Toekaren' i Roanda

Ny toekaren' i Roanda dia toekarena anisan' izay nivoatra indrindra aty Afrika taorian' ny fampihavanam-pirenena sy ny firosoana amin' ny demôkrasia ary ny fampiharana ny fahaiza-mitantana tao aminy. Ny ady an-trano tao amin' ity firenena ity dia namotika ny toekareny ka naha lasa firenena mahantra indrindra an' i Roanda tamin' ny taompolo 1990. Ny vola ampiasaina ao Roanda dia ny farantsa roandey (franc rwandais) avoakan' ny Bakim-pirenenan’ i Roanda izay naorina tamin’ ny taona 1964.

Ny fambolena sy ny fiompiana

Ny fambolena

Ny toekaren’ i Roanda dia mifototra amin’ ny fambolena izay sahanin’ ny 82 % ampin’ ny mponina afaka miasa, talohan’ ny taona 1994. Miantoka ny 41 % n’ ny harin-karem-pirenana faobe (PNB) sy ny 90 % amin’ ny vola miditra amin’ ny alalan’ ny fanondranana entana izany. Ny ampahany be amin’ ny tany voavoly, izay mameno ny antsasaky ny velaran-tanin’ i Roanda, dia atokana ho an’ ny voly fihinana eo an-toerana toy ny tsaramaso maina (21 %), ny vomanga (14 %), ny ampemba (9 %), ny akondro be tavolo ary ny mangahazo. Ny velaran-tany sisa kosa dia natokana ho an’ ny voly fanondrana toy ny kafe arabika. Ny dite dia any amin’ ny laharana aoriana lavitra nefa ny varotra dite dia misahana ny 1,2 % raha 2,2 % ny an’ ny kafe.

Ny fiompiana

Misahana ampahany kely kokoa amin’ ny toekaren’ i Roanda ny fiompiana. Miompy ondry sy osy ary omby ny tantsaha roandey. Ny fodian’ ny mpitsoa-ponenana totsy mpiompy dia nampihena ny velaran-tany tokony hambolena.

Ny harena an-kibon' ny tany sy ny taozava-baventy

Ny harena an-kibon’ny tany

Ny harena an-kibon’ ny tany dia ahitana ny kasiterita (ahazoana firapotsy), ny tongstena, ny berila ary ny volamena. Ahitana otrika etona voajanahary ny ao ambanin’ ny farihy Kivu. Ambany dia ambany sady tsy misy fandaminana ny fitrandrahana harena an-kibon’ ny tany dia noho ny zava-nitranga talohan' ny firosoan' i Roanda mankany amin' ny demôkrasia. Teo antenantenan’ ny taompolo 1980 dia nahatratra 1 160 tônina ny famokarana firapotsy, 300 tônina fotsiny izany tamin’ ny taona 2004. Ny berila sy ny tongstena ary ny volamena no manarakaraka izany.

Ny taozava-baventy

Ny fampiasam-bola goavana amin’ ny fotodrafitrasa izay nataon’ ny Société minière du Rwanda (Somirwa) teo anelanelan’ ny taona 1977 sy 1981, indrindra ny fanamboarana ny orinasa fampiempoana firapotsy tao Kabuy, dia niteraka fatiantoka noho ny fitontonganan’ ny toekarena maneran-tany.

Tamin’ ny taona 2005 dia latsaky ny 4 % amin’ ny Roandey no mampiasa herin’ aratra an-tokantrano fa nitombo 30 % izany tamin’ ny taona 2018. Nandroso vokatry ny fitombon’ ny mponina an-tanàn-dehibe ny fandraharahana momba ny fanorenan-trano, indrindra ny ao Kigali.

Ny fifanakalozana

Ny fanafarana entana

Ny entana toy ny fiarakodia, ny solitany sy ny etona voajanahary, ny lamba sy ny fitaovana hafa dia hafarina avy any Belzika, any Kenia, any Frantsa ary any Japàna. Ny fanafarana entana dia tena ambony: 286 tapitrisa dôlara amerikana tamin’ ny taona 1993, 325 tapitrisa dôlara amerikana tamin’ ny taona 1996. Nitombo izaitsizy ny vola lanina amin’ ny fikarakarana ny tafika: 0,1 % amin’ ny tenti-bidin’ ny entana hafarina tamin’ ny taona 1990 raha 26 % izany tamin’ ny taona 1991. Tamin’ ny taona 1992 dia tombanana ho 35 % amin’ ny tetibolam-panjakana ny fandaniana natao momba ny tafika.

Ny fanondranana entana

Ny fanondranana entana (izay tombanana ho 102,6 tapitrisa dôlara amerikana tamin’ ny taona 1990 ary 94 tapitrisa dôlara amerikana tamin’ ny taona 1993) dia 154 tapitrisa dôlara amerikana tamin’ ny taona 1996. Laharana fahenina eran’ i Afrika i Roanda amin’ ny famokarana dite tamin’ ny taona 2010. Indreto ny mpiara-miombona antoka momba ny fanondranana entana: i Kenia, i Sina, Tailandy, i Alemaina, i Etazonia, i Belzika ary firenena hafa ao amin’ ny Vondrona Eorôpeana.

Ny lalana sy ny seranam-piaramanidina

Singa mamaritra ny toekaren’ i Roanda ny fitokana-monina. Ny lalana dia mirefy 14 000 km nefa 7 % ihany no azo aleha mankany Oganda sy Kenia. Ny ankabetsahan’ ny entam-barotra avy ao Roanda na miditra ao dia mijanona ao amin’ ny serana-tsambon’ i Mombasa ao Kenia aloha. Tsy misy ny lalam-by. Ao Kigali renivohitra no misy ny seranam-piaramanidina iraisam-pirenena lehibe. Ankeitriny (2020) dia 90 % amin’ ny lalana no voarakotra tara.

Fizahan-tany

Gôrila vavy sy ny zanany ao amin' ny Volcans National Park ao Roanda

Mandroso ny fizahan-tany any Roanda: tamin’ ny taona 2011 dia nisy mpizaha tany miisa 723 000 (izany dia fitomboana 3 % raha oharina amin’ ny taona 2010). Tafakatra 932 000 izany tamin’ ny taona 2016, indrindra tamin’ ny famporisihana ny mpampiasa vola amin’ io sehatra io nataon’ ny fitondram-panjakana.