Boky deoterôkanônika

Ny boky deoterôkanônika dia boky filamatry ny finoana (na kanônika) hita ao amin' ny Baiboly sasany (indrindra ny an' ny Katôlika sy ny an' ny Ôrtôdôksa) nefa tsy isan' ny boky filamatry ny finoana ao amin' ny Baiboly hafa (indrindra ny an' ny Prôtestanta). Amin' ny Katôlika sy ny Ôrtôdôksa, ny boky deoterôkanônika dia mitovy lanja amin' ireo atao hoe boky prôtôkanônika izay samy filamatry ny finoana mitovy aminy. Ny Testamenta Taloha no tena fantatra fa misy boky deoterôkanônika. Tsy hita ao amin' ny Tanakh (Baiboly hebreo) izy ireo. Ny kanôna katôlika sy ôrtôdôksa dia fitambaran' ny boky prôtôkanônika sy ny boky deoterôkanônika. Samy manana ny lisitry ny boky izay ataony hoe deoterôkanônika ny Fiangonana katôlika sy ny ny Fiangonana ôrtôdôksa samihafa ary ny Fiangonana anglikana.

Miantso ny ankamaroan' izy ireo hoe "boky apôkrifa" ny Prôtestanta. Ny boky tsy ao anatin' ny lisitry ny boky apôkrifa prôtestanta dia ataony hoe boky pseodepigrafa. Ny boky tsy anisan' ny protôkanônika sy deoterôkanônika no ataon' ny Katôlika hoe boky apôkrifa. Mitovitovy hevitra izany ny hoe pseodepigrafa (prôtestanta) sy ny hoe apôkrifa (katôlika).

Fiforonan-teny

Ny hoe deoterôkanônika dia fanakambanana ny teny grika hoe deotero ("faharoa") sy ny koe kanon ("fitsipika", "filamatra", "fenitra"). Ny hoe deoterôkanônika izany dia midika hoe "filamatra faharoa" izany hoe "filamatra faharoan' ny finoana". Atao hoe kanôna faharoa izy ireo satria taty aoriana vao nekena ho kanônika mitovy amin' ny boky protôkanônika ("filamatra voalohany").

Ny deoterôkanônikan' ny Testamenta Taloha

Ny deoterôkanônikan' ny Baiboly katôlika

Ireto avy ireo boky deoterôkanônika ao amin' ny Baiboly katôlika: Bokin' i Tôbia, Bokin' i Jodita, Boky voalohan' ny Makabeo, Boky faharoan' ny Makabeo, Bokin' ny Fahendrena (na Fahendren' i Salômôna), Bokin' i Siràka (na Bokin' ny Ekleziastika), Bokin' i Baroka, fanampin' ny Bokin' i Estera tamin' ny teny grika ary fanampin' ny Bokin' i Daniela. Ireo boky ireo dia iraisan' ny Baiboly katôlika sy ny Baiboly ôrtôdôksa.

Ny deoterôkanônikan' ny Baiboly ôrtôdôksa

Ny an' ny Ôrtôdôksa tatsinanana

Ny Baiboly ôrtôdôksa tatsinanana dia manampy boky roa hafa: dia ny Boky fahatelon' ny Makabeo sy ny Boky voalohan' i Esdrasa (na Boky fahatelon' i Esdrasa). Ny Salamo faha-151 sy ny Vavak' i Manase sy ny Boky fahefatry ny Makabeo ary ny Boky faharoan' ny Esdrasa (na Boky fahefatr' i Esdrasa) dia tafiditra amin' ny sokajy ambany lanja kokoa ka indraindray atao tovana ao amin' ny Baiboly.

Ny an' ny Ôrtôdôksa etiôpiana

Ankoatr' ireo boky deoterôkanônika voatanisa etsy ambony dia ireto koa no fanampiny ao amin' ny Baiboly ôrtôdôksa etiôpiana: ny Bokin' i Henôka (na Boky voalohan' i Henôka), ny Bokin' ny Jobily (izay ataony hoe Kofale) ny Boky voalohan' ny Mekabiana, ny Boky faharoan' ny Mekabiana ary ny Boky fahatelon' ny Mekabiana. Ny hoe Mekabiana dia tsy afangaro amin' ny hoe Makabeo.

Ny deoterôkanônika ao amin' ny Baiboly anglikana

Ny Baiboly anglikana dia mampiditra boky deoterôkanônika fanampiny raha mitaha amin' ny an' ny Baiboly katôlika. Ireto avy izany: Ny Boky voalohan' i Esdrasa (atao hoe koa: Boky fahatelon' i Esdrasa) sy ny Boky faharoan' i Esdrasa (atao hoe koa: Boky fahefatr' i Esdrasa) ary ny Vavak' i Manase.

Ny fiheveran' ny Prôtestanta ny boky deoterôkanônika

Ny ankamaroan' ny boky deoterôkanônika dia ataon' ny Prôtestanta hoe "apôkrifa", dia ny boky deoterôkanônika ao amin' ny Baiboly katôlika. Ny boky deoterôkanônika sisa rehetra, izay hita ao amin' ny Baiboly ôrtôdôksa, dia tafiditra ao amin' ny ataony hoe pseodepigrafa. Ny boky "apôkrifa" dia lazainy hoe tsara vakina ihany.

Boky apôkrifa

Bokin' i Tôbia
Bokin' i Jodita
Boky voalohan' ny Makabeo
Boky faharoan' ny Makabeo
Bokin' ny Fahendrena (na Fahendren' i Salômôna)
Bokin' ny Ekleziastika
Bokin' i Baroka
Fanampin' ny Bokin' i Estera
Fanampin' ny Bokin' i Daniela.

Boky pseodepigrafa

Boky fahatelon' ny Makabeo
Boky fahefatry ny Makabeo
Boky voalohan' i Esdrasa (na Boky fahatelon' i Esdrasa)
Boky faharoan' ny Esdrasa (na Boky fahefatr' i Esdrasa)
Salamo faha-151
Vavak' i Manase
Bokin' i Henôka
Bokin' ny Jobily
Boky voalohan' ny Mekabiana
Boky faharoan' ny Mekabiana
Boky fahatelon' ny Mekabiana

Tsy ireo ihany ny boky pseodepigrafa (na apôkrifa amin' ny Katôlika) fa misy maro dia maro (jereo: Apôkrifan' ny Baiboly).

Ny "deoterôkanônika" ao amin' ny Testamenta Vaovao

Tsy boky hafa fa ny sasany amin' ireo efa ao amin' ny Testamenta Vaovao eken' ny Fiangonana kristiana rehetra ho kanônika no omen' ny mpikaroka sasany anarana hoe "deoterôkanônika" na koa "antilegoumena" amin' ny teny grika (izay midika hoe "iadian-kevitra"). Ireto avy izy ireo:

ny Epistily ho an' ny Hebreo,
ny Epistily nosoratan' i Jakoba,
ny Epistily faharoa nosoratan' i Petera,
ny Epistily faharoa nosoratan' i Joany,
ny Epistily fahatelo nosoratan'i Joany,
ny Epistily nosoratan' i Joda
ary ny Apôkalipsin' i Joany.

Ireo boky ireo dia tsy tahaka ny atao amin' ny teny grika hoe homologoumena (midika hoe "tsy iadian-kevitra"), izay lazaina koa hoe prôtôkanônika. Tsy dia fandre matetika anefa ny fampiharana ireo teny ireo amin' ny boky ao amin' ny Testamenta Vaovao.

Ny ankamaroan' izay boky niadian-kevitra betsaka nefa tsy tafiditra tao amin' ny Baiboly dia atao hoe apôkrifa kristiana na apôkrifan' ny Testamenta Vaovao.