Wikipedia

Demony

(tonga teto avy amin'ny Fanahy ratsy)

Ny demony na demonia, araka ny finoan' ny fivavahana maro, dia zavaboary tsy hita maso (fanahy) manana hery ratsy mahatonga ny fahaverezan' ny olombelona entiny hanao ny ratsy. Ao amin' ny fivavahana abrahamika (jodaisma, kristianisma, silamo, sns) dia iantsoana ny fanahy na anjely nanaraka an' i Satana na Devoly nikomy tamin' Andriamanitra ny demony. Ao amin' ireo fivavahana ireo sy ny fivavahana maro hafa koa dia heverina fa afaka mipetraka amin' olona ny demony ka ilaina ny famoahana na ny fandroahana azy.

Sombiny avy tamin' ny Fahafatesana sy ny Mampitsotra, nataon' i Hieronymus Bosch
Sary sokitry ny demony any Cambridge, Angletera.

Ny anarana hoe Demony na Demonia koa dia matetika asolo ny hoe Satana na Devoly, indrindra rehefa ampiasaina hilazana zavatra tokana sy ialohavan' ny mpanoritra "ny" na "ilay" ("ny demony", "ilay demony"). Ny sampan' ny teôlôjia andalinana ny fomba sy ny fahefana ary ny ambaratonga misy eo amin' ny samy demony dia ilay taranja atao hoe demônôlôjia, izay zana-taranjan' ny anjelôlôjia, amin' ny maha anjely potraka azy ireo. Tsy ao amin' ny fivavahana jiosy sy kristiana ary silamo ihany no iresahana ny demony na ny demonia fa amin' ny ôkoltisma sy ny literatiora ary ny fedrà sasany koa.

Fiforonan-teny

hanova

Ny teny hoe demony dia avy amin' ny teny grika hoe δαίμων / daimôn izay anondroana ny anjara na ny vintana, ny andriamanitra azo tononina anarana, ary ireo zavatra tsy hita maso miaro ny olona sy ny tanàna. Io teny hoe daimôn io dia avy amin' ny matoanteny grika hoe daiesthai izay midika hoe "mizara" na "mampizara", ka azo ampifanakaikezina amin' ny anarana hoe devoly (avy amin' ny teny grika hoe διάβολος / diabolos, izay midika hoe "ilay mpampizara".

Ny demônôlôjia

hanova

Ny demônôlôjia dia fandalinana sy fampianarana momba ny demony na demonia. Hatramin' ny fiafaran' ny taonjato faha-13 dia tsy dia nisy mpiraharaha firy ny resaka demony. Ny teôlôjiana dia nanomboka nifantoka tamin' ny fandalinana ny Ratsy. Namporisihin' ny fitondrana ambony ao amin' ny Eglizy katôlika sy ny Papa tenany ny demônôlôjia.

Ny demony, tany Egipta taloha

hanova
 
Demony egiptiana

Azo atao mpanelanelana mba hampita ny hafatry ny olombelona ny andriamanitra sy ny demony tao amin' ny fivavahan' ny Egiptiana tamin' ny Andro Taloha[1]. Araka izany dia mitovitovy amin' ny daimonion tao amin' ny fivavanana grika taloha ny demony egiptiana. Amin' ny lahatsoratra momba ny fanaovana hatsarana (na majika) dia lazaina fa nanaiky ny fisian' ny demony izay mikatsaka ny hanao ratsy ny Egiptiana taloha ka manoritra ny anaran-demony amin' ny loko mena[2]. Ny demony, araka io kolontsaina io, dia eo ambany fahefan' ny andriamanitra manokana, nefa afaka miasa mahaleo tena koa izy ireo fa tsy voatery hiankina amin' ny sitrapon' ilay andriamanitra iankinany. Azo ampifandraisina amin' ny fanjakan' ny fikorontanana (khaos), izay any ivelan' ny tontolo voaforona, ny fisian' ny demony[3]. Tsy tsara tsy ratsy ny anjara asan' ny demony eo amin' ny fiainan' ny olombelona fa miankina amin' ny zava-misy manodidina.

Demony mpiambina

hanova

Azo zaraina amin' ny sokajy roa ny demony egiptiana taloha, dia ny "mpiambina" sy ny "mpirenireny"[1] [4]. Tsy afa-miala amin' ny toerana iray voatokana ny "mpiambina"; ny asany amin' ny maha demony azy dia voafaritry ny toerana ary ny anjara asany dia mety tsara na ratsy ho an' ireo izay manam-pahalalana miafina ka afaka mifanandrina aminy[5]. Afaka misakana ny fanahin' olombelona tsy hiditra am-paradisa ny demony mpiaro ny tontolo ambanin' ny tany. Amin' ny fahafantarana ny teny manan-kasina tandrify no ahafahan' ny olona maty miditra ao amin' ny efitranon' i Ôsirisy[6]. Entanin' ny filana hiaro ny toeram-ponenany ny toetra mahery setran' ny demony mpiambina fa tsy noho izy ireo ratsy toetra. Noho izany dia miambina ny toerana masina na ny vavahadin' ny tontolo ambanin' ny tany ny demony. Tamin' ny vanimpotoana nanjakan' ny Ptôlemaiôsy sy tamin' ny vanimpotoana rômana dia nanjary nanao ny anjara asan' ny Genius loci ny demony mpiambina ka lasa ivon' ny fivavahana isan-toerana sy manokana tsy an' ny daholobe.

Demony mpanjenjena

hanova

Ny demony mpirenireny na mpanjenjena dia mifandray amin' ny fisian' ny fanahy ratsy mipetraka amin' ny olona sy amin' ny fahafatesana ary amin' ny vay. Maro amin' ireo demony mpirenireny ireo no misahana ny asan' ny mpampijaly irahin' ny andriamani-dehibe toa an' i Ra na i Ôsirisy, rehefa irahin' izy ireo mba hanafay ny olombelona ety an-tany na any amin' ny tontolo ambanin' ny tany[5]. Ny demony mpirenireny dia mety ho iraky ny fikorontanana (khaos), izay mivoaka avy amin' ny tontolo ivelan' ny voary mba hamorona loza sy fijaliana tsy miankina amin' ny fanirahan' ireo andriamanitra ireo, fa entin' ny fikendrena ratsiny. Ny vokatry ny fanaovana hatsarana (na majika) dia ahafahana miaro amin' ny asan' ny demony mpirenireny sady afaka mitazona azy ireo ho eny amin' ny sisin' ny tontolon' ny olombelona, nefa tsy azo potehina izy ireo. Misy zana-tsokajin' ny mpirenireny izay demony mahatonga ny olona hanonofy ratsy amin' ny fidirany ao amin' ny vatan' ny olona[3].

Ny demony, tany Mesôpôtamia

hanova
 
Lamassu mpiandry varavarana

Araka ny voasoratra ao amin' ny Jewish Encyclopedia, "ao amin' ny fedrà kaldeana, ny andriamanitra fito mpanao ratsy dia atao hoe shedu na lamassu, izay demonin' ny rivomahery, aseho amin' ny endrika omby[7]. Aseho amin' ny alalan' ny sarin' ombilahy manana elatra izy ireo, izay anisan' ny ombilahy ngezabe ampiasaina ho jiny mpiaro ao amin' ny lapan' ny mpanjaka[8] .

Nipoitra avy tany Kaldea ny teny hoe shedu ka tonga tao amin' ny fitenin' ny Israelita. Nampiasa io teny io mba hiresahana momba ny andriamanitry ny Kananita ny mpanoratra ny Tanakh.

Ny mpikaroka sasany dia milaza fa naorina amin' ny demonin' ny tontolo ambany, araka ny finoan' ny Mesôpôtamiana, ny fedràm-bahoaka hebreo[9]. Maro ny aretina inoana fa avy amin' ireo demony ireo, indrindra ny aretina mahazo ny atidoha sy ny ao anatin' ny olona. Anisan' izany aretina izany ny katalepsia (tsy fahafehezana ny fihetsiky ny vatana sy ny fihenjanan' ny ozatra), ny aretina an-doha, ny androbe ary ny nofy ratsy. Misy koa ny demonin' ny fahajambana, atao hoe Shabriri (azo adika hoe "fahajambenana") izay miala sasatra ao amin' ny rano tsy misarona ka manajamba ny olona misotro amin' izany[10].

Misy demony izay inoana fa miditra ao amin' ny vatana ka miteraka aretina sady manindry na mihazona ny olona azony. Mba hitsaboana ny aretina tahaka izany dia ilaina ny mamoaka ny demony ratsy amin' ny fanaovana fitokavana sy amin' ny fanaovana fanafody, izay tena talentan' ny Eseniana[7]. I Flavio Jôsefa izay miresaka ny amin' ny demony ho toy ny "fanahy ratsy miditra ao amin' ny olombelona sy manono azy", nefa azo roahina amin' ny alalan' ny fakan-kazo[11], dia nanatrika izany fandroahana demony izany teo anatrehan' ny emperora Vespasiano[12] ary nilaza fa avy amin' ny Sôlômôna mpanjaka izany. Ao amin' ny fedrà dia vitsy ny fiarovana amin' ny demony babilôniana. Ilay atao hoe Sharur (fikapohana mavesatra) izay manana hery mahafaty ny demony toa an' i Asag, izay gallu (demony any amin' ny tontolo ambanin' ny tany) na edimmu (fanahy mpamaly ny ratsy ataon' ny olombelona, maniraka azy hanao izay ratsy indrindra) malaza amin' ny fananana tarehy ratsy.

Demony araka ny jodaisma

hanova

Mizara ny hevitry ny mpino jiosy ny amin' ny fisiana na ny tsy fisian' ny demony (izay ataon' izy ireo hoe שֵׁדִים / shedim na שע‬י‬רי‬‬ם/ se'irim)[7]. Saika tsy manome anjara toerana ny demony ny Baiboly hebreo[13]. Ao amin' ny jodaisma amin' izao fotoana izao dia tsy midot hasidut (izany hoe tsy fomban' ny mafana fo amin' ny vavaka) ny finoana ny fisian' ny demony ka tsy Halakha satria zavatra aorina amin' ny finoanoam-poana tsy dia ilaina, ka tsy anisan' ny zavatra tsy maintsy inoana ao amin' ny jodaisma. Ny Jiosy izany dia tsy terena hino ny fisian' ny shedim, hoy i David Bar-Hayim[14].

Ny Se'irim sy ny Shedim ao amin' ny Tanakh

hanova

Miresaka karazana fanahy demony roa ny Tanakh, dia se'irim sy ny shedim. Tsy hita afa-tsy indroa ao amin' ny Tanakh ny teny hoe shedim, dia ao amin' ny Bokin' ny Deoterônômia (Deo 32.17) sy ao amin' ny Bokin' ny Salamo (Sal 106.37). Ny se'irim kosa dia resahina indraimandeha ao amin' ny Bokin' ny Levitikosy (Lev. 17.7)[15] angamba fiantsoana vaovao ny demony asiriana izay manam-batana toy ny osy izany[16]. Ny shedim kosa dia tsy andriamanitra tapany ao amin' ny finoan' ny mpanompo sampy, fa ny andriamanitra vahiny. Miseho amin' ny lahatsoratra momba ny fanaovana sorona biby na zazakely amin' ny andriamanitra "tsy misy" Ireo karazana demony roa ireo[7][13][17].

Ny demony ao amin' ny lovantsofin' ny Talmoda

hanova

Ao amin' ny Talmodan' i Jerosalema dia saika tsy fantatra loatra ny amin' ny shedim ("demony" na "fanahy") na tsy miseho matetika, nefa ny Talmodan' i Babilôna dia miresaka imbetsaka ny amin' ny shedim sy ny amin' ny fitokavan' ny mpanao hatsarana (na majika) azy. Ny fisian' ny shedim amin' ny ankapobeny dia tsy isalasalan' ny manampahaizana momba ny Talmodan' i Babilôna. Niharan' ny Talmodan' i Babilôna ny Talmodan' i Jerosalema ka noraisin' ny raby ho zavatra azo antoka tsy iadian-kevitra intsony ny fisian' ny shedim, sady ny ankamaroan' ny mpadinika tamin' ny Andro Antenatenany dia tsy nametraka olana ny amin' ny fisiany. Ny olona mampanjaka ny lalàn' ny saina (rasiônalista) toa an-dry Moses ben Maimon (na Maimônida) sy i Saadia Gaon sy i Abraham ibn Ezra ary ny hafa koa dia mandà mazava tsara ny fisian' ny shedim ka mitsipaka tanteraka ny fiheverana ny amin' ny demony na ny fanahy ratsy na ny asan' ny fanahy ratsy, na ny fitoeran' ny fanahy ratsy amin' olona. Ny fiheveran' ireo olona ireo no lasa fiheverana ao amin' ny jodaisma amin' ny ankapobeny[7] [14].

Ny demony ao amin' ny fivavahana kristiana

hanova

Ny demony araka ny boky prôtôkanonikan' ny Testamenta Taloha

hanova

Ireo zavatra heverina ho demony ao amin' ny Testamenta Taloha ao amin' ny Baiboly kristiana dia misy sokajy roa, dia ny satira sy ny demony.

Ny "satira" na "osilahy voloina" (hebreo: se'irim "zavamananaina voloina", "osilahy") dia hita ao amin' ny Bokin' i Isaia, araka izao:

"Fa ny bibidia any an-efitra no hitoetra any, ho feno vorondolo ny tranony, ny ostritsa no hitoetra any, ary ny osilahy (hebreo: se'irim) no hitsambikimbikina any" (Isa. 13:21)

"Ny bibidia any an-efitra hihaona amin'ny kary; ary ny osilahy (hebreo: se'irim) hiantso ny namany; Ary ilay mandehandeha amin' ny alina (hebreo: Lilith) hitoetra any ka hahita fitoerana ho azy" (Isa 34:14) (39)[18].

Ny "demony" (hebreo: shedim, izay nadika tamin' ny teny grika hoe δαιμόνιον / daimonion , "daemon") dia hita ao amin' ny Bokin' ny Salamo sy ny Bokin' ny Deoterônômia, araka izo:

"Namono ny zananilahy sy ny zananivavy ho fanatitra ho an'ny demonia (hebreo: shedim) ireo." (Salamo 106. 37) "Namono zavatra ho fanatitra ho an'ny demonia (hebreo: shedim) izay tsy Andriamanitra izy, Dia andriamanitra tsy fantany, Fa andriamanitra vao niseho, Izay tsy natahoran'ny razanareo." (Deoterônômia 32.17).

Ny demony ao amin' ny boky deoterôkanônika sy apôkrifa

hanova

Bokin' ny Jobily

hanova

Ny demony dia indraindray tafiditra ao amin' ny fivoasana ny lahatsoratry ny Baiboly. Ohatra, ao amin' ny tantaran' ny Paska jiosy dia mitantara ny Baiboly araka ny Bokin' ny Eksodosy, fa

"nony namatonalina Iahveh dia namono ny lahimatoa rehetra tany amin' ny tanin' i Egipta, hatramin' ny lahimatoan' i Farao izay nipetraka teo ambonin' ny seza fiandrianany ka hatramin' ny lahimatoan' ny babo izay tao amin' ny tranomaizina, mbamin' izay voalohan-teraky ny biby fiompy rehetra." (Eks. 12.29).

Ao amin' ny Bokin' ny Jobily, izay boky kanônikan' ny Fiangonana ôrtôdôksa etiôpiana[19], anefa dia tantaraina amin' ny fomba hafa izany zavatra izany:

"Ny herin' i Mastema (demony) rehetra dia novotsorana hamono ny voalohan-teraky ny tanin' i Egipta ... Ary ireo herin' ny Tompo dia nanao araka izay nandidian' ny Tompo" (Jobily 49.2-4).

Ao amin' ny fitantarana ny Safodrano ao amin' ny Bokin' ny Genesisy

"dia hitan' Andriamanitra ny tany, ka, indro, efa simba izy; fa ny nofo rehetra samy efa nanimba ny lalany avy tambonin' ny tany." (Gen. 6.12). Ao amin' ny Bokin' ny Jobily, ny fahotan' ny olombelona dia avy amin' ny "demony tsy madio [izay] nampania ny zanaky ny zanaka lahin' i Noa, sy namitaka ary nanimba azy ireo" (Jobily 10.1).

Ao amin' ny Bokin' ny Jobily dia tsy natoky ny fanajan' i Abrahama an' Andriamanitra i Mastema ka niteny tamin' Andriamanitra mba hanirahany azy hanao ny zanany ho fanatitra dorana eo amin' ny alitara, ka hohitany raha hanatanteraka izany fanirahana izany i Abrahama na tsia (Jobily 17.16). Ny tsy fifanarahana eo amin' ny fitantaran' ny Bokin' ny Jobily sy ny an' ny Bokin' ny Genesisy (Gen. 22) dia ny fisian' ny anaran' ny demony Mastema ao amin' ilay boky deoterôkanônika na apokrifa: i Mastema (hebreo: מַשְׂטֵמָה/ Mastema; gezy: መኰንነ፡ መሰቴማ) no mampaniraka hampanao sorona.

Bokin' i Henôka

hanova

Ny loharanon' ny faharatsian-demony dia avy amin' ireo Mpiambina na Nefilima (hebreo: נְפִילִים / nefilim), izay sambany resahina ao amin' ny Bokin' ny Genesisy (Gen. 6) sady ivon' ny Bokin' i Henôka (1Henôka 1 - 16) ary ao amin' ny Bokin' ny Jobily (Jobily 10). Ny Nefilima dia heverina ho loharanon' ny fahotana ary ny ratsy eto amin' ity tany ity dia resahina ao amin' ny Bokin' ny Genesisy (Gen. 6.4) alohan' ny tantaran' ny Safodrano[20]. Ny Mpiambina dia atao amin' ny teny arameana hoe עִיר / ʿiyr, raha milaza tokana, fa עִירִין / ʿiyrin kosa raha milaza maro; amin' ny teny grika dia atao hoe ἐγρήγοροι / egrḗgoroi izy ireo.

Ao amin' ny Genesisy 6.5 dia hitan' Andriamanitra ny ratsy ao am-pon' ny olombelona. Izany andalana izany dia manambara fa lehibe ny haratsiam-panahin' ny olona teto ambonin' ny tany sady miraika hatrany amin' ny ratsy ny fisain' ny fon' izy ireo (Genesisy 5). Ny firesahana ny Nefilima ao amin' ny andalala eo aloha dia mampifamatotra ny fielezan' ny ratsy amin' ny Nefilima.

Ny ao amin' ny Bokin' i Henôka dia tantara miotovitovy amin' izay hita ao amin' ny Genesisy 6.4-5 ka manome amin' ny antsipiriany ny tantara mampifandray ny Nefilima amin' ny faharatsian' ny olombelona. Ao amin' ny Bokin' i Henôka, ny fahotana dia niandoha tamin' ny fidinan' ny anjely avy any an-danitra sy ny fijangajangany tamin' ny vehivavy ka niterahany an' ireo rapetonolona mahatratra 300 hakiho. Ny Bokin' i Henôka dia manambara fa ireo anjely potraka ireo dia afaka nitaona ny olombelona hanota noho ny fifampitana mivantana na noho ny fiampitan' ny fahalalana voarara. Ao amin' ny Bokin' i Henôka, i Azazela (hebreo: עֲזָאֵל, עֻזׇאֵל, עוזיאל / Azazel), izay atao hoe koa Semiaza (Semyaz), dia nitaona ny anjely mba hanao firaisana ara-nofo amim-behivavy. Ny anjely izay nanao firaisana ara-nofo amim-behivavy dia nanohitra an' Andriamanitra teto an-tany. I Azazela dia nanosika koa ny olombelona hanota tamin' ny alalan' ny fampianarany ny fahalalan' Andriamanitra izay tsy natao ho an' ny olombelona. I Asaela dia nampanjavona ireo "zavamiafina nangalarina" (1Henôka 16.3). Nanome ny olombelona fiadiana izay nampiasain' izy ireo hifamonoana i Asaela. Nianatra fanao feno fahotana koa ny olombelona, ka anisan' izany ny fomba fanatsarana tarehy, ny alsimia, ny fanandroana ary ny fanamboarana fanafody (fahalalana norarana tamin' izany andro izany). Ny demony dia avy amin' ny fanahin' ny rapetonolona voaozon' Andriamanitra hirenireny ety an-tany[21].

Ny Bokin' ny Jobily dia milaza fa ny fahotana dia teraka rehefa nandika soratra kisedrasendra ny fahalalana momba ny fanandroan-kintana nampiasain' ny Mpiambina i Kainana (Jobily 8). Tsy mitovy amin' ny filazan' ny Bokin' ny Henôka izany satria ny Bokin' ny Jobily dia tsy manome tsiny ireo anjely ireo. Ao amin' ny Jobily 10.4 anefa ny fanahy adalan' ireo Mpiambina dia lazaina fa adala sady mitoetra eto ambonin' ny tany mba hanimba ny fisainan' ny olombelona. Tsy misy afa-tsy 90 %n' ny Mpiambina no nafatotr' Andriamanitra sy nopotehiny, fa ny 10 % kosa navelany hotarihin' i Mastema. Ireo fanahin' ny rapetonolona ireo dia atao hoe koa "zazasary" ao amin' ny vavaka fanalana ny ratsy atao hoe Hiran' ny Olon-kendry, izay mitanisa ny anaran' ny demony horoahin' ny mpitantara[22].

Ny demony ao amin' ny Testamenta Vaovao

hanova

Ny teny hoe demony na demonia (amin' ny teny grika: δαιμόνιον / daimonion) dia miseho in-63 ao amin' ny Testamenta Vaovao ao amin' ny Baiboly kristiana, ka ny ankamarony dia mahakasika ny fipetrahan' ny demony ao amin' ny olona sy ny famoahan' i Jesoa (na Jesosy) izany demony izany hiala avy ao[23] [24] [25].

Ny demony araka ny finoana silamo

hanova

Ny finoana silamo dia miaiky ny fisian' ny fanahy ratsy, dia ireo jiny sy ifrity ary seitana na saitana. Tsy mitovy amin' ny tokony hinoana ny fisian'ny anjely ny finoana momba ny demony izay tsy andidian'ireo andininy enina amin' ny fanambaràm-pinoana silamo [26](finoana izay atao amin' ny teny arabo hoe إِيمَان / ʾīmān)[27]. Ny finoana ny fisian' ny fanahin-demony anefa dia hita taratra ao amin' ny teôlôjia miozolmana sy ny fitambaran' ireo zavatra inoam-pisiana izay hazavaina amin'ny fomba mirindra eo amin' ny lovantsofina nentim-paharazana silamo. Ankoatra izany dia miresaka momba ny zabania (arabo: الزبانية‎ / zabaniyya) izay mampijaly ny olona voaozona hijaly any amin'ny fiainan-tsy hita sady mety avy amin' ny karazana demony teo amin' ny kolontsaina arabo ny Kor'any[28]. Ny fanatanterahan' ireo fanahy ireo ny fanasaziana anefa dia mifanaraka amin' ny didin' Andriamanitra ka tsy azo heverina ho mitovy amin' ireo saitana izay nikomy nanohitra ny sitrapon' Andriamanitra izy ireo.

Ny jiny

hanova

Ny toetran' ny jiny (arabo: جِنّي / ǧinnī, raha milaza tokana; جِنّ / ǧinn, raha milaza maro) dia manakaiky kokoa ny an' ny olombelona izay miaina ao anaty fiarahamonina, manana toeram-ponenana, misakafo ary misotro. Na dia lava andro iainana kokoa noho ny olombelona aza ny jiny dia mety maty izy ireo ary mila miteraka. Noforonina avy tamin' ny afo tsy misy setroka izy ireo ka tsy mitovy amin' ny olombelona izay noforonina tamin' ny tany. Tsy hita maso ny jiny. Mety ho azon' ny fakam-panahy ataon' ny seitana (na saitana) toy ny olombelona ny jiny ka misy ny jiny tsara ary misy ny jiny ratsy[29]. Ny jiny manao asan-demony dia mitovitovy amin' ny demony izay mampitahotra ny olona na mitoetra amin' olona. Ao amin' ny anganom-bahoaka dia lazaina fa mety mitily ny mpandeha irery ny jiny ratsy mba hamiliany azy amin' ny lalany sy hininanany ny fatiny. Na dia tsy manao asan-demony aza ny jiny dia mety hampitahotra ny olona iray raha heveriny fa nanao ratsy azy io olona io. Ny finoana silamo dia tsy manana fitantarana momba ny niandohan' ny jiny, nefa ny fitambaran' ny zavatra inoam-pisiana ao amin' ny finoana silamo dia mametraka fa noforonina tamin' ny andro Alakamisy anarivo taona talohan' ny namoronana ny olombelona ny jiny. Izany no mahatonga ny fitantarana teo amin' ny finoana silamo tamin' ny Andro Antenatenany miantso azy ireo hoe pre-adamita (zavaboary nisy talohan' i Adama)[30]. Ny jiny anefa sahala amin' ny seitana ka inoana ho tomponandraikitra amin' ny fahafatesana maro sy ny fipetrahana amin' ny olona. Ankoatra izany dia azon' ny mpanao hatsarana na ombiasa atao ny miantso sy mampiasa ny jiny sahala amin' ny seitana [31]. Misy ny mihevitra fa ny jiny sy ny seitana dia miery eny amin'ny toerana maloto sy lao[32].

Ny saitana

hanova

Mitovy amin'ny demony araka ny fiheverana tandrefana ny seitana na saitana (arabo: شيطان‎ / shayṭān, raha milaza tokana; شياطين / shayāṭīn, raha milaza maro) [33]. Mifandray amin' ny teny hoe satana ao amin' ny fivavahana kristiana ny hoe seitana ka indraindray afaka mifampisolo raha resahina ny finoana silamo. Misy ny fahasamihafana eo amin' ny finoana silamo raha ny amin' ny fiandohan' ny demony no resahina. Ny seitana dia mety ho sokajin-javaboary voaroaka avy any an-danitra, na taranak' i Iblisy (arabo: إِبْلِيس‎ / Iblis)[34]. Tsy mitovy amin'ny jiny sy ny olombelona ny seitana satria tsy mety maty nefa hofoana rehefa rava izao tontolo izao, ary ny vavaka dia afaka mandevona na mandroaka azy ireo [35]. Ny seitana anefa tsy mitovy amin'ny jiny na ny olombelona satria tsy hahazo famonjena izy ireo. Misy koa ny finoana ilazana fa miezaka ny hankany an-danitra ny seitana nefa mandroaka azy ireo ny anjely na ny kinta-mitsoriaka. Amin' ny ankapobeny dia tsy mipetraka amin' olombelona ny seitana fa mibitsibitsika amin' ny fanahiny sady mitaona azy amin' ny lainga sy ny fahotana. Antsoina amin' ny teny arabo hoe waswās izy ireo ary afaka miditra ao am-pon' ny olona mba hanaratsy toetra azy, indrindra amin' ny fanomezany azy fihetseham-po mafy toy ny fikorontanan-tsaina mitondra lahelo sy hakiviana na hatezerana[36].

Ny ifrity

hanova

Misy karazam-panahin-demony hafa koa antsoina hoe ifrity (arabo: عف/ ifrīt, raha milaza tokana; عفاريت / afārīt, raha mlilaza maro) ka na dia tsy misy aza filazalazana momba ny toetrany ao amin' ny lahatsoratra kanônikan' ny finoana silamo dia hita ao amin' ny finoam-bahoaka ny filazana azy ho manana toetra sahala amin' ny an' ny matoatoa mpanao ratsy, izay mivoaka aorian' ny fahafatesana. Misy koa ny mino fa karazana seitana ihany ny ifrity izay misintona ny herim-piainan' ny olona nisy namono. Fanampin' izany dia tsy mitovy tanteraka amin' ny seitana ny ifrity raha ny fiaviany no heverina [37].

Jereo koa

hanova

Loharano sy fanamarihana

hanova
  1. ↑ 1,0 et 1,1 Rita Lucarelli, Demons (Benevolent and Malevolent) Ucla Encyclopedia of egyptology 2010 p.3
  2. ↑ Siam Bhayro, Catherine Rider, Demons and Illness from Antiquity to the Early-Modern Period, BRILL 2017, ISBN 978-9-004-33854-8 p. 53
  3. ↑ 3,0 et 3,1 Rita Lucarelli, Demons (Benevolent and Malevolent) Ucla Encyclopedia of egyptology, 2010, p. 2
  4. ↑ Siam Bhayro, Catherine Rider, Demons and Illness from Antiquity to the Early-Modern Period, BRILL 2017, ISBN 978-9-004-33854-8, p. 55
  5. ↑ 5,0 et 5,1 Rita Lucarelli, Demons (Benevolent and Malevolent), Ucla Encyclopedia of egyptology, 2010, p. 4
  6. ↑ Dorian Gieseler Greenbaum, The Daimon in Hellenistic Astrology: Origins and Influence, BRILL 2015, ISBN 9789004306219, p. 120
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 7,3 et 7,4 Hirsch, Emil G.; Gottheil, Richard; Kohler, Kaufmann; Broydé, Isaac (1906). "Demonology". Jewish Encyclopedia.
  8. ↑ Delitzsch, Assyrisches Handwörterbuch. pp. 60, 253, 261, 646; Jensen, Assyr.-Babyl. Mythen und Epen, 1900, p. 453.
  9. ↑ Jereo ny Isaia 38.11 amin'ny Joba 14.13, ny Salamo 16.10, Salamo 49.16, Salamo 139.8.
  10. ↑ Isaacs, Ronald H. (1998). Ascending Jacob's Ladder: Jewish Views of Angels, Demons, and Evil Spirits. Jason Aronson. p. 96. ISBN 978-0-7657-5965-8. Notsidihina tamin'ny 10 Septambra 2014.
  11. ↑ Bellum Judaeorum vii. 6, § 3
  12. ↑ "Antiquities" viii. 2, § 5
  13. ↑ 13,0 et 13,1 "Demons & Demonology". jewishvirtuallibrary.org. The Gale Group. Notsidihina tamin'ny 21 Marsa 2015.
  14. ↑ 14,0 et 14,1 Bar-Hayim, David. "Do Jews Believe in Demons and Evil Spirits?-Interview with Rabbi David Bar-Hayim". www.youtube.com. Tora Nation Machon Shilo. Retrieved 20 March 2015.
  15. ↑ "Demonology" - JewishEncyclopedia.com.
  16. ↑ Benjamin W. McCraw, Robert Arp Philosophical Approaches to Demonology, Routledge 2017, ISBN 978-1-315-46675-0, p. 9
  17. ↑ Plaut, W. Gunther (2005). The Torah: A Modern Commentary. Union for Reform Judaism. p. 1403.
  18. ↑ "Hebrew Concordance: ū·śə·'î·rîm – 1 Occurrence". Biblesuite.com. Notsidihina tamin'ny 12/03/2014.
  19. ↑ Harris, Stephen L., Understanding the Bible. Palo Alto: Mayfield. 1985. Io boky io dia ataon'ny Protestanta sy ny Katolika romana ary ny Ortodoksa tatsinanna ho boky apokrifa na pseodepigrafa.
  20. ↑ Hanneken Henoch, T. R., Angels and Demons in the Book of Jubilees and contemporary Apocalypses, 2006, pp. 11–25.
  21. ↑ VanderKam, James C., "The Angels strory in the Book of Jubilees", in Pseudepigraphic Perspectives: The Apocrypha And Pseudepigrapha In Light Of The Dead Sea Scrolls, 1999, pp. 151–170.
  22. ↑ Vermes, Geza, The complete Dead Sea scrolls in English. London: Penguin, 2011, p. 375.
  23. ↑ "1140. daimonion". Biblos.com. Notsidihina tamin'ny 20 Marsa 2015.
  24. ↑ Dan Burton and David Grandy, Magic, Mystery, and Science: The Occult in Western Civilization (Indiana University Press, 2003), p. 120 (tsindrio eto).
  25. ↑ Illes, Judika, Encyclopedia of Spirits: The Ultimate Guide to the Magic of Fairies, Genies, Demons, Ghosts, Gods & Goddesses. HarperCollins, 2009, p. 902.
  26. ↑ Ireto ireo andininy ireo : (1) minono ny fisiana sy ny maha tokana an'Andriamanitra (Allah), (2) mino ny fisian'ny anjely, (3) mino ny fisian'ny mpaminany (ka i Mohamady no farany), (4) mino ny fisian'ireo boky nosoratan'Andriamanitra, dia ny Kor'any sy ny Evanjely ary ny Torah, (5) mino ny fisian'ny Andron'ny fitsarana farany, (6) mino ny fisian'ny lahatra.
  27. ↑ Tobias Nünlist, Dämonenglaube im Islam, Walter de Gruyter GmbH & Co KG, 2015, ISBN 978-3-110-33168-4, p. 48.
  28. ↑ Christian Lange, Paradise and Hell in Islamic Traditions, Cambridge University Press, 2015, ISBN 978-1-316-41205-3, p. 52
  29. ↑ A.G. Muhaimin, The Islamic Traditions of Cirebon: Ibadat and Adat Among Javanese Muslims, AnU E Press, 2006, ISBN 978-1-920-94231-1, p. 46
  30. ↑ Amira El-Zein, Islam, Arabs, and Intelligent World of the Jinn, Syracuse University Press, 2009, ISBN 978-0-815-65070-6, p. 39
  31. ↑ Siam Bhayro, Catherine Rider, Demons and Illness from Antiquity to the Early-Modern Period, BRILL, 2017, ISBN 9789004338548, p. 335
  32. ↑ Gauvain, Richard (2013). Salafi Ritual Purity: In the Presence of God. Abingdon, England: Routledge. p. 73. ISBN 978-0710313560
  33. ↑ Charles Mathewes, Understanding Religious Ethics, John Wiley & Sons, ISBN 978-1-405-13351-7, p. 249
  34. ↑ Robert Lebling, Legends of the Fire Spirits: Jinn and Genies from Arabia to Zanzibar, I.B.Tauris, 2010, ISBN 978-0-857-73063-3, p. 141
  35. ↑ Hajjah Amina Adil, Muhammad the Messenger of Islam: His Life & Prophecy, BookBaby, 2012, ISBN 978-1-618-42913-1, "Ezra"
  36. ↑ ʻUmar Sulaymān Ashqar, The World of the Jinn and Devils, Islamic Books, 1998, p. 203
  37. ↑ A.G. Muhaimin, The Islamic Traditions of Cirebon: Ibadat and Adat Among Javanese Muslims, ANU E Press, 2006, ISBN 978-1-920-94231-1, p. 38
Hita tao amin'ny "https://mg.wikipedia.org/w/index.php?title=Demony&oldid=1074845"