Andro Antenatenany
Ny Andro Antenatenany dia fari-potoan' ny tantaran' i Eorôpa, teo anelanelan' ny Andro Taloha sy ny Renaissance, teo amin' ny fiandohan' ny taonjato faha-5 ka hatramin' ny faran' ny taonjato faha-15, izay manomboka amin' ny fihenan' ny herin' ny Empira Rômana Andrefana (taona 476 taor. J.K., naharavan' ny Empira Rômana) ary nifarana amin' ny Renaissance sy ny vanim-potoan' ny fahitana zava-baovao lehibe (taona 1492, nahitan' i Cristoforo Colombo voalohany an' i Amerika). Io vanim-potoana io dia matetika zarain' ny mpahay tantara ho Andro Antenatenany Ambony (taonjato faha-5 hatramin' ny faha-10) sy Andro Antenatenany Afovoany (taonjato faha-11 hatramin' ny faha-13) ary Andro Antenatenany Ambany (taonjato faha-14 sy faha-15).
.jpg)
Nitohy nandritra ny Andro Antenatenany Ambony ny fihenan' ny mponina sy ny fihenan' ny isan' ny tanàn-dehibe ary ny fifindrà-monina tamin' ny tapany farany amin' ny Andro Taloha, ary nanorina fanjakana vaovao tany amin' ny faritanin' ny Empira Rômana Andrefana teo aloha ny Barbariana mpanani-bohitra na mpifindra monina. Voamariky ny fiovana lalina teo amin' ny fiarahamonina sy teo amin' ny pôlitika ny io vanim-potoana io; tsy feno tanteraka anefa ny fisarahana amin' ny Andro Taloha Klasika. Tafavoaka velona tamin' ny korontana ara-jeôpôlitika tamin' io vanim-potoana io ny tapany atsinanana amin' ny Empira Rômana ka nijanona ho fanjakana matanjaka nitondra ny anarana hoe Empira Bizantina. Na izany aza dia very ny ampahany betsaka amin' ny fizaràn-taniny tany Atsinanana Afovoany sy tany Afrika Avaratra izay lasan' ny kalifata mozilmana tamin' ny taonjato faha-7. Tany andrefana dia nampiditra fikambanana rômana maro ny ankamaroan' ny fanjakana, fa voamariky ny fananganana mônastera maro kosa ny fanitarana ny kristianisma. Tamin' ny fanapahan' ny tarana-mpanjaka Karôlinjiana dia nanangana empira naharakotra ny amphany be amin' ny Tontolo Kristiana Andrefana ny Franka tamin' ny taonjato faha-9 talohan' ny nihen' ny heriny noho ny ady anatiny isan-karazany andaniny, sy noho ny fanafihan' ny Vikingy any avaratra, ny fanafihan' ny Hôngariana any atsinanana ary ny fanafihan' ny Sarasena na Sarakena any atsimo ankilany.
Taorian' ny taona 1000, nandritra ny Andro Antenatenany Afovoany, dia nitombo be ny mponina eorôpeana noho ny fanavaozana ara-teknika, izay nahatonga ny fitomboan' ny vokatry ny fambolena. Nisy ny fandaminana vaovao teo amin' ny fiarahamonina araka ny rafitra misy fitondran' ny senerialisma (latina: Dominium directum), ny fandaminana ny tantsaha ho vahoaka mamboly ny tany amin' ny anaran' ny andriana, ary ny feodalisma, ny firafitra ara-pôlitika izay nanompoan' ny mpitaingin-tsoavaly (frantsay: chevaliers) sy ny andriana ambany (frantsay: basse-noblesse) tao amin' ny tafiky ny tompony (frantsay: suzerain) ho takalon' ny zo ahafahany misitraka ny vokatry ny tany ampiasainy (frantsay: fiefs). Ity fomba fanaovana fifanarahana ity dia nihena tamin' ny fiafaran' ny Andro Antenatenany noho ny ezaka fampivangongoam-pahefana nataon' ny andriamanjaka isan-karazany izay nanamafy ny fahefany ka namono antoka ny tompo (frantsay: seigneurs) eny amin' ny toerana ifotony. Ny kroazada, izay niseho voalohany tamin' ny taonjato faha-11, dia diabe ara-tafika natao tamin' ny anaran' ny finoana katôlika; notanterahina indrindra izany mba hifehezana indray ny Tany Masina izay lasan' ny Mozilmana, sady mikendry ny finoana heverina ho diso (heretika) tany Eorôpa. Ny fiainana teo amin' ny lafiny ara-tsaina dia voamariky ny skôlastika izay nikatsaka ny hampifanaraka ny finoana sy ny saina ary ny fisehoan' ny oniversite any amin' ny tanàn-dehibe. Ny filôzôfian' i Tômasy avy any Akoina (latina: Thomas Aquinas), ny sary hosodokon' i Giotto, ny pôezian' i Dante sy Chaucer, ny fitantaran' i Marco Polo ary ny maritranon' ny katedraly gôtika lehibe toa ny an' i Chartres dia anisan' ny zava-bita lehibe indrindra tamin' ity vanim-potoana ity.
Voamariky ny mosary sy ny pesta mainty ary ny ady isan-karazany izay nampihena be ny mponina tany Eorôpa Andrefana ny tapany farany amin' ny Andro Antenatenany, raha nandalo krizy ara-pôlitika lalina kosa ny Eglizy Katôlika. Nanova ny fiarahamonina eorôpeana sy nanokatra ny lalana mankany amin' ny Renaissance sy ny Andro Vaovao anefa ny fiovan' ny kolontsaina sy ny teknôlôjia tamin' io vanim-potoana io.