Nosy Miparitaka
Ny Nosy Miparitaka na Nosy Malagasy, izay atao amn' ny teny frantsay hoe Îles Éparses, dia nosy maromaro amin' ny faritra andrefana amin' ny Ranomasimbe Indianina, manodidina an' i Madagasikara. Mizara dimy ireto nosy ireto, dia ny Nosy Europa (na Nosy Ampela), Bassas da India (na Nosy Bedimaky) ary Juan de Nova (na Nosy Kely) ao amin' ny Lakandranon' i Môzambika andaniny; ny Nosy Glorieuses (na Nosy Sambatra) sy ny Nosy Tromelin kosa ankilany, izay samy any avaratra sy atsinanan' i Madagasikara.
Nanomboka tamin' ny 2007, ny Nosy Miparitaka dia iray amin' ireo distrika dimy ao amin' ny Tany Atsimo sy Antarktika Frantsay (TAAF) (miaraka amin' ny Nosy Saint-Paul sy ny Nosy Amsterdam, ny Vondro-nosy Crozet, ny Nosy Kerguelen, ary i Terre Adélie). Tsy manana mponina sivily maharitra ireo nosy ireo, nefa mifandimby any ny miaramila frantsay isaky ny 45 andro, afa-tsy ny ao Tromelin, izay misy mpiasan' ny TAAF.
Ny Nosy Miparitaka dia takin' i Kômôro sy i Madagasikara ary i Maorisy amin’ ny ampahany.
Toerana misy azy ireo hanova
- Ao amin' ny Lakandranon' i Môzambika, eo anelanelan' i Môzambika sy Madagasikara, avy any avaratra ka hatrany atsimo: ny Nosy Juan de Nova sy ny Bassas da India ary ny Nosy Europa;
- Any amin' ny Ranomasimbe Indiana sy andrefan’ i Cap d'Ambre (Madagasikara) ireo Nosy Glorieuses;
- Any amin’ ny Ranomasimbe Indiana sy atsinanan’ i Madagasikara ny Nosy Tromelin.
Ny Nosy Glorieuses dia voahodidin' ny Vondrona Aldabra (an' i Seisely) any avaratra, ary koa ny Vondro-nosy Kômôro any andrefana. Ny Nosy Tromelin dia voahodidin' i La Réunion sy Maorisy any atsimo-atsimo-atsinanana, atsinanana ny vondro-nosy Saint-Brandon ary any avaratra-atsinanana ny vondro-nosy Agaléga.
Fiandrianana hanova
Fiandrianam-pirenena frantsay hanova
Tamin' ny taona 1896, ny fanjakana mpanjana-tany frantsay dia nanambara fa "i Madagasikara sy ireo nosy miankina aminy" dia lasa zanatany frantsay. Ireo Nosy Miparitaka any amin' ny Ranomasimbe Indiana dia lasa faritany tantanin' ny Prôtektôratan' i Madagasikara. Na izany aza, tamin' ny ankatoky ny fahaleovantenan' i Madagasikara (26 Jona 1960), dia namoaka didy ny fanjakana frantsay hoe "ny harambato Tromelin, ny vondronosy Glorieuses ary ny nosy Juan de Nova, Europa ary Bassas da India ao amin' ny tanin' ny Repoblika mizakatenan' i Madagasikara" (izay noforonina tamin' ny 14 Oktobra 1958) mba hametrahana azy ireo eo ambany fahefan' ny minisitra miandraikitra an' i Frantsa any ampitan-dranomasina.
Tamin' ny fotoana nahazoan' i Madagasikara fahaleovantena tamin' ny taona 1960 dia ny tombotsoa ara-jeôpôlitikan' ireo Nosy Miparitaka any amin' ny Ranomasimbe Indiana no tena nanan-danja, satria ireo nosy ireo dia teo amin' ny lalana an-dranomasina manan-danja mampitohy an' i Azia sy ny Atsinanana Afovoany amin' i Eorôpa sy i Amerika, izay manana faritra ara-toekarena manokana sy ary mety ho toerana fanaovana andrana nokleary. Ao anatin' izany toe-javatra izany no nanamafy indray ny jeneraly de Gaulle ny maha zava-dehibe ny tsy fisian' ny fitakiana ny fiandrianam-pirenen' i Madagasikara amin' ireo nosy ireo:
“Mampitandrina ny Quai d'Orsay aho amin' izay mety ho fananan' i Madagasikara fahefana amin' ireo nosy sy nosy kely frantsay mifanila aminy. Tsy mitombina izany amin' ny fomba rehetra ary mety hiteraka vokadratsy. Ny nosy sy ny nosy madinika dia mety ho tena manan-danja amintsika, indrindra momba ny fanandramana atômika. Noho izany dia tsy mankasitraka ny fampidirana an' i Madagasikara na amin' inona na amin' inona mitranga ao amin' ireo nosy ireo aho, indrindra ny momba ny toetrandro."
Fanoherana ny fiandrianam-pirenena frantsay hanova
I Maorisy sy i Madagasikara ary i Kômôro dia maha an' i Frantsa an' ireo nosy ireo. I Maorisy dia mitaky an' i Tromelin ary milaza fa io nosy io, izay hitan' i Frantsa tamin' ny tana 1722, dia tsy nomen' ny Fifanarahana tany Paris tamin' ny taona 1814. I Madagasikara dia mitaky ny fiandrianam-pirenena amin' ireo Nosy Glorieuses na Nosy Sambatra (anisan' izany i Banc du Geyser), na dia tsy anisan' ny Prôtektôrata frantsain' i Madagasikara mihitsy aza ireo nosy ireo, izay anisan' ny Zanatanin' i Mayotte sy ny nosy miankina aminy, avy eo dia anisan' ny Kômôro Frantsay izay lasa zanatany nisaraka tamin' i Madagasikara tamin' ny taona 1946. I Kômôro koa dia mitaky ny Nosy Glorieuses (anisan' izany i Banc du Geyser), ho ampahany. ao amin' ny Faritr' i Mayotte izay iadiana hevitra. Ankoatra izany, efa nitaky an' i Bassas da India (na Nosy Bedimaky) sy Europa (na Nosy Ampela) ary Juan de Nova (na Nosy Kely) koa i Madagasikara nanomboka tamin' ny 1972, ary ny fanapahan-kevitry ny Firenena Mikambana tamin' ny 1979 (tsy misy fahefana mamatotra) dia nitaky ny hamindrana ireo nosy ireo ho an' i Madagasikara. I Seisely dia nitaky ny ampahany amin' ny Nosy Miparitaka ihany koa talohan' ny fanaovan-tsonia ny Fifanarahana momba ny sisintany an-dranomasina nataon' i Frantsa sy i Seisely (France–Seychelles Maritime Boundary Agreement).
Fitakian' i Madagasikara hanova
Tsy mampametra-panontaniana an' i Madagasikara ny fanakambanana ireo noisy ireo amin' i Frantsa talohan' ny taona 1973, nandritra ny fifampiraharahana momba ny fifanaraham-piaraha-miasa vaovao nataon' ny filoha malagasy Didier Ratsiraka, izay notohanan' ny Firaisana Sôvietika tao anatin' ny Ady Mangatsiaka; manohitra ny fanapahan-kevitry ny Frantsay tamin'ny taona 1960 izy tamin' ny filazany fa nanitsakitsaka ny tsy maha azo anombinana ny tanin' ny firenen' ny mpanjanaka izay nahazo fahaleovantena.
Nolavin' i Frantsa ny famerenana an' ireo nosy ireo amin' i Madagasikara, amin' ny fiheverana fa noho ny fifanarahan' ny fanjakana malagasy sy ny filoha Philibert Tsiranana no nahatonga izao fisarahana izao. Ankoatra izay dia noheverin' ny Frantsay ho tsy mbola nonenan' ny Malagasy mihitsy ireo nosy ireo.
Manoloana ny fandavan' ny Frantsay dia nanapa-kevitra ny hampiakatra ny raharaha any amin' ny Firenna Mikambana i Madagasikara. Nandefa telegrama tamin' ny taona 1976 tany amin' ny sekretera jeneralin' ny Firenena Mikambana, Kurt Waldheim, ny minisitry ny Raharaham-bahiny malagasy, mba hanamafisana ny fiandrianam-pirenen' i Madagasikara amin' ireo Nosy Miparitaka, ary tamin' ny taona 1979, ny fehin-kevitry ny Firaisambe Afrikana sy ny Vondron-tany tsy momba ny atsy na ny aroa ary ny filankevi-pitantanan' ny Firenena Mikambana dia manoro hevitra ny hamerenan' i Frantsa amin' i Madagasikara ireo nosy ireo, na farafaharatsiny hanomboka fifampiraharahana momba ny famerenana azy ireo indray. Nandritra izany fotoana izany dia nanao hetsi-panoherana i Madagasikara tamin' ny 21 Marsa 1978, rehefa niforona ny faritra ara-toekarena manokana tamin' ny volana Febroary ary nanao toy izany koa tamin' ny fananganana Faritra ara-Toekarena Manokana 200 km tamin' ny taona 1985.
Avy eo, nandritra ny folo taona mahery kely, dia nitsahatra ny fitakiana ireo nosy ireo, mandra-pahatongan' ny taona 1999, raha ny fivoriana tampon' ny Vaomieran' ny Ranomasimbe Indianina dia nanapo tolo-kevitra ho amin' ny fiaraha-mitantana ny Nosy Tromelin sy ireo Nosy Miparitaka. eo amin' i Frantsa sy i Madagasikara ary i Maorisy, izay hifarana amin' ny fanaovan-tsonia ny fifanarahana eo amin' i Maorisy sy i Frantsa tamin' ny taona 2010. Amin' ny lafiny iray, i Madagasikara dia mbola miaro ny tsy fahafaha-manasaraka aminy ireo Nosy Miparitaka, araka ny lahatenin' ny filoha Marc Ravalomanana teny amin' ny fivorian' ny Firenena Mikambana tamin' ny taona 2006 sy 2007 ary 2008, manampy amin' ny fitazonana ny sata misy an' ireo nosy ireo.
Tamin' ny volana Mey 2019, dia naneho ny fahavononany hanao dinika hisian' ny vahaolana iraisana ny filohan' ny Repoblika frantsay, Emmanuel Macron, tamin' ny alalan' ny fananganana vaomiera iaraha-miasa amin' i Madagasikara, nefa tsy nitodika tany amin' ny fitsarana iraisam-pirenena. Ny 18 Novambra 2019 dia nisy delegasiona roa nivory tao Antananarivo mba hanombohana ny dinika ho fanomanana, ao anatin' ny vaomiera iraisan' ny filoham-pirenena frantsay sy malagasy, natomboka ny volana Mey 2019. Tombanana ho amin' ny volana Jona 2020, datin' ny faha-60 taonan' ny fahaleovantenan' i Madagasikara, ny fifanarahana vokatr' izany dingana izany. Na izany aza, tamin' ny Janoary 2020, ny Repoblikan' i Maorisy dia "nandà izay mety ho fitakiana ny fiandrianam-pirenen' i Frantsa amin' i Tromelin ary koa amin' ny faritra ara-toekarena manokana ao amin' io nosy io" ary "nilaza ny fiandrianam-pireneny manontolo amin' i Tromelin sy ny fari-dranomasina ao aminy". Hoy i Frantsa avy eo: "Tsy misy lanjany ara-dalàna ny tenin' i Maorisy, satria tsy miraharaha ny hoe Tromelin dia tany frantsay izay nampiharan' i Frantsa ny fiandrianam-pireneny manontolo hatrany."
Tamin' ny volana Mey 2019, dia naneho ny fahavononany hanao dinika hisian' ny vahaolana iraisana ny filohan' ny Repoblika Frantsay, Emmanuel Macron, tamin' ny alalan' ny fametrahana vaomiera iaraha-miasa amin' i Madagasikara, nefa tsy nila todika fitsarana iraisam-pirenena. Tamin' ny 18 Novambra 2019 dia nisy delegasiôna roa nivory tao Antananarivo nanomboka ny dinika fanomanana, ao anatin' ny vaomiera iraisan' ny filoham-pirenena frantsay sy malagasy, natomboka tamin' ny volana Mey 2019. Tokony ho tamin' ny volana Jona 2020, datin' ny faha-60 taonan' ny fahaleovantenan' i Madagasikara, nol nanatanterahana io dingana io.
Ny 21 mey 2020 teo, dia nisy solombavambahoaka malagasy enimpolo eo ho eo no niantso ny fanelanelanan' ny Vondrona Afrikana sy ny Southern African Development Community (SADC) amin' ny fifampidinihana eo amin' i Frantsa sy i Madagasikara momba ireo Nosy Miparitaka. Ny 26 Jona 2020, ny mpikambana ao amin' ny SADC (Afrika Atsimo, Angôla, Bôtsoana, Kômôro, Lesôtô, Malaoy, Maorisy, Môzambika, Namibia, Repoblika Demôkratikan' i Kôngô, Seisely, Esoatiny, Tanzania, Zambia ary Zimbaboe) dia nanao sonia fanambaràna manohana ny fanakambanana ny Nosy Miparitaka amin' i Madagasikara, amin' ny fampahatsiahivana ny fehin-kevitr' ireo minisitra tao amin' ny Firaisambe Afrikana sy ny an' ny fivoriamben' ny Firenena Mikambana.
Tamin' ny volana Marsa 2021, nandritra ny filankevitry ny SADC, dia namerina nanohana ny fitakian' i Madagasikara ireo Nosy Miparitaka ny firenena mpikambana teo anatrehan' ny minisitry ny Raharaham-bahiny malagasy, Djacoba Tehindrazanarivelo.