Fanagasiana

Ny fanagasiana dia fanovana mampanome endrika malagasy ny zavatra iray: teny, anarana, fampianarana, na kolontsaina. Ny fanagasiana koa dia pôlitika nentin' ny governemanta malagasy taorian' ny rotaky ny mpianatra tamin' ny 1972, ary taty aoriana nandritry ny fanomezan-dalan' ny filoham-pirenena Marc Ravalomanana faharoa tamin' ny taona 2007. Ny fanagasiana indrindraindrindra dia mikasika ny fampianarana satria araka ny dinika nataon' ny Firenena Mikambana, dia moramora kokoa ho an' ny ankizy ny mianatra amin' ny tenin-dreniny.

Fitakiana ny fanagasiana

Fitakiana fanagasiana talohan' ny fahaleovan-tena

Tamin' ny fiafaran' ny taompolo 1950 no niorenan' ny antoko pôlitika roa lehibe: ny Parti Social Démocrate de Madagascar (PSD) izay notarihin' i Philibert Tsiranana, mpankasitraka ny fizakan-tena ary nitazona fifandraisana akaiky tamin' i Frantsa, andaniny, sy ny Antokon' ny Kongresin' ny Fahaleovantenan' i Madagasikara (AKFM) izay manohana ny fahaleovantena tanteraka amin' i Frantsa, teo ambany fitarihan' i Richard Andriamanjato, ankilany. Anisan' ny zavatra notakin' ny AKFM (ankoatry ny fanaovana fananam-pirenena ny orinasan' ny vahiny, fanaovana fananana iombonana ny tany famokarana sy ny maro hafa) ny fanagasiana ny fiaraha-monina, lavitry ny soatoavina sy ny fomba amam-panao frantsay (indrindra fa ny fampiasana ny teny frantsay),.

Ny rotaka nitaky ny fanagasiana

Tamin' ny 13 Mey 1972 dia aanao fitokonana faobe ny mpianatra tao amin' ny ambaratonga faharoa niisa 100 000 any ho any manerana an' i Madagasikara, hanaovana fitakiana amin' ny fitondran' i Tsiranana Philibert. Aisan'ny zavatra notakina tamn' izay ny fanafoanana ny fifanaraham-piaraha-miasa ara-kolontsaina miaraka amin' i Frantsa sy ny fanoloana ny fandaharam-pampianarana izay natao ho an’ ny sekoly any Frantsa sy ampianarin' ny mpampianatra frantsay izay tokony hosoloana ny fandaharam-pianarana manasongadina ny fiainana sy ny kolontsaina malagasy ary ampianarin' ny mpampianatra malagasy.

Tamin' ny fiandohan' ny volana Mey 1972, ny fitondrana dia nanao izay hampitsaharana ny fitokonan' ny mpianatra tamin' ny fomba rehetra. Nosamborin' ny fanjakana ny mpitarika an-jatony maro ary natao sesitay any Nosy Lava. Nakaton' ny manampahefana ihany koa ny sekoly ary norarana ny fihetsiketsehana.

Ny fanatanterahana ny fanagasiana

Fanagasiana tamin' ny Repoblika Voalohany

Efa tany am-piandohan' ny taona 1960 no nananganana vaomieran' ny teny malagasy momba ny teknika sy momba ny lalàna ny governemantan' ny filoha Tsiranana, ka noheverina ho fitaovana ilaina amin' ny fanatrarana ny fanagasiana izay be mpaniry izany, na teo amin' ny fitantanan-draharaha na teo amin' ny fanabeazana. Nitaky ny fampandrosoana ny fandikan-teny avy amin' ny teny frantsay ho amin' ny teny malagasy izany ka namolavola voambolana manandrify ny sehatra iasany avy ny sampan-draharaha isan-karazany, ka anisan' ny nisongadina ny an' ny Minisiteran' ny Fitsarana (1964) sy ny an' ny Minisiteran' ny Fambolena (1965).

Fanagasiana tamin' ny Repoblika Faharoa

Zava-misy manodidina

Tamin' ny Janoary 1976 no lany ho filohan' ny Repoblika Demôkratika Malagasy i Didier Ratsiraka. Nanangana fitondrana sôsialista izy ary niezaka ny hampifanaraka ny pôlitikany amin' ny an' ny Firaisana Sôvietika.

Namoaka ny Boky Mena, izay miresaka mahakasika ny Revôlisiôna na Tolom-piavotana, I Didier Ratsiraka. Tao anatin' ny volana vitsivitsy dia noroahin' ny fanjakana malagasy ny tafika frantsay, nanakatona ny masoivoho frantsay sy ny kônsolata, navadika ho orinasam-pirenena ny orinasa frantsay lehibe sady nohagasina ny fampianarana malagasy.

Rijan-teny momba ny fanagasiana

Ao amin' ny Boky Mena, Ratsiraka dia manamarina ny fanagasiana amin' ny faniriany ny hampifanaraka ny votoatin' ny fomba fampianarana amin' ny fepetra takian' ny Revôlisiôna ary manaiky fa ny teny frantsay dia mbola ilaina. Ny Lalàna n°78-040 tamin' ny 17 Jolay 1978 mikasika ny rafitra ankapoben' ny fanabeazana sy ny fanofanana dia nanangana vaomiera natao hamolavola sy handrafetana ny "malagasy iombonana", izay raha ny marina, dia ho karazana fandravonana eo amin' ny fiteny malagasy ôfisialy (izay avy amin' ny teny merina) sy ny fitenim-paritra isan-karazany.

Fampiharana ny fanagasiana

Ny pôlitikan' ny fanagasiana dia niafara tamin' ny fandraisana avy hatrany ny teny malagasy ho teny enti-mampianatra manerana ny sekoly ambaratonga fototra, ary nisy ny prôgrama natao hanoloana tsikelikely ny teny frantsay amin' ny teny malagasy ao amin' ny fampianarana ambaratonga faharoan ka hatrany amin' ny oniversite. Na izany aza, hatramin' ny taona 1990, dia sekoly maromaro no nanohy nampianatra tamin' ny teny frantsay. Mbola mampiasa ny teny frantsay ihany koa ny mpampianatra izay sahirana amin' ny fampianarana teny malagasy.

Nihena be ny anjara asan' ny teny fratsay tao amin' ny sekoly vaovao, saingy ny fandavana mafy ny teny frantsay dia nitarika fahavoazana lehibe. Vokatr' izany dia nitazona vonjimaika ny teny frantsay, izay eken' ny mponina amorontsiraka noho ny teny malagasy ôfisialy, ny fitondram-panjakana malagasy.

Tsy fahombiazan' ny fanagasiana

Nandiso fanantenana ny vahoaka ny fanagasiana ny fampianarana. Ny ankamaroan' ireo nandray anjara tamin' ny fanabeazana dia nanatsoa-kevitra fa ny mpianatra tamin' ity vanim-potoanan' ny fanagasiana ity dia tsy nahafehy ny teny malagasy voasoratra.

Noheverin' ny mponina tanindrana ho fikasana hampanjakazaka ny Merina ny fanaovana ny fiteny merina ho fiteny malagasy ôfisialy.

Ny fahambonian' ny fiteny merina mantsy dia nampametra-panontaniana tamin' ny fotoana nanafainganana ny fanagasiana tamin' ny taona 1972, ka nandidiana ny fampiasana ny fiteny merina eo amin' ny fampianarana ary niteraka fanoherana tany amin' ny faritra samihafa eto Madagasikara, mba hiarovana ny fitenim-paritra eo an-toerana. Mba hampitony ny sain' ny maro dia nolazaina fa mandalo fotsiny izany satria andrasana ny fivoaran' ny "malagasy iombonana". Izany dia natomboka amin' ny fikarohana momba ny fitenim-paritra malagasy rehetra izay nampandrosoina nanomboka tamin' ny taona 1973. Ny "malagasy iombonana" dia hipoitra avy amin' ny fifamenoan' ireo fitenim-paritra samihafa ireo, ka ho lasa fiteny malagasy ranoray hampiasaina manerana ny Nosy, ka hasolo ny fiteny ôfisialy, izay fiteny isongadinan' ny maha merina ny fiaviany.

Nanomboka tamin' ny taona 1983, dia tsy nahita asa tamin' ny alalan' ny diplôma malagasy ny ankamaroan' ny mpianatra. Tsy afaka nanome boky fianarana ampy amin' ny teny malagasy akory ny fanjakana sady ratsy kalitao ny boky novokarina. Ny mpampianatra rahateo koa tsy nampiofanina sady tsy ampy isa, tsy nisy ny fanaraha-maso ny fampianarana. Tsy voafehin' ny mpianatra na ny teny malagasy na ny teny frantsay.

Jereo koa

• Fiteny eto Madagasikara

• Fampianarana eto Madagasikara
• Pôlitika eto Madagasikara
• Tolon' ny mpianatra tamin' ny taona 1971
• Repoblika Malagasy -- Philibert Tsiranana
• Repoblika Demokratika Malagasy -- Didier Ratsiraka