Tolagnaro

I Tolagnaro na Fort-Dauphin dia kaominina malagasy ao amin' ny Distrikan' i Tolagnaro, ao amin' ny Faritra Anosy ao amin' ny Faritanin' i Toliara eto Madagasikara, tanàna renivohitry ny Faritra Anosy any amin' ny tendro atsimo-atsinanan' i Madagasikara. 1 122 km any atsimon' Antananarivo no misy azy. Manana toeram-pitsangantsanganana maro sady tsara i Tolagnaro.

Niisa 67 284 ny mponina ao aminy tamin' ny taona 2021^[1].

Anaran' ilay tanàna

Ny tanànan' i Tolagnaro jerena avy eny ambony

Ireto avy ny mety hanorantana na hanononana ny anaran' io tanàna io: Tolagnaro, Tolañaro, Tolanaro, Taolagnaro, Taolañaro, Taolanaro, Tôlagnaro, Tôlañaro, Tôlanaro, Fort-Dauphin, Faradofay, Faradifay, Farady.

Tantara

Tamin' ny taonjato faha-16–17 dia niezaka nefa tsy nahomby ny Pôrtogey sy ny Hôlandey mba hiorim-ponenana teto Madagasikara, indrindra fa noho ny toe-piainana tsy ara-pahasalamana (ohatra, tao amin' ny Helodranon' Antongily). Tamin' ny taona 1642 i Jacques de Pronis sy i Foucquembourg dia tonga teto Madagasikara mba hanangana tobim-barotana tamin' ny anaran’ ny Société de l’Orient (Compagnie française des Indes orientales).

Tamin' ny taona 1643 no nanorenana an' i Fort-Dauphin ao amin' ny tanjona Tholonga (nomena anarana ho fanomezam-boninahitra ny zanaky ny mpanjaka izay ho Louis XIV aty aoriana). Feno honahona sy tsy madio ilay faritra ka nahafaty olona maro ny aretina^[2].

Tamin' ny taona 1648 dia nosoloina an' i Étienne de Flacourt, izay nirakitra an-tsotatra ny fomba amam-panao sy ny biby ary ny zavamananaina teto Madagasikara, i Pronis. Namoaka asasoratra lehibe izy: Histoire de la Grande Isle Madagascar ("Tantaran' ny Nosy Lehibe Madagasikara")^[3]. Tsy nahavita nanangana sehatra ara-barotra maharitra izy, na dia teo aza ny fikasana hibodo ny Nosy.

Taorian' ny fandaozan' i Flacourt dia nampalemy ny zanatany ny disadisa sy ny fitokana-monina ary ny ady tamin' ny Antanosy. Tamin' ny taona 1674 dia nanafika ny Antanosy, namono olona maro; nitsoaka tany amin' ny Nosy Bourbon (La Réunion) ireo izay sisa velona.

Tamin' ny taona 1766–1771 dia nanao andrana vaovao miaraka amin' ny comte de Maudave ny Frantsay, noraisin' ny mponina tsara saingy nilaozana tamin' ny taona 1770. Nantsoina hoe "Port-de-la-Loi" i Fort-Dauphin nandritra ny Revôlisiôna Frantsay (1792–1795)^[4]. Tamin' ny taonjato faha-18 ka hatramin' ny taonjato faha-19 dia nijanona ho seranan-tsambo lehibe ara-barotra i Fort-Dauphin, indrindra fa ho an' ny jiolahin-tsambo.

Jeôgrafia

Toerana misy azy

Toerana misy an' i Tolagnaro eto Madagasikara

Any amin' ny 620 km miala an’ i Toliara no misy azy ary eo amin’ ny 1 122 km miala an' Antananarivo. Mifandray amin' Antananarivo amin' ny alalan' ny lalam-pirenena faha-7 sy faha-13 (Antananarivo – Ihosy – Betroka – Ambovombe – Tolagnaro) ity kaominina ity. Azo atao ihany koa ny manaraka ny lalam-pirenena faha-13 sy faha-10 avy any Toliara (Toliara - Betioky - Ampanihy - Beloha - Ambovombe - Tolagnaro). Noho ny fisian' ny lalam-pirenena faha-12a dia afaka mifandray amin' i Vangaindrano, izay any amin' ny ilany atsinanan' ny Nosy, koa i Tolagnaro. Tsy azo aleha anefa io lalana io mandritra ny vanim-potoan' ny orana.

Toetany

Ny rotsak' orana any Tolagnaro dia 1 700 mm eo ho eo, noho ny tendrombohitra manakana ny rivotra mandro any andrefan' ilay tanàna. Noho izany, maitsomaitso kokoa noho ny faritra manodidina ny tanin' i Tolagnaro. Ny salan-kafanana any dia 23 °C ary miakatra hatrany amin' ny 26 °C na midina hatrany amin' ny 20 °C arakaraka ny volana.

Vohon' ny tany

Ny tanànan' i Tolagnaro tazanina avy eny an-tendrombohitra

Ny Pic Saint Louis no tendrombohitra avo indrindra ao Tolagnaro, ary any avaratry ny ny tanàna no misy azy.

Fitantanana

Ny tanànan' i Tolagnaro no renivohitry ny Distrikan' i Tolagnaro sy ny Faritra Anosy. Iray amin' ny kaominina miisa 25 mandrafitra ny Distrikan' i Tolagnaro ny kaominina ambonivohitr' i Tolagnaro. Ao no ahitana ny fitaleavam-paritra miankina amin' ny ministera samihafa, izay endrika isehoan' ny fanapariaham-pahefana any amin' ilay faritra.

Mponina

Ny faritanin' ny Tolagnaro dia onenan' ny foko antanosy indrindra. Tamin' ny fanisana tamin' ny 1975 dia 19 605 ny isan' ny mponina tao Tolagnaro. 30 690 izany tamin' ny taona 1993 ary 39 000 tamin' ny taona 2001. Tamin' ny taona 2010 dia 46 000 ny isan' ny mponina ao Tolagnaro. Niisa 67 284 ny mponina ao aminy tamin' ny taona 2021^[1].

Toekarena

Fitaterana

Fiantsonan' ny fiara fitaterana olona ao Tolagnaro (taona 2024)

Mifandray amin' Antananarivo amin' ny alalan' ny lalam-pirenena faha-7 sy faha-13 (Antananarivo – Ihosy – Betroka – Ambovombe – Tolagnaro) ity kaominina ity. Azo atao ihany koa ny manaraka ny lalam-pirenena faha-13 sy faha-10 avy any Toliara (Toliara - Betioky - Ampanihy - Beloha - Ambovombe - Tolagnaro). Noho ny fisian' ny lalam-pirenena faha-12a dia afaka mifandray amin' i Vangaindrano, izay any amin' ny ilany atsinanan' ny Nosy, koa i Tolagnaro. Tsy azo aleha anefa io lalana io mandritra ny vanim-potoan' ny orana.

Seranam-piaramanidin' i Tolagnaro

Saro-dalana ny tanànan' i Tôlagnaro. Ny seranam-piaramanidina, izay ao andrefan' ilay tanàna, dia mampifandray tsy tapaka amin' Antananarivo renivohitra. Vao tsy ela akory izay dia nisy ny fifandraisana ana habakabaka tsy tapaka amin' i Saint-Denis ao La Réunion.

Harena an-kibon' ny tany

Na dia eo aza ny fisian' ny akora fanodina maro ao amin' ny faritra manodidina an' i Tolagnaro dia maro no mbola tsy voatrandraka firy (vatosoa, baoksita, titanina).

Seranan-tsambon' Ehoala

Na izany aza, ny fitrandrahana ilmenita (akora ahazoana ny titanina) nataon' ny orinasa kanadianina QIT Madagascar Minerals (QMM), sampan' ny Rio Tinto, ao amin' ny toeram-pitrandrahana ao Mandena, dia nitarika ny fanamboarana ny lalana ahafaha-miditra ao Tolagnaro sy ny seranan-tsambon' i Ehoala an-drano lalina any amin' ny 10 km atsimon' ilay tanàna, izay nisokatra tamin' ny taona 2009, any akaikin' ny seranam-piaramanidin' i Tolagnaro.

Fanafarana sy fanondranana

Seranan-tsambo tranainy

Ny seranan-tsambo tranainy ao Tolagnaro dia vavahady misokatra amin' izao tontolo izao, izay ampiasaina voalohany indrindra amin' ny fanondranana langosta sy drakaka ary ahidrano maina. 75 km miala an' i Tolagnaro, manodidina an' Amboasary-Atsimo, dia misy toeram-pambolena taretra maro, izay aondrana ao amin' ny seranan-tsambon' i Tolagnaro.

Fanjonoana

Ny fanjonoana langosta koa dia tena be mpanao any amin' ilay. Misy orinasa mpanondrana langosta betsaka mankany Eorôpa sy Azia ny any. Ireto ny zavamananaina tena jonoina ao Tolagnaro:

ny langosta, indrindra ny Panulirus bürgeri sy ny Panulirus penicillatus^[5]^[6].
karazan-trondro eny amin' ny haran-dranomasina sy ny amorontsiraka: ny fianakaviana toy ny Lutjanidae sy ny Sparidae ary ny Scorpaenidae^[6].
ny makamba: na dia tsy dia betsaka loatra noho ny any amin' ny faritra hafa toa an’ i Toliara aza, dia misy ihany koa ny fanjonoana makamba^[7]^[8].
ny horita (Octopus spp.) sy ny angisy (Sepia spp.) dia vokatra lehibe, indrindra any amin' ny faritra be vato sy ny ahidrano^[6]^[8].
ny drakaka na foza: ny fozan-konko (Scylla serrata) dia jonoina eny ain' ny faritra amoron-tsiraka indraindray^[8].

Sahirana ankehitriny ny mpanjono amin' ny fomba nentim-paharazana noho ny fandotoana ny ranomasina sy ny farihy vokatry ny fitrandrahana ny ilmenita izay mampihena ny isan' ny trondro sy ny biby hafa an-dranomasina azo jonoina. Miisa 27 ny karazana trondro nanjavona vokatr' izany, indrindra ny any amin' ny faritra Andrakaraka^[9]^[10].

Tsikaritra imbetsaka ny fahafatesana faoben' ny trondro, indrindra tamin' ny volana Desambra 2018 sy Marsa 2022, taorian' ny fivoahan' ny rano maloto na ny fihoaram-pefin' ny rano maloto avy amin' ny dobo fampihabdronan' ny QIT Madagascar Minerals (QMM)^[11]^[10].

Fizahan-tany

Torapasik' i Libanona

Anisan' ny hetsika goavana eto Tolagnaro ihany koa ny fizahantany. Manana trano fandraisam-bahiny vitsivitsy koa ilay tanàna.

Helodrano ao Tolagnaro

Jereo koa

Madagasikara
- Faritanin' i Toliara
  - Faritra Anosy
    - Kaominina eto Madagasikara
      - Tolagnaro

Renivohi-paritany eto Madagasikara

Antananarivo - Antsiranana - Fianarantsoa - Mahajanga - Toamasina - Toliara

Renivohi-paritra eto Madagasikara

Ambatondrazaka - Ambositra - Ambovombe - Antananarivo - Antsirabe - Antsiranana - Antsohihy - Farafangana - Fenoarivo Atsinanana - Fianarantsoa - Ihosy - Maevatanana - Mahajanga - Maintirano - Manakara - Mananjary - Miarinarivo - Morondava - Sambava - Toamasina - Tôlanaro - Toliara - Tsiroanomandidy

Samihafa

Rohy ivelany

↑ ^1,0 et ^1,1 "Troisième Recensement Général de la Population et de l’Habitation (RGPH-3)", Institut National de la Statistique Madagascar
↑ "Madagascar", Encyclopædia Universalis.
↑ Histoire de la Grande Isle Madagascar nosoratan' i Étienne de Flacourt, 1661 (rohy mankamin' ilay asasoratra ao amin' ny Gallica)
↑ Figuères, "Les noms révolutionnaires des communes de France", Openlibrary.org, 1901, p. 72
↑ "Pêche à la langouste dans la région de Fort-Dauphin", horizon.documentation.ird.fr
↑ ^6,0 ^6,1 et ^6,2 "Ressources halieutiques marines de Toliara", fao.org
↑ "La pêche maritime à Madagascar", www.fao.org
↑ ^8,0 ^8,1 et ^8,2 "Situations et perspectives du développement des pêches dans le Faritany de Toliara", www.fao.org
↑ "L'impact négligé d'une exploitation à grande échell: le cas de la mine Rio Tinto/QMM à Madagascar", https://pwyp.mg
↑ ^10,0 et ^10,1 "La mort de poissons près d’une mine de Rio Tinto à Madagascar a fait ressurgir les doléances de la population", fr.mongabay.com
↑ "Mission d'expertise sur l'incertitude des eaux de débordements de QMM dans le système lagunaire de Lanirano-Evatraha à Fort-Dauphin", www.pnae.mg

((fr)) Sehatra ofisialy Archived Jolay 6, 2012 at the Wayback Machine
((fr)) Sehatra momban'ny Taolagnaro
((fr)) Fort-Dauphin eo amin'ny Wikimapia

I Wikimedia Commons dia manana aino aman-jery mikasika an'i : Fort Dauphin, Madagascar

[:0-1] 1,0 et ^1,1 "Troisième Recensement Général de la Population et de l’Habitation (RGPH-3)", Institut National de la Statistique Madagascar

[2] "Madagascar", Encyclopædia Universalis.

[3] Histoire de la Grande Isle Madagascar nosoratan' i Étienne de Flacourt, 1661 (rohy mankamin' ilay asasoratra ao amin' ny Gallica)

[4] Figuères, "Les noms révolutionnaires des communes de France", Openlibrary.org, 1901, p. 72

[5] "Pêche à la langouste dans la région de Fort-Dauphin", horizon.documentation.ird.fr

[:1-6] 6,0 ^6,1 et ^6,2 "Ressources halieutiques marines de Toliara", fao.org

[7] "La pêche maritime à Madagascar", www.fao.org

[:2-8] 8,0 ^8,1 et ^8,2 "Situations et perspectives du développement des pêches dans le Faritany de Toliara", www.fao.org

[9] "L'impact négligé d'une exploitation à grande échell: le cas de la mine Rio Tinto/QMM à Madagascar", https://pwyp.mg

[:3-10] 10,0 et ^10,1 "La mort de poissons près d’une mine de Rio Tinto à Madagascar a fait ressurgir les doléances de la population", fr.mongabay.com

[11] "Mission d'expertise sur l'incertitude des eaux de débordements de QMM dans le système lagunaire de Lanirano-Evatraha à Fort-Dauphin", www.pnae.mg

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]