Kolontsaina ao Roanda

Ny kolontsain' i Roanda dia miseho amin' ny fomba isan-karazany sady manan-karena. Miteny amin' ny fiteny tokana ny mponina, dia ny fiteny kiniaroanda izay tenenin' ny vahoaka baniaroanda. Manampy an' ity fiteny ity ny fiteny frantsay sy ny fiteny anglisy ary ny fiteny soahily. Hita ao Roanda ny fivavahan-drazana sy ny fivavahana roa lehibe, dia ny kristianisma sy ny fivavahana silamo. Ny andro Asabotsy farany amin' ny volana dia anaovan' ny Roandey ilay atao hoe umuganda, izany hoe androm-pirenena ho an' ny fanaovana asa miaraka eo anivon' ny vahoaka isan-tanàna. Manan-karena amin' ny lafiny dihy sy mozika koa i Roanda.

Ny fiteny ao Roanda

Ny fiteny kiniaroanda (izay ao amin’ ny fianakaviam-piteny banto) sy ny fiteny frantsay ary ny fiteny anglisy no fiteny ôfisialin’ i Roanda. Ny fiteny soahily, izay fiteny ifaneraseran’ ny vahoaka ao Afrika Atsinanana, dia tenenina ao Roanda koa. Mihalany kosa ny mpampiasa ny fiteny neerlandey.

Fiteny afrikana

Ny fiteny kiniaroanda

Ny 99,38%n’ ny mponina dia miteny kiniaroanda tamin’ ny taona 2002. Tamin’ ny taona 2012 izany dia nihena ho 67,7 %.

Ny fiteny soahily

Tamin’ ny volana Febroary 2017 dia nolanin’ ny Antenimieram-pirenena roandey ho fitenim-pirenena koa ny fiteny soahily noho ny fisian’ ny Roandey niverina avy any amin’ ny firenena miteny soahily any atsinanana taorian’ ny fandripahana. Tamin’ ny taona 2002 dia miteny soahily ny 2,97 % amin ’ny Roandey.

Fiteny eorôpeana

Ny fiteny frantsay

Tamin’ ny taona 2002 dia 3,87 % no miteny frantsay. Tamin’ ny taona 2012 dia miteny frantsay ny 11,4 % amin’ ny Roandey.

Ny fiteny anglisy

Ny disadisa teo amin’ i Roanda sy i Frantsa hatramin’ ny nisian’ ny fandripahana tamin’ ny taona 1994 sy ny fiverenan’ ny Totsy maro avy any Oganda miteny anglisy sy soahily, ary ny fiarahan’ i Roanda amin’ i Etazonia, dia nanosika ny fitondram-panjakana hanao ny fiteny anglisy ho fitenim-pirenena nanomboka tamin’ ny taona 2003. Tamin’ ny taona 2002 dia 1,95 % amin’ ny Roandey no miteny anglisy. Nanomboka tamin’ ny taona 2010 dia saika ny fiteny anglisy irery no fiteny enti-mampianatra ao Roanda. Naverina ho fiteny enti-mampianatra ny teny frantsay manomboka amin’ ny kilasy fahefatra ao amin’ ny ambaratonga voalohany. Tamin’ ny taona 2012 dia miteny anglisy ny 14,7 % amin’ ny Roandey.

Ny fivavahana

Ny fivavahan-drazana

Ny fivavahan-drazana roandey, izay sokajina ho animista, dia mampianatra ny fisian’ ny andriamanitra tokana (antsoina amin’ ny anarana hoe Imana) izay mijery ny toerana sy ny toetran’ ny olombelona. Ao amin’ izany fivavahana izany dia mitana ny anjara toerana lehibe ny fitantarana am-bava, ny fitenenana sy ny ohabolana, ary ny hira sy ny dihy miaraka amin’ amponga. Izany dia mifamatotra amin’ ny fiainan’ ny ntaolo roandey izay mpiantafika sy mpamboly sy mpiompy ary koa mpihaza sy mpanjono. Araka ny fanisana natao tamin’ ny taona 2012 dia ny 17 % amin' ny Roandey no manaraka ny fivavahan-drazana.

Ny fivavahana kristiana

Ny Kristiana no betsaka indrindra ao Roanda (74 %) ka ny 65 % no Katôlika fa ny 9 % Prôtestanta. Araka ny fanisana natao tamin’ ny taona 2012 kosa dia ny 43,7 % amin’ ny mponina dia Katôlika, ny 37,7 % Prôtestanta, ny 11,8 % Adventista, ny 1,9 % Vavolombelon’ i Jehovah. Amin’ ny Prôtestanta ao Roanda dia betsaka ny Loterana izay nandova ny fivavahana tamin’ ny misiônera alemàna teo anelaelan’ ny taona 1885 sy 1919.

Ny fivavahana silamo

Ny 9 % amin' ny vahoaka roandey dia Mozilmàna. Araka ny fanisana natao tamin’ ny taona 2012 kosa dia ny 2 % amin' ny mponina no Mozilmàna, izany hoe nisy fihenana.

Ny fampianarana

Ny ambaratonga fototra

Tamin’ ny fiafaran’ ny taompolo 1980 dia latsaky ny antsasaky ny isan’ ny olon-dehibe ny mahay mamaky teny sy manoratra. Tamin’ ny taona 2011 dia nahatratra 70,4 % ny tahan’ ny fahaizana mamaky teny sy manoratra ao amin’ ny mponina 15 taona no ho miakatra. Ny 64,7 % amin’ ny vehivavy 15 taona no ho miakatra dia mahay mamaky teny sy manoratra, fa ny lehilahy kosa dia 76,3 %.

Ny isan’ ny zaza mandeha an-tsekoly dia any amin’ ny 1 000 000 any ho any ao amin’ ny ambaratonga voalohany, fa 20 000 eo izany ao amin’ ny ambaratonga faharoa. Teo anelanelan’ ny taona 2000 sy 2007 dia nanokana ny 19 % amin’ ny tetibolany ho an’ ny fanabezana ny fitondram-panjakana roandey. Mandra-pahafeno 18 taona dia tsy azo atao ny miala fianarana. Nanomboka tamin’ ny taona 2010 dia ny fiteny anglisy ihany no fiteny enti-mampianatra ka nisy ny nitsikera izany.

Ny ambaratonga ambony

Ny oniversitem-panjakan’ i Butaren, izay notokanana tamin’ ny taona 1963, dia misy mpianatra 1 700 any ho any. Niova izany toe-javatra izny taty aoriana. Nanomboka tamin’ ny taona 2000 dia nitombo isa ny oniversite sy ny ivon-toeram-pianarana ambony, indrindra ao Kigali, ka ny malaza amin’ izany dia ny African Leadership University. Ny ankamaroan’ ireo dia tsy miankina amin’ ny fanjakana fa miahy tena sady miara-miasa amin’ ny oniversite miteny anglô-saksôna any ivelany