Mistisisma

Ny mistisisma na mistika dia fahalalana an' Andriamanitra na ny foto-javatra miafina, vokary ny fahatsapana mivantana, amin' ny alalan' ny traikefa manokana, sady fitambaran' ny fitantarana rehetra mifandraika amin' izany.

Io teny io dia mifandraika indrindra amin' ny sehatra ara-panahy, ka manampy amin' ny famaritana ny traikefa anatiny mikasika ny fifandraisana amin' ny zava-misy mihoa-draha tsy hitan' ny saina.

Avy amin' ny teny grika hoe μυστικός / mustikós ny teny nohagasina hoe mistika. Teny iray tarika amin' ny matoanteny hoe μυέω / muéô izay midika hoe "manomboka manatra momba ny zava-miafina", sy amin' ny anarana hoe μυστήριον / mustérion, izay midika hoe "zava-miafina", "fombafomba ara-pivavahana miafina". Na dia efa tany amin' ny Andro Taloha aza io teny hoe mistika io dia tsy nampiasaina ho anarana ("ny mistika") taha tsy nanomboka tamin' ny taonjato faha-17. Talohan' izay dia tsy nampmiasaina afa-tsy ho mpamaritra izy io: mistika ny zavatra mifandraika amin' ny fahalalana ny zava-miafina.

Azo avahana ny traikefa mistika momba ny tsy fihoa-draha (ny an' ny mistika hindo, ohatra, izay ahitana fisaintsainana momba ny tena) sy ny traikefa mistika momba ny fihoa-draha (toy ny hita ao amin' ny jodaisma sy ny kristianisma ary ny silamo, ka amin' izany ny hadomelina dia adika ho antso avy amin' Andriamanitra na ho fanandratana mankany amin' ny zava-misy ambony toerana heverina ho mihoa-draha).

Miovaova arakaraka ny antokom-pivavahana sy ny olona tsirairay ny endrika sy ny hamafin' ny traikefa mistika. Na izany aza, ny maha azo itokiana ity karazana traikefa ity dia tsy miankina amin' ny endrika isehoany fa amin' ny toetran' ny fiainana aorian' ilay traikefa. Ny fiainana mistika dia miavaka vokatry ny fahavelomana, ny fahavokarana, ny fahatoniana ary ny fifaliana izay samy mitombo, satria mifanaraka amin' Andriamanitra ny lafiny anatiny sy ivelany. Maro ny teôria filôzôfika be pitsiny novolavolaina mba hanazavana ny mistisisma, ka anisan' izany ny fisehoany amin' ny alalan' ny marika tsy momba ny fivavahana sy an' ny tsy mino an' Andriamanitra.

Ny karazana mistika

Mistika tamin' ny Andro Taloha

Mistika grika

Ny fiheverana filôzôfikan' ny Grika tamin' ny Andro Taloha dia natoralista sy rasiônalista, fa ny lafiny mistika dia niseho tao amin' ny ôrfisma sy tao amn' ny misteran' i Eleosisy ary tao amin' ny fombafombam-pivavahana maro hafa. Ny neôplatônisma, izay hetsika grika tatỳ aoriana, dia niorina tamin' ny filôzôfian' i Platôna ary mampiseho koa ny fiantraikan' ny fivavahana misy mistery. I Plôtinôsy sy i Prôklôsy angamba no mpivoy azy io havanana indrindra, ary nisy vokany lehibe teo amin’ ny kristianisma voalohany ny fandinihan' izy ireo. Hita ao amin’ ny asasoratr’ i Filôna, izay filôzôfa grika-jiosy, tany Aleksandria, ny mistika tamin' ny vanim-potoana talohan' ny kristianisma.

Mistika ao amin' ny fivavahana abrahamika

Mistika jiosy

Ny iray amin' ireo loharanon' ny mistisisma tsy tatsinanana ny kabalan' ny jodaisma. Ny niandohan' ny kabala (araka ny lovantsofina jiosy) dia avy amin' ny lalàna am-bava nomen' Andriamanitra an' i Mosesy teo amin' ny Tendrombohitra Sinay. Io endriky ny mistisisma io dia mikatsaka ny hahatonga ny olona hanakaiky kokoa an' Andriamanitra, amin' ny fikatsahana ny hanome heviny ny Famoronana. Ny hevi-teny mistika na ny hevi-teny miafina dia hevi-teny izay azo amin' ny ambaratonga ambony indrindra amin' ny famakiana ny lahatsoratra, araka ny fitsipika kabalistika. Ny kabala dia ahitana ampahany antsoina hoe "esôterika", anatiny (natokana ho an' izay nahazo fahalalana manokana momba izany), sy ampahany "eksôterika", ivelany (izay azo avoaka ho fanta-bahoaka).

Ny kabala dia niteraka fanao mistika kristiana maro, indrindra teo anelanelan' ny taonjato faha-15 sy ny taonjato faha-17. Ohatra amin' izany ny kabala kristiana. Nisy fandikana diso, kely na lehibe kokoa, momba ny esôterisma kabalistika, hany ka ny teny hoe esôterika indraindray dia manana heviny ratsy, toy ny hoe "momba ny mazia", "momba ny fisikidiana", ka azo raisina amin' ny lafiny ratsy, sahala amin' ny finoanoam-poana.

Mistika kristiana

Ny mistika kristiana dia mankasitraka ny "traikefa manokana momba an' Andriamanitra" fa tsy ny fisaintsainana, ny mahatsapa no tsara kokoa aminy toy izay ny mandinika (ohatra, i Aogostino). I Juan de la Cruz dia niresaka momba ny "fanambadiana mistika" (ao amin' ny El Cántico espiritual "Hiram-panahy") ary nampitaha tsy tapaka ny fitiavan' Andriamanitra amin' ny fitiavana ara-nofo (jereo ny fanangonana atao hoe ny La noche oscura "Alina maizina"). Ny Eglizy Katôlika dia manaiky ny traikefa mistika mihoatra ny natoraly: firesahana anaty, fientanentanana mahery vaika, fahitana, faminaniana, fanambaràna isan-karazany... Ireo fisehoana ireo anefa dia heverina ho tsy mahazara, fanomezana avy amin' Andriamanitra ho an' izay tiany homena izany fa tsy ilay endrika mahazatra amin' ny fifandraisana amin' Andriamanitra.

Ny Eglizy koa dia mitandrina fatratra amin' ny traikefa mistika tsy fahita. Nanoratra toy izao, ohatra, ny papa Benoà XVI: “Satria toy izany ny tranga eo amin' ny fiainan' ireo mistika marina, i Hildegard koa dia naniry ny hanaiky ny fahefan' ny olon-kendry mba hamantatra ny niandohan' ny fahitany, satria natahotra izy sao dia vokatry ny hevi-diso izany ary sao tsy avy amin' Andriamanitra" ary indray "ny tombo-kasen' ny fanandramana tena izy momba ny Fanahy Masina, loharanon' ny karisma rehetra" dia ny hoe "ny olona manana fanomezam-pahasoavana mihoatra ny natoraly dia tsy mirehareha velively ny amin' izany, tsy mampidera izany, ary indrindraindrindra, maneho fankatoavana tanteraka ny fahefan' ny fiangonana.” I Hélène Wallraff, amin' ny tranga iray, dia nosedraina nandritra ny androm-piainany mba handray izay eritreretina fa fanomezam-pahasoavana azony sy hampita ireo fanambaràna azony.

I Anthony Feneuil dia nanamarika fa ny fahalalana momba fitenenana dia "ahitana fampitahana sy fanasokajiana, fampidirana zavatra manokana ho ao amin' ny filaharana ankapobeny amin' ny fanomezana azy anarana iombonana" nefa ny anaran-tsamirery dia mampandamoka izany fahalalana izany. Araka izany, ny iray amin' ireo teôlôjia nanjaka teo amin' ny tontolo katôlika nanomboka tamin' ny Andro Antenatenany - ny tômisma - dia azo lazaina ho tsy nahomby satria mikendry ny hiresaka momba an' Andriamanitra sy momba ny maha izy azy amin' ny fanitsiana azy amin' ny alalan' ny fanoharana izany teôlôjia izany (satria izay heverintsika ho toetr' Andriamanitra dia mety ho izay tokoa raha ampiana avy hatrany fa tsy mifanaraka amin' izay toetra mety hananantsika izany toetra izany). Hoy kosa i Feneuil, raha manadihady ny voalazan' i Bergson, "raha manome ny tenany ao amin' ny fifandraisany manokana aminy Andriamanitra" dia tsy azo fantarina intsony amin' ny hoe inona izy fa amin' ny hoe iza izy, ary "ny toetr' Andriamanitra dia tsy hitolo-batana velively raha tsy amin' ny alalan' ny tenany”, na amin' ny alalan' ny traikefa mistika.

Mistika silamo

Ny sofisma dia manolotra mistika teista izay mitovy amin' ny sekoly filôzôfika indiana Vedanta. Rehefa nandroso teo am-piandohan' ny tantaran' ny silamo ny sofisma dia manantitrantitra ny firaisan' ny olona tsirairay amin' i Allah. Amin' ny fanarahana ny fitsipi-pifehezana asketika sy feno fibanjinana, ny mistika sofy dia mitady firaisana mivantana amin' Andriamanitra, izany dia azo amin' ny alalan' ny fankasitrahan' Andriamanitra. Ny fiteny mampientanentana momba ny firaisana amin' Andriamanitra, izay amariparitan' ny Sofy ny zavatra niainany, ary koa ny foto-pampianarana tsy azo lavina fa panteista izay novolavolain' ny sasany, dia niteraka fiampangana azy ireo ho heterôdôksia. Tamin' ny taona 922, ilay Sofy al-Hallâj, voampanga ho nilaza fa "mitoetra ao amin' ny olombelona Andriamanitra", dia novonoina nahantona tamin' ny hazo tao Bagdad. Ilay filôzôfan' ny taonjato faha-11 atao hoe al-Ghazali no tompon' andraikitra tamin' ny fampihavanana ny sofisma sy ny finoana silamo ôrtôdôksa. Ny foto-pampianaran' ny sofisma dia hita indrindra ao amin' ny asasoratra manandindona tsy hay hadinoina nataon' ireo pôeta persiana toa an' i Shams-od-Dīn Moḥammad, izay fantatra kokoa amin' ny anarana hoe Hafez, sy i Djalâl ad-Dîn Rûmî, ary koa tao amin' ny asasoratr' ilay persina al-Ghazali.

Mistikan' ny fivavahana sy filôzôfia indiana sy tatsinanana

Mistika hindo

Ny hindoisma angamba no manana ny fanao mistika tranainy indrindra. Ao amin' ny filôzôfia hindoa, ary indrindra ao amin' ny lamina metafizika antsoina hoe Vedanta, ny atman dia fantatra amin' ny atao hoe brahman an' izao rehetra izao. Ny fisarahana sy ny maha-tokana izay toa misy eo amin' ny zavaboary sy ny zava-mitranga dia heverina ho sary fitaka na hevi-diso (amin' ny teny sanskrita maya), na fifanaraha-pandinihana amam-pihetseham-po. Ity hevi-diso ity dia azo esorina amin' ny alalan' ny fanatanterahana ny firaisan' ny atman sy ny brahman izay tena zava-dehibe. Rehefa naharesy ny tsy fahalalana (amin' ny teny sanskrita avidya) ny mpianatra fivavahana, vokatry ny fanombohana sy iankinan' ny fahafaha-manasaraka ny mpieritreritra sy ny eritreretina, na ny tena (atman) sy ny tsy-tena (anātman), dia tonga any amin' ny toetra mistika momba ny fanafahana (moksha) sy momba ny fiadanana anaty izy ary mahita fa ny atman dia izay itovizan' ny tsirairay sy itovizana amin' ireo herin' izao rehetra izao, ary koa fa ny atman sy ny brahman dia ny zava-misy iray ihany. Ny filôzôfia hindoa na Yoga dia mety ahitana fitsipi-pifehezana feno sy henjana indrindra amin' izay novolavolaina hatramin' izay, natao hihoatra ny fahatsapan' ny maha izy manokana ny tsirairay sy hanokatra ny lalana mankany amin' ny traikefan' ny firaisana amin' ny Andriamanitra. Amin' ny ankapobeny dia sehatry ny sadhus ny mistika, izay matetika manao asketisma tafahoatra mandritra ny fanoloran-tenany, ohatra amin' izany ny fijoroana mandritra ny taona maro amin' ny tongotra iray na ny tsy fitafiana. Ireo fanao ireo dia heverina ho fitohizan' ny fikarohana ara-panahy mba hahazoana ny fanafahana mistika.

Mistika bodista

Nivoatra avy amin' ny hindoisma sy naorina amin' ny foto-kevitra hindoa ny bodisma izay manohy ny mistisisma tao amin' ny hindoisma. I Buddha mihitsy no nanao yoga nandritra ny taona maro talohan' ny nandaozany izany ka nanoloany azy amin' ny asketisma voalanjalanja kokoa, ary ny bodisma dia azo raisina ho toy ny fanavaozana nanohitra ny fihoaram-pefin' ny mistika hindo nentim-paharazana. Ny bodisma dia azo faritana ho toy ny traikefa ara-pivavahana mistika, satria ny tanjony faratampony dia ny hahafahan' ny mpanaraka azy hahatratra, amin' ny alalan' ny fialana amin' ny faniriana rehetra, ho amin' ny fihoa-draha mistika ao amin' ny toetra anatin' ny nirvana. Ny moanina sy ny relijiozy izay ao amin' ny sangha dia miezaka ny hahazo ny fahazavana amin' ny alalan' ny fanazaran-tena ara-panahy sy fiainana manaja ny rariny, izay ialan' ny enta-mavesatry ny karma izay mitazona azy ireo ho voafandrika ao amin' ny fiverimberenana ho tonga nofo mandrakizay.

Na dia manantitrantitra ny amin' ny mistika aza ny fanao bodista iray manontolo, ny sekta sasany dia heverina ho mistika kokoa noho ny hafa. Ny fanao bodista dia manome lanja ny fampitana ny foto-pampianarana ao anatin' ny sutra maro lehibe dia lehibe sy metafizika saro-takarina, fa ny traikefa mistika dia matetika no tsapa ho mihoatra ny fiteny sy ny fahasamihafana ara-tsaina. Tao amin' ny sekoly zen an' ny bodisma, izay niseho voalohany tany Sina, teo ambany fitarihan' ny taôisma, tamin' ny taonjato faha-6 amin' ny anarana hoe Ch'an, ary niparitaka tany Japana sy tany amin' ny firenena hafa, ny traikefa mistika dia ahafahan' ny tsirairay hahatsapa fa manana toetran' ny Buddha izy ireo. Mampiasa ankamantatra mifanipaka (koans) ny fampianarana zen, tantara kely matetika nalaina tamin' ny fiainan' ireo patriarka, ho fomba fisaintsainana. Ny mpianatra dia miatrika olana izay tsy ahafahany mivoaka avy amin' ny alalan' ny fanjohian-kevitra lôjika, fa amin' ny alalana fiatoana sy fiovan' ny ambaratonga ara-tsaina fotsiny, ka ny tanjona hotratrarina dia ny fahazavana. Ny bodisma esôterika, indrindra ny bodisma tantrika (any Tibeta), dia namolavola fitsipi-pifehezana mistika, izay itarihan' ny mpampianatra ny mpianany ho amin' ny fahazavana amin' ny alalan' ny fanazaran-tena henjana ara-batana sy ara-tsaina, ny famoronana sy ny fandinihana sary mistika na mandala, ary ny fampitana fahamarinana miafina amin' ny alalan' ny fihetsika ary fijery atao hoe mudra.

Mistika taôista

Ao Sina, ny kônfosianisma, izay nifehy ny fiainan' ny Sinoa saika hatrany am-piandohana ka hatramin' ny taonjato faha-20, dia formalista sy manohitra ny mistika, fa ny taôisma, araka ny nasehon' ny mpanorina azy, ilay filôzôfa sinoa Lao-Tseu (na Laozi), dia misy fiantraikany mistika mahery vaika. Ny taôisma dia manantitra ny maha miankina amin' ny toejavatra sy ny maha mety diso ny fahasamihafana ara-tsaina izay novolavolain' ny fandinihana sy ny fiteny mba hahatakarana sy hifehezana an' izao tontolo izao, ary mitory ny fanafoanana azy ireo mba hampitambatra ny saina sy izao rehetra izao, tsy misy fanavahana. Noho izany dia hahatratra ny firindrana mistika amin' ny zavatra rehera ny Taôista, amin' ny fananana fo miasa toy ny fitaratra izay maneho hoazy ny lamina mifehy izao rehetra izao. Tao amin' ny asasorany, ilay olon-kendry taôista Zhuangzi (taonjato faha-3 tal. J.K.) dia nampitaha io toe-piainana io amin' ny an' ny mpilomano mahay milomano amin' ny riaka toy ny trondro, na ny mpahandro za-draharaha mahay manetitetika amin' ny fomba mahafinaritra ny omby iray.

Ny taôisma dia nampandroso mônastera voalamina sy fomban-drazana momba ny fisaintsainana mistika. Tamin' ny fifampikasohany amin' ny siansa simika sinoa tany am-boalohany dia nahita ny fihanaky ny alsimista mistika sandoka izay nitady ny eliksira ny tsy feteza-maty fa tsy ny firaisana amin' ny Tsiefa.

Mistikan' ny ivelan' ny fivavahana

Amin' izao fotoana izao dia misy ihany koa ny zava-mitranga any amin' ireo Tandrefana izay antsoin' i Richard Jones hoe "ny sekiolarizasiônan' ny mistisisma". Izany dia ny fisarahan' ny fisaintsainana sy ny fomba fanao mistika hafa avy amin' ny fampiasana azy ireo amin' ny fomba fiaina ara-pivavahana ho amin' ny tanjona laîka fotsiny amin' ny tombontsoa ara-tsaina sy ara-batana.