Alàna (vahoaka)
Ny Alàna dia vahoaka iraniana skitiana, voalaza tamin' ny taonjato voalohany tany amin' ny lemaka feno ahitra ao amin' ny tapany avaratra amin' i Kaokazy. Vahoaka mpifindrafindra monina miteny iraniana tamin' ny Andro Taloha, iray amin' ny foko antsoina hoe Sarmatiana izy ireo. Niseho voalohany teo amin' ny tantara tany avaratry ny Ranomasina Kaspiana izy ireo tamin' ny taonjato faha-2 sy faha-3 ary faha-6, ary nifindra monina niankandrefana nankany amin' ny faritany maro any atsinanana amin' ny Empira Rômana. Nizara ho vondrona roa izy ireo avy eo. Ny voalohany dia nanohy ny fifindrà-monina niankandrefana niaraka tamin' ny vahoaka jermanika, izay niseho tany Galia (any Frantsa ankehitriny) sy Lositania (Pôrtogaly ankehitriny) ary farany, tany Afrika Avaratra izay nifangaroan' izy ireo tamin' ny Vandaly. Ny vondrona faharoa izay nirenireny niantsinanana, dia nanorim-ponenana tao amin' ny faritr' i Kaokazy, izay mbola ao hatramin' izao fotoana izao eo miaraka amin' ny Ôsetiana ao amin' ny Repoblikan' i Jeôrjia.
Atao hoe Alani izy ireo amin' ny teny latina, fa Ἀλανοί / Alanoi kosa amin' ny teny grika.
Nandritra ny Fananiham-bohitra Lehibe, ny faharesen' izy ireo manoloan' ny Hona tamin' ny fiandohan' ny taona 370 dia niteraka ny fiparitahan' ny vahoaka alàna, ny sasany tamin' izy ireo dia nanatevin-daharana, ho mpiara-dia na mpikarama an' ady, amin' ireo fanjakana jermanika any Andrefana, fa ny hafa kosa nanorim-ponenana tany Eorôpa Atsinanana, indrindraindrindra tany amin' ny faritra avaratra amin' i Kaokazy izay nandrosoan' i Alania nitana anjara toerana stratejika lehibe, voalohany tamin' ny fifandonana teo amin' ny Empira Sasanida sy ny Empira Rômana Atsinanana na Empira Bizantina (taonjato faha-6-7), avy eo teo amin' ny Empira Kazara sy ny fanitaran-tany nataon' ny Arabo tao Kaokazy (taonjato faha-8 - faha-9).
Rehefa afaka tamin' ny fiahian' ny Kazara dia lasa fanjakana lehibe i Alania kaokaziana, lasa kristiana tany am-piandohan' ny taonjato faha-10 ary voamariky ny kolontsaina bizantina. Tamin' ireo taompolo 1220-1240, ny Alàna dia niharan' ny fahatafintohinana tamin' ny fananiham-bohitry ny Môngôly tany Eorôpa izay niteraka fiparitahana fanindroany, ary noraisin' ny olona hafa izy ireo avy eo. Mpitsoa-ponenana any amin' ny lohasaha ao afovoan' i Siskaokazia (na Kaokazia Avaratra), ny Ôsetiana (na Ôseta) no hany Alàna nahatahiry ny fiteniny sy ny ankamaroan' ny fomban-drazany.
I Ôsetia sy i Alania dia fanjakana milaza ho manam-piaviana alàna: ny Ôsetiana (Ôseta) ankehitriny, izay monina amin' ny andaniny roa amin' ny hadilalan' i Darial na Dar-i-Alan, ny "hadilalan' ny Alàna", dia mampiseho ny tenany ho taranaky ny Alàna mivantana, izay mpitaingin-tsoavaly mpifindrafindra monina mifandray amin' ny Sarmatiana ary tena akaiky ny Iaziga sy ny Rôksôlàna.
Jereo koa hanova
- Vahoaka iraniana
- Fiteny iraniana
- Iràna Lehibe
- PersiaVahoaka iraniana tamin' ny Andro Taloha:
- Alàna - Baktriana - Daha - Koarezmiana - Masageteana - Mediana - Partiana - Persiana - Sagartiana - Saka - Sarmatiana - Skitiana - Sôgdiana - Kimeriana.