanahy"). Ny ampahan' ny tontolon' ny fanahy itoeran' ny olo-marina dia atao hoe "paradisa".

Ny endrika izay angamba misongadina amin' ny finoan' ny Olomasin' ny Andro Farany momba ny fidinana any amin' ny fiainan-tsi-hita dia ny fomba fijeriny manokana momba ny zava-kendren' izany fidinana izany, na ho an' ny olo-marina na ho an' ny ratsy fanahy. I Joseph Smith dia nanazava toy izao: "¹² Ary niara-nangonina tamin’ ny toerana iray ireo andiana fanahin’ ny marina tsy tambo isaina, izay efa nahatoky tamin’ ny tenivavolombelon’ i Jesoa, fony izy ireo tao amin’ ny toetry ny mety maty (...)¹⁵ Tazako fa heniky ny fifaliana sy ny haravoana izy ireo ary niara-nifaly, satria efa antomotra ny androm-panafahana azy ireo. ¹⁶ Nangonina izy ireo hiandry ny fiavian’ ny Zanak’ Andriamanitra ao amin’ ny tontolon’ ny fanahy, mba hanambara ny fanavotana azy ireo amin’ ny famatoran’ ny fahafatesana." (Fotopampianarana sy Fanekempihavanana, 138: 12,15-16).

Amin' ny Olomasin' ny Andro Farany, tamin' ny fotoana nanambaràn' i Kristy ny fanafahana ireo olo-marina amin' ny fahafatesan' ny vatana dia nanana tanjona hafa izy tamin' ny fidinany any amin' ny fiainan-tsi-hita momba ny ratsy fanahy: "²⁹ Ary raha mbola velom-panontaniana aho dia nosokafana ny masoko ary novelomina ny fahatakarako, ka nahatakarako fa tsy Izy Tompo tenany no nandeha tany anivon’ ny olondratsy sy ny tsy mpankatò izay efa nitsipaka ny fahamarinana mba hampianatra azy ireo; ³⁰ Fa indro, avy teo anivon’ ny olo-marina Izy no nandrindra ny heriny ka nanendry iraka nitafy hery sy fahefana, ary nandidy azy ireo handeha sy hitondra ny fahazavan’ ny filazantsara ho an’ ireo izay tao amin’ ny haizina, dia ho an’ ny fanahin’ ny olona rehetra; ary dia toy izany no nitoriana ny filazantsara tamin’ ny maty. (...) ³² Dia toy izany no nitoriana ny filazantsara tamin’ ireo izay efa maty tao amin’ ny fahotany, tsy nahalala ny fahamarinana, na tao amin’ ny fandikandalàna sady efa nitsipaka ireo mpaminany" (Fotopampianarana sy Fanekempihavanana, 138: 29-30,32).

Amin' ny Olomasin' ny Andro Farany dia tsy zava-mitranga amin' ny fotoana voatondro ny famonjena ny fanahy fa mitohy miandalana (Fotopampianarana sy Fanekempihavanana, 138; 1Petera 4.6). Ity fiheverana ity dia tsy afa-misaraka amin' ny foto-pampianarana ny amin' ny batisa ho an' ny maty, izay miorina amin' ny finoan' ny Olomasin' ny Andro Farany fa ireo izay nifidy ka nanaiky ny filazantsara ao amin' ny tontolon' ny fanahy dia tokony hahazo ny ôrdônansim-pamonjena mba honina ao amin' ny fanjakàn' Andriamanitra (Marka 16.16; Jaona 3.5; 1Petera 3.21). Izany batisa izany sy ireo ôrdônansy hafa dia tanterahina ao amin' ny tempolin' ny Olomasin' ny Andro Farany, ka ao ny mpikambana ao amin' ny fiangonana no atao batisa amin' ny alalan' ny fisoloan-tena, na amin' ny anaran' ireo izay maty tsy nataon' ny fahefana tandrify izany batisa. Ireo olona kendrena amin' izany batisa izany ao amin' ny tontolon' ny fanahy dia afaka manaiky na mandà ny batisa.

Fitsipahana ilay foto-pampianarana

Na dia ampianarina ao amin' ireo lovam-pampianarana loterana sy katôlika ary ôrtôdôksa aza ny fidinan' i Kristy tany amin' ny fiainan-tsi-hita, misy ny Kristiana mitsipaka izany foto-pampianarana izany, ka manambara fa vitsy ny porofo araka ny Soratra Masina azo anohanana izany sady manohitra izany koa ny tenin' i Jesoa tenany.

I John Piper ohatra dia milaza fa tsy misy fototra ara-tSoratra Masina (izany hoe avy ao amin' ny Baiboly) izay hinoana ny fidinana tany amin' ny fiainan-tsi-hita, ka noho izany dia tsy tononiny ny teny hoe "nidina tany amin' ny fiainan-tsi-hita" rehefa manao ny Fanekem-pinoana apôstôlika.

I Wayne Grudem koa dia mandingana io fehezanteny io rehefa manonona ny ilay fanekem-pinoana; milaza izy fa ny hany fanohanan-kevitra manohana ny hoe "nidina tany amin' ny fiainan-tsi-hita" ao amin' ilay fanekem-pinoana dia ny fisiany hatramin' ny ela, nefa mijanona ho fahadisoana ny fahadisoana tranainy.

Ao amin' ny boky nosoratan' i Adrian Warnock (pentekôtista) hoe Raised with Christ dia miombon-kevitra amin' i Grudem i Adrian Warnock ka raha manadihady izy dia nilaza fa na dia misy fandikan-teny ny Fanekem-pinoana apôstôlika izay toa milaza fa nidina tany amin' ny fiainan-tsi-hita i Jesoa dia tsy misy porofo na dia iray aza mandroso hevitra fa nanao izany tokoa izy.

I Aogostino avy any Hipôna (taona 354-430) dia nanohan-kevitra fa ny voasotra ao amin' ny Epistily voalohany nosoratan' i Petera (1Petera 3.19-20), izay andalana anohanana ny foto-pampianarana ny amin' ny fidinana any amin' ny fiainan-tsi-hita, dia teny am-panoharana fa tsy tantara.

Môrtalisma kristiana

Ireto fomba fijery eto ambany ireto dia mandray ny finoana kristiana nolovana tamin’ ny teo aloha ny amin’ ny tsy feteza-matin' ny fanahy. Ny fomba fijery môrtalista ny amin’ ny toetra anelanelany dia mitaky fomba fijery hafa ny amin' ny Asan' ny Apôstôly (Asa 2.27 sy Asa 2.31), amin' ny fiheverana ny fampiasana ny teny hoe fiainan-tsi-hita (na fitoeran' ny maty) ao amin' ny Testamenta Vaovao ampifanandrifina amin’ ny fampiasana ny teny hoe Hadesy ao amin' ny Septoajinta sy ny fampiasana ny teny hoe Seôla (na Seôly) ao amin' ny Testamenta Taloha. I William Tyndale sy i Martin Bucer any Strassburg dia nanohana fa ny hoe Hadesy ao amin' ny Asan' ny Apôstôly 2 dia teny ilazana am-panoharana ny fasana. Ny mpanitsy fivavahana Christopher Carlisle sy Walter Deloenus any Lôndra dia nitaky ny hanesorana io andininy io avy ao amin' ilay fanekem-pinoana.

Sehatra lehibe eo amin' ny fanehoana an-javakanto ny fiainan' i Kristy ny fidinany any amin' ny fianan-tsi-hita, izay ialan' i John Milton noho izy manana fomba fijery môrtalista. Hevitra hita koa ao amin' ireo Anglikana taty aoriana kokoa toa an' i EW Bullinger ny fivoasana môrtalista momba ny Asan' ny Apôstôly 2, izay mikasika ny fandehanan' i Kristy any amin' ny Hadesy.

Raha ireo manana fomba fijery môrtalista momba ny fanahy ireo no heverina ho miara-manaiky (ny amin' ny fidinana any amin' ny fiainan-tsi-hita) fa tsy misy olona maty izay mahatsiaro tena ka afaka hovangian' i Kristy ara-bakiteny, ny fanontaniana ny amin' ny hahafantarana raha maty sy tsy nahatsiaro tena koa i Kristy, dia ahazoana valinteny samihafa:

• Amin' ny ankamaroan' ny Prôtestanta mpomba ny hevitra hoe "fanahy matory" toa an' i Martin Lotera dia tsy nitovy fomba amin' ny olona maty i Kristy tenany, ka mandritra ny maha ao amin' ny Hadesy an' i Kristy sy amin' ny maha persôna faharoa azy ao amin' ny Trinite dia nahatsiaro tena any an-danitra izy.

• Amin' ireo môrtalista kristiana izay tsy trinitariana toa ireo Sôsiniana sy ny Kristadelfiana, ny fitenenana hoe "tsy mahalala na inona na inona ny maty" dia mahakasika an' i Kristy koa nandritra ireo telo andro.

Ny amin’ ireo telo andro ireo dia niteny i Kristy hoe "maty aho" (grika: ἐγενόμην νεκρὸς / egenomen nekros) ao amin' ny Apôkalipsy (Apô 1.18).

Jereo ko

• Fiainan-tsy hita

• Seôla (na Seôly)
• Hadesy
• Tartarôsy (na Tartara)
• Gehena
• Tontolon' ny fanahy (olomasin' ny andro farany)