Sadoseo

Ny Sadoseo na Sadoseanina dia ireo mpikambana amin' ny antoko iray amin' ny efatra lehibe amin' ny firehan' ny fivavahana jiosy tamin' ny Andro Taloha tao Jodea (na Jodia) tamin' ny taonjato faha-2 tal. J.K. sy taonjato voalohany taor. J.K. Ny antoko telo hafa dia ny Fariseo na Farisiana, ny Eseniana ary ny Zelôta. Atsoina hoe Sadoseo koa ireo mpitondra fivavahana tamin' ny andron' ny Tempoly Voalohan' i Jerosalema (ka isan' izany ny mpisoronabe Sadôka na Zadôka).

Avy amin' ny saranga ambonin' ny mpisorona ny Sadoseo, izay nifanohitra tanteraka amin' ny Fariseo, sady tokony nifanohitra koa tamin' ny Eseniana. Nofongorin' ny Zelôta sy ny Sikara izy ireo tamin' ny Ady jodeô-rômana voalohany.

Miavaka amin' ny Fariseo ny Sadoseo, indrindra ny amin' ny fiheverana ny fitsanganan-ko velona izay tsy inoany.

Ny anarany

Avy amin' ny teny latina hoe Sadducaei izay avy amin' ny teny hebreo hoe צְדוּקִים‬ / Ṣĕdûqîm / Tsedukim ny teny nohagasina hoe Sadoseo na Sadoseana. Io teny hebreo io indray dia misy mihevitra fa avy amin' ny anaran' ilay mpisorona atao hoe צדוק / Tsadok (hagasina hoe: Sadôka na Tsadôka na Zadôka), izay mpisoronabe tamin' ny andron' i Davida sy Salômôna, razambe nipoiran' ny mpisoronabe. Mety manondro ny mpomba ny asam-pisoronana mandala ny nentin-drazana io teny io, indrindra amin' ny fomba fijery ara-pôlitika.

Tantarany

Fiaviany

Iantsoana ny mpitondra fivavahana sasany tamin' ny vanimpotoan' ny Tempoly Voalohany koa ny hoe Sadoseo na Sadoseana (ka isan' izany ny mpisoronabe atao hoe Zadôka na Sadôka). Ny Sadoseo dia mpikambana ao amin' ny sekoly na antoko jiosy niforona tamin' ny taonjato voalohany tal. J.K., ary heverina fa nahazo io anarany io avy tamin' ny anaran' i Zadôka na Sadôka, mpisorona voalaza ao amin' ny Testamenta Taloha, ao amin' ny Boky faharoan' i Samoela (2Sam. 15.24-29), izay niaina tamin' ny fotoana nanjakan' i Davida sy i Salômôna ka ny taranany atao hoe Zadôkida dia fianakaviana mpisorona.

Tsy misy afa-tsy andalana roa ao amin' ny Tanakh (Baiboly hebreo) ny miresaka ny amin' ny antoko-mpisorona tarihin' i Zadôka mpisoronabe, dia ny ao amin' ny Bokin' i Ezekiela izay mampifandray mivantana ny mpikambana ao amin' io antoko io sy ny fitondram-pivavahana (Ezek. 43.19) ary manao ireo zanak' i Zadôka ho mpiantoka ny fahamarinan' ny finoana tamin' ny vanimpotoan' ny fahababoana tany Babilôna (Ezek. 48.11).

Tamin' ny taojato faha-2 tal J.K.

I Flavio Jôsefa dia miresaka ny amin' ny fisian' ny Sadoseo tamin' ny vanimpotoana nanapahan' i Joany Hirkano I (134-104 tal. J.K.)^[1]. Azo fantarina ihany anefa ny fotoana nipoiran' ny hetsiky ny Sadoseo ka tamin' ny fiantombohan' ny taonjato faha-2 tal J.K. izany, tamin' ny niakaran' i Simôna II teo amin' ny fitondrana tamin' ny nahazoan' ny Seleokida an' i Jodea^[2].

Nanohana ny fanjakazakan' ny Seleokida ny Sadoseo ka nifandrafy tamin' ny fitondrana hasmôneana mba hahatonga azy ireo hikambanana kokoa amin' ny fanjakan' i Herôda I.

Taonjato voalohany sy faharoa taor. J.K.

Ny Sadoseo, izay avy amin' ny saranga ambony ao amin' ny mpisorona^[3], dia nifanohitra tamin' ny Fariseo, ary tokony ho sahala amin' izany koa tamin' ny Eseniana. Naripaky ny Zelôta sy ny Sikara izy ireo tamin' ny Ady voalohany nifanaovan' ny Jiosy sy ny Rômana teo anelanelan' ny taona 66 sy 73^[4]. Nanjavona ny Sadoseo tamin' ny faharavan' ny Tempoly Faharoa tamin' ny taona 70 taor. J.K.

Taorian' ny fandravana ny Tempolin' i Jerosalema tamin' ny taona 70 dia tsy voaresaka firy intsony ny Sadoseo afa-tsy ao amin' ny Talmoda. Tamin' ny taonjato faha-7 dia nisy fikambanana notarihin' i Abu Isa (avy ao Ispahan) tao Persia izay nilaza tena ho Sadoseo^[5]. Ny karaisma, tamin' ny fiantombohany tamin' ny taonjato faha-8, dia isan' ny mpanara-dia an' i Anan ben David izay mpikambana ao amin' ireo mitonon-tena ho Sadoseo ireo.

Vitsy ny loharanom-pahalalana miresaka ny amin' ny Sadoseo. Ny ankamaroan' izany dia soratra kristiana izay tsy ahitana afa-tsy fomba fijery ata-teôlôjia tsy dia misy fanazavana firy. Ny Asan' ny Apôstôly, ny Evanjelin' i Matio, ny Evanjelin' i Marka (12.18-27), ny Evanjelin' i Lioka (20.27-38) dia miresaka ny amin' ny Sadoseo.

Taty aoriana

Mbola nisy ireo izay niresaka ny amin' i Zadôka tamin' ny taonjato faha-10 tao amin' ny boky atao hoe Sefer Tsadok nosoratan' ny olonkendry karaita atao hoe Ya'akov al-Qirqisani.

Nisy soratra hita tamin' ny taona 1910, raha noheverina fa rava tanteraka ny fampianaran' ny Sadoseo hatramin' ny taonjato maro, izay nahita ny Soratr' i Damasy nadika tamin' ny taonjato faha-12 i Solomon Schechter. Izany soratra izany dia mampahatsiahy ny fiantraikan' ny fampianaran' ny Sadoseo eo amin' ny fiarahamonina karaita.

Ny fampianarany sy ny finoany

Ny fampianarana ny Lalàna

Ny antokon' ny Sadoseo dia antokon' olona avy amin' ny saranga ambony, izay tsy manaiky afa-tsy ny Tôrah, ka mandà ny fivoasana sy ny fanitarana ny lalàna ataon' ny mpanoradalàna. Mitsipaka ny fivoasan' ny Fariseo ny Tôrah, indrindra ny Talmoda naterak' izany, ny Sadoseo. Izao no amintinan' i Flavio Jôsefa an' izany: "Ny Fariseo dia nampita tamin' ny vahoaka fitsipika sasantsasany azony avy tamin' ny razambeny, tsy voasoratra tao amin' ny lalàn' i Mosesy, izay nolavin' ny Sadoseo noho izany, izay nihevitra fa ny fitsipika voasoratra ao ihany no tokony horaisina ho manankery, ary tsy voatery hotandremana ny fitsipika azo avy amin' ny lovantsofin' ny razana."^[6]

Tsy midika izany fa mpandray ara-bakiteny izay voasoratra ny Sadoseo. Nanao fivoasana am-bava ny Sadoseo nefa nitsipaka ny lovantsofina ivelan' ny Tôrah, indrindra ny fivoasana ataon' ny antoko hafa^[7].

Ny any ambadik' izao fiainana hita maso izao

Tsy mino ny fitsanganan-ko velona

Miavaka amin' ny Fariseo ny Sadoseo noho izy ireo tsy mino ny fitsanganan-ko velona. Tsy mino ny tsy feteza-matin' ny fanahin' olombelona ny Sadoseo.

Araka ny fampianaran' ny jodaisma mahazatra dia mankany amin' ny fanjakan' ny maty, any amin' ny Sheol ("fiainan-tsy hita", ao amin' ny Baiboly malagasy prôtestanta) ny olona maty, ary mitoetra ao tahaka ny aloka. Ny Bokin' i Jôba dia ahitana izao soratra izao:

"⁷Tsarovy fa rivotra ny aiko: ary tsy hahita soa intsony ny masoko. ⁸ Tsy hahita ahy intsony ny mason' izay mijery ahy: Ny masonao hizaha ahy, fa tsy ho ao aho. ⁹Tahaka ny rahona misava ka levona, dia tahaka izany koa, izay midina any amin' ny fiainan-tsi-hita tsy mba hiakatra intsony" (Jôba 7.7-9).

I Henôka (na Enôka) sy i Elia ihany no voalaza fa niaka-belona any an-danitra. Ny ratsy fanahy dia hosazina amin' ny alalan' ny fanaintainana sy ny loza mandritra ny fiainany eto ambonin' ny tany, na amin' ny alalan' ny hamombana na ny fahafatesana alohan' ny fotoana (Deo. 28).

Tsy mino ny fisian' ny anjely

Ny Sadoseo koa dia tsy mino ny fisian' ny anjely (hebreo: מַלְאָךְ‎ / malakh) izay heveriny fa fahadisoam-pandraisana ny sarinteny ilazana ny fahafahana sy ny hery ananan' Andriamanitra. Atao amin' ny teny hebreo hoe מלאך אלהים / mal'āk̠ 'ĕlōhîm ny anjely, izany hoe "mpitondra hafatr' Andriamanitra"; na מלאך יהוה / mal'āk̠ YHWH "mpitondra hafatr' i IHVH".

Ny fomba fijerin' ny Kristiana ny fampianaran' ny Sadoseo

Ny fampianaran' ny Sadoseo (atao hoe sadokeisma na sadoseisma) sy ny an' ny Fariseo (antsoina hoe farisaisma na farizaisma) dia notsikerain' i Jesoa araka ny hita ao amin' ny Filazantsaran' i Matio hoe:

"⁶ Ary hoy Jesosy taminy: Mihevera, ka mitandrema ianareo, fandrao azon' ny masirasiran' ny Fariseo sy ny Sadoseo. ⁷ Dia niara-nisaina izy ka nanao hoe: Ny tsy nitondrantsika mofo angaha izany. ⁸ Ary Jesosy nahalala izany, dia nanao hoe: Nahoana ianareo, ry kely finoana, no miara-misaina satria tsy manana mofo? ⁹ Tsy mbola mahafantatra va ianareo, ary tsy tsaroanareo va ny mofo dimy ho an' ny dimy arivo, ka firy harona moa no nangoninareo? ¹⁰ na ny mofo fito ho an' ny efatra arivo, ka firy sobiky moa no nangoninareo? ¹¹ Ahoana no tsy ahafantaranareo fa tsy ny amin' ny mofo no nolazaiko taminareo? Fa tandremo, fandrao azon' ny masirasiran' ny Fariseo sy ny Sadoseo. ¹² Dia fantany fa tsy nasainy hitandrina izy, fandrao azon' ny masirasira fanaovana mofo, fa andrao azon' ny fampianaran' ny Fariseo sy ny Sadoseo." (Mat. 16.6-12, Ny Baiboly).

Jereo koa

Antoko sy firehana matanjaka tao amin' ny jodaisma:

Antoko sy firehana hafa tao amin' ny jodaisma:

Loharano

↑ Flavius Josèphe, Antiquités judaïques, XIII, 288 à 298.
↑ Talmud, Pirqé Avot, I et II.
↑ Pierre Maraval et Simon Claude Mimouni, Le christianisme ancien des origines à Constantin, éd. P.u.f./Nouvelle Clio, 2007, p. 34.
↑ Simon Claude Mimouni, Le judaïsme ancien du vie siècle avant notre ère au IIIe siècle de notre ère : Des prêtres aux rabbins, éd. P.u.f./Nouvelle Clio, 2012, p. 233.
↑ S. Szyszman, Le Karaïsme, éd. L'Âge d'Homme.
↑ Nadika avy amin'ny teny frantsay: Antiquités judaïques, XIII-297.
↑ E. P. Sanders, Judaism. Practice and Belief., Trinity Press International, 1996.

[1] Flavius Josèphe, Antiquités judaïques, XIII, 288 à 298.

[2] Talmud, Pirqé Avot, I et II.

[3] Pierre Maraval et Simon Claude Mimouni, Le christianisme ancien des origines à Constantin, éd. P.u.f./Nouvelle Clio, 2007, p. 34.

[4] Simon Claude Mimouni, Le judaïsme ancien du vie siècle avant notre ère au IIIe siècle de notre ère : Des prêtres aux rabbins, éd. P.u.f./Nouvelle Clio, 2012, p. 233.

[5] S. Szyszman, Le Karaïsme, éd. L'Âge d'Homme.

[6] Nadika avy amin'ny teny frantsay: Antiquités judaïques, XIII-297.

[7] E. P. Sanders, Judaism. Practice and Belief., Trinity Press International, 1996.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]