Bokin' i Henôka
Ny Bokin' i Henôka na Bokin' i Enôka dia fanangonan-dahatsoratra apôkaliptika anisan' ny literatiora tanelanelan' ny Testamenta roa; apôkrifa na pseodepigrafa ho an' ny Testamenta Taloha izy ka tsy anisan' ny kanônan' ny Baiboly hebreo na katôlika na prôtestanta; nampitondrain' ny mpanoratra ny anaran' i Henôka (na Enôka) io boky io. Deoterôkanônika ny Bokin' i Henôka amin' ny Fiangonana Ôrtôdôksa Teoahedo (Etiôpiana sy Eritreana). Atao hoe סֵפֶר חֲנוֹךְ / Sēfer Ḥănōḵ; izy amin' ny teny hebreo fa መጽሐፈ ሄኖክ / Maṣḥafa Hēnok kosa amin' ny teny geezy.
Ny Bokin' i Henôka dia mirakitra zavatra tsy manam-paharoa momba ny niandohan' ny demony sy ny Nefilima, ny antony nahatonga ny anjely sasany nazera avy tany an-danitra, ny fanazavana ny amin' ny antony ilana ny safodrano ao amin' ny Genesisy eo amin' ny lafiny môraly, ary ny fanambaràna ara-paminaniana momba ny fitondran' ny Mesia naharitra arivo taona.
Fanoratana ny boky hanova
Mpanoratra hanova
Misy ihany ny mino fa mampita ny zavatra nampahalalain' Andriamanitra an' i Henôka na Enôka ity boky mitondra ny anarany ity. Ny mpikaroka ankehitriny dia miaiky fa anarana nindramin' ny mpanoratra fotsiny ny hoe "Henôka" na "Enôka" fa tsy i Henôka no nanoratra io boky mitondra ny anarany io. Ahitana fizaràna maro izay nataon' ny mpanoratra maro teo anelanelan' ny taonjato faha-2 sy voalohany tal. J.K. ny Bokin' i Henôka.
Dikan-teny tranainy hanova
Nadika tamin' ny fiteny grika tsikelikely ny Bokin' i Henôka. Natao tanelanelan' ny taonjato faha-4 sy faha-6 avy amin' ny boky amin' ny fiteny grika ny dika tamin' ny fiteny etiôpiana.
Amin' ny fiteny etiôpiana ny dikan-teny feno tranainy indrindra ananana an’ io boky io. Misy voasoratra amin' ny fiteny grika sy fiteny siriaka ary fiteny kôpta ny ampahany maro amin' ilay boky; misy koa ny andalana amin' ny fiteny arameana izay angamba nikambana tamin' ny dikan-tenin' io boky io voalohany izay heverin' ny maro fa very efa elabe. Hita teo antenatenan' ny taonjato faha-20 tao Komrano (any Jôrdania) niaraka amin' ny sora-tanana firaketana hita tao amin' ny Ranomasina Maty ireo sombintsombiny ireo.
Fizaràn' ilay boky hanova
Azo zaraina dimy na enina ilay boky:
Teny fampidirana hanova
Maneho ny lohahevi-dehiben' ny boky, dia ny fitsaran' Andriamanitra ho avy, ny fizaràna voalohany (1Hen. 1 – 5) izay teny fampidirana ho an' ilay boky.
Ny Bokin' ireo Mpiambina hanova
Nosoratana tamin' ny vaninandro talohan' ny taona 200 tal. J.K. ny Bokin' ireo Mpiambina (1Hen. 6 – 36). Io fizaràna io dia mitantara ny fahasahiranana sy ny fitaintainan' ny anjely mpikomy marobe izay naongana avy any an-danitra; avy eo ilay boky dia mitantara ny dian' i Henôka izay nipaka hatrany amin' ny toerana famaizana sy famalian-tsoa farany ka arkanjely no nitondra azy tamin' izay sy nanambara tsiambaratelo maro taminy.
Ny Bokin' ny Fanoharana hanova
Misy fanoharana sy fahitana maro mikasika ny andro farany sy ny fitsarana farany ny Bokin' ny Fanoharana (1Hen. 37 – 71) nosoratana tokony ho tamin' ny taona 30 tal. J.K., izay manambara mialoha ny hiavian' ny Mesia hamoaka ny didim-pitsarana ny anjely sy ny olona rehetra. Voasoritsoritra ao ny Fanjakan' Andriamanitra ho avy. Ao no ahitana ilay atao hoe Apôkalipsan' i Nôa.
Ny Bokin' ny Fanazavana eny amin' ny Lanitra hanova
Misy fanambaràna tsiambaratelo momba ny zavatra eny amin' ny lanitra (kintana, sns) ny Bokin' ny Fanazavana eny amin' ny Lanitra (1Hen. 72 – 82) izay nosoratana tamin' ny fotoana mitovitovy amin' ny nanoratana ny Bokin' ny Mpiambina. Resaka momba ny astrônômia sy ny meteôrôlôjia no hita ao. Izany no anaovana azy koa hoe Bokin' ny Astrônômia.
Ny Bokin' ny Nofy hanova
Fanangonana nofy maneho fahitana ny Bokin' ny Nofy (1Hen. 83 – 90) izay voasoratra tamin' ny taona 160 eo ho eo. Mitantara ny fahitan' i Henôka momba ny safodrano hanasaziana izao tontolo izao noho ny haratsiam-panahiny, ary ny hiavian' ny fiandrianana mesianika aorian' izany ity fizaràna ity.
Ny Epistilin' i Henôka hanova
Ahitana famporisihana sy fanambaràn-javatra mialoha ny Epistilin' i Henôka (1Hen. 91 – 107) izay nosoratana tamin' ny taonjato voalohany tal. J.K. Azo zaraina roa indray io:
Mampionona ny olo-marina sy mampirisika azy ireo haharitra ary manameloka ny olon-dratsy amin' ny filazana ny hanjo azy ireo any am-parany ny 1Hen. 91 – 105. Ao amin' ity ampahany voalohany ity dia zarain' ny mpanoratra ho "herinandro" folo tsy mitovy halava ny tantaran' ny olombelona. Kisarin’ ny fetr' andro folo samy manana ny maha izy azy noho ny fisian' ny olona na zava-mitranga manokana ireo "herinandro" ireo. Ny herinandro faha-4, ohatra, dia herinandron' i Mosesy am-panoharana, ny faha-7 dia herinandron' ny fiharatsian' izao rehetra izao. Ao amin' ny herinandro faha-10, izay tampony amin' izy rehetra, no iresahan' ny mpanoratra ny amin' ny paradisa taloha hosoloana paradisa vaovao maharitra mandrakizay.
Miresaka indray ny amin' ny safodrano sy ny fisehoan' ny ratsy izay hanaraka ary ny famaizana sy ny valisoa hozaraina rehefa tonga ny fanjakàm-piandrianan' ny Mesia ny ampahany faharoa (1Hen. 106 – 107).
Lanjan' ilay boky hanova
Zava-dehibe ho an' ny mpikaroka ankehitriny ny Bokin' i Henôka satria maro ny hevitra sy teny hita ao izay mampahatsiahy ny hevitra momba ny andro farany sy andalana apôkaliptika ao amin' ny Testamenta Vaovao.
Lanjan' ny boky tamin' ny andron' ny Apôstôly hanova
Nankamamy ny Bokin' i Henôka ny Kristiana tany am-boalohany; nefa, ankoantr' ireo tonon-tsiahy mahalana dia tsy misy zava-pantatra ny amin' ilay boky raha tsy tamin' ny nahitana ny soratanana mirakitra feno ny boky amin' ny fiteny etiôpika tamin' ny faran' ny taonjato faha-18 tao amin' ny tapany avaratra-andrefan' i Afrika.
Mampahatsiahy faminaniana niseho tamin' i "Henôka ilay fahafito nandimby an' i Adama" ny iray amin' ny epistily kanônika, dia ny Epistilin' i Joda:
14Ary Enoka koa, ilay fahafito nandimby an' i Adama, dia efa naminany ny amin' ireny olona ireny ka nanao hoe: "Indro, tonga Jehovah mbamin' ny masiny tsy omby alinalina 15 hitsara ny olona rehetra sy hampiaiky ny olona ratsy fanahy rehetra ny asan' ny haratsiam-panahy rehetra, izay nataony tamin' ny haratsiam-panahiny sy ny teny sarotra rehetra izay nitenenan' ny mpanota ratsy fanahy hanohitra Azy". (Ny Baiboly, Joda 1.14-15).
Ireto ireo andalana ireo ao amin' ny Boky voalohan' i Henôka:
"I Henôka ilay fahafito nandimby an' i Adama" (1Hen. 60.8)
Indro ny Tompo miaraka amin' ny masina alinalina, hanao fitsaram-panamelohana ny olona rehetra, sy hampiaiky ny ratsy fanahy rehetra noho ny asan’ ny haratsiam-panahy izay nataony sy noho ny fitenenan-dratsy nanoherana azy izay nataon' ny mpanota ratsy fanahy. (1Hen. 1.9).
Lanjan' ilay boky eo amin' ny Jiosy sy ny Kristiana ankehitriny hanova
Tsy kanônika ny Boky voalohan' i Henôka ho an' ny Jiosy sy ny Katôlika sy ny Prôtestanta ary ny ankamaroan' ny Kristiana ôrtôdôksa. Isain' izy ireo ho apôkrifa na pseodepigrafa io boky io.
Lanjan' ny boky ho an' ny Ôrtôdôksa Teoahedo hanova
Amin' ny Fiangonana Ôrtôdôksa Teoahedo (Etiôpiana sy Eritreana) dia deoterôkanônika ny Bokin' i Henôka, sahala amin' ny Boky voalohany sy faharoan' ny Makabeo. Mino izy ireo fa ilay teny fanokafana nataon' i Henôka izay averina eto ambany no teny voasoratra voalohany amin' ny fitenin' ny olombelona, satria i Henôka no olona nanoratra voalohany:
"ቃለ፡ በረከት፡ ዘሄኖክ፡ ዘከመ፡ ባረከ፡ ኅሩያነ፡ ወጻድቃነ፡ እለ፡ ሀለዉ፡ ይኩኑ"
"በዕለተ፡ ምንዳቤ፡ ለአሰስሎ፡ ኵሉ፡ እኩያን፡ ወረሲዓን።"
/Qāla barakat za-Hēnōk za-kama bāraka ḫərūyāna wa-ṣādəqāna 'əlla hallawu yəkūnū ba-ʿəlata məndābē la-'asassəlō kʷəllū 'əkūyān wa-rasīʿān/
"Teny fitsofan-dranon' i Henôka, nitsofany rano ilay voafidy sy marina izay hiaina amin' ny andron' ny fahasahiranana mba hanesorana ny mpanao ratsy sy ny mpamerim-pahadisoana rehetra".
Lanjan' ny boky ho an' ny Olomasin' ny Andro Farany hanova
Ny Fiangonan' i Jesoa Kristy ho an’ ny Olomasin' ny Andro Farany dia tsy mandray ny Boky voalohan' ny Henôka ho anisan' ny boky kanônika mahazatra, na dia heveriny fa ny fizaràna voalohany indrindra dia vokatry ny tsindrimandrin' Andriamanitra. Ahitana fizaràna izay heveriny fa mirakitra sombin-dahatsoratra avy amin' ny Bokin' i Henôka izay voasoratra voalohany ilay atao hoe Bokin' i Mosesy ao amin’ ny kanônan' ny Olomasin' ny Andro Farany. Misy ifanahafany amin' ny Boky voalohan' i Henôka sy ny lahatsoratra hafa atao hoe nosoratan' i Henôka (ny 2Henôka sy ny 3Henôka) ary ny Bokin' ny Olona Goavana io fizarànan' ny Bokin' i Mosesy io. Mahakasika fitantaran-javatra sy lohahevitra ary anaran' olona izany fitovizana izany. Heverin' ny Olomasin' ny Andro Farany ho mirakitra ampahan' ny "zava-miafina sy ny fampianarana ary ny fahitan' i Henôka" ny ampahany natokana ho an' i Henôka ao amin' ny Bokin' i Mosesy, na dia tsy hita ao ny Bokin' i Henôka manontolo.