Fanagasiana

Ny fanagasiana dia pôlitika sy dingana natao hampiroboroboana sy hanamafisana ny maha izy azy ny Malagasy, izay nampiharina taorian' ny fanjanahantany frantsay, indrindra nandritra ny Repoblika Faharoa, mba hanamafisana ny lafiny ara-kolontsaina sy ara-piteny ary ara-tantaran' i Madagasikara. Nampiharin' ny governemanta malagasy izany taorian' ny rotaky ny mpianatra tamin' ny taona 1972; tamin' ny fitondran' ny filoham-pirenena Ratsiraka Didier sy taty aoriana nandritry ny fitondran' ny filoham-pirenena Marc Ravalomanana fanindroany tamin' ny taona 2007. Mikasika ny fampianarana indrindraindrindra ny fanagasiana satria araka ny dinika nataon' ny Firenena Mikambana dia moramora kokoa ho an' ny ankizy ny mianatra amin' ny tenin-dreniny.

Sekoly any ambanivohitr' i Madagasikara, EPP Ambodiriana

Topi-maso ankapobeny

Ny fanamby

Maro ny tombontsoa azo amin' ny fanagasiana: fanamafisana ny maha izy azy ny firenena sy ny hambom-pom-pirenena malagasy, fiarovana ny vakoka ara-kolontsaina sy ny fiteny, ary fampandrosoana ny toekarena izay tokony hizaka tena kokoa.

Misy koa ny olana sy fanamby atrehina, ka anisan' izany: ny fahasamihafan' ny fitenim-paritra eto Madagasikara izay mahatonga ny fampiraisana amin' ny fitenim-pirenena tokana ho sarotra, ny tsy fahampian' ny fitaovana sy fotodrafitrasa hampiharana ny pôlitikan' ny fanagasiana, ny fiantraikan' ny kolontsaina frantsay izay maharitra sy ny fanatontoloana koa.

Fampiharana ny fanagasiana

Niseho tamin' ny sehatra samihafa ny pôlitikan' ny fanagasiana. Nisy ny fampiharana teo amin' ny fanabeazana, toy ny fampidirana ny fampianarana amin' ny teny malagasy manomboka amin' ny sekoly ambaratonga fototra, ny famoronana boky fianarana amin' ny teny malagasy, ny famoronana oniversite malagasy. Ao koa ny fampandrosoana ny haino aman-jery amin' ny teny malagasy toy ny onjampeo sy fahitalavitra ary ny gazety an-tsoratra. Nisy koa ny fampiharana teo amin' ny fitantanan-draharaham-panjaklana, toy ny fampiasana ny teny malagasy eo amin' ny tahirin-kevitra sy ny antontan-taratasy ara-pitantanana sy fampitam-vaovao ôfisialy. Nisy koa ny ezaka fampiroboroboana ny zavakanto sy ny kolontsaina malagasy, anisan' izany ny fikarakarana fety sy hetsika ara-kolontsaina.

Famaritana sy tanjon' ny fanagasiana

Famaritana

Samy manana ny famaritany ny atao hoe "fanagasiana" ny mpanoratra. "Fanamboarana, fanaovana hifanentana amin' ny toetra amam-pomba sy fisainana malagasy" ny fanagasiana, hoy ny ao amin' ny Akademiam-pirenana malagasy.

Izao koa no lazain' i Emilson Daniel Andriamalala hamaritany ny fanagasiana:

"Ny atao hoe Fanagasiana dia fanandratana izay maha-malagasy, ary ny fanandratana dia tsy fanafoanana ny zavatra hafa fa fametrahana zavatra sasany eo ambonin' ny zavatra hafa rehetra".

Votoatin' ny fanagasiana

Fomba fijerin' i E. D. Andriamalala

Nozarain' i E. D. Andriamalala telo ny votoatin' ny atao hoe "fanagasiana", dia ny fanagasiana ny fampianarana sy ny fanagasiana ny toe-karena ary ny fanagasiana ny toe-tsaina.

"Ny fanagasiana ny fampianarana dia ilaina mba ahafahana mampitovy lenta ny zaza Malagasy rehetra. Ho mora voaray manko ny lesona rehefa amin' ny teny malagasy. Ho vita ihany koa ny hamokatra olom-banona feno: manam-pahaizana, mahay miaina sy mijoro amin' ny maha-Malagasy. Dia hanana vintana sahala ny Malagasy entina miatrika ny fiainana."

"Ny fanagasiana ny toe-karena indray dia mifototra amin' ny fampiasana ny kely ananan' ny tena sy ny fiezahana tsy hiankina amin' ny sasany. Antoka iray lehibe ahatongavana amin' izany ny fanindrahindrana ny vita malagasy sy ny fanatsarana hatrany ny vokatra."

"Ny fanagasiana ny toe-tsaina sy fomba fisaina koa dia tsy azo atao ambanin-javatra. Trandrahina izay ampiharana ny soatoavina malagasy eo amin' ny fiainana an-davanandro. Ho fanampin' izany, tokony tsy haka tahaka be fahatany ny ribam-bazaha ny Malagasy fa tsy izany no atao hoe fandrosoana."

Tanjon' ny fanagasiana

Anisan' ny tanjon' ny fanagasiana ny fampiroboroboana ny fampiasana ny teny malagasy amin' ny sehatra rehetra eo amin' ny lafiny sôsialy sy toekarena ary pôlitika, hisolo tsikelikely ny teny frantsay izay nolovaina tamin' ny fanjanahantany; hanomezan-danja ny fomba amam-panao sy ny zavakanto ary ny tantaran' ny Malagasy, amin' ny fampidirana azy ireo ao amin' ny fandaharam-pianarana sy ao amin' ny pôlitika ara-kolontsaina; hanohanana ny orinasa malagasy sy hampiroboroboana ny toekarem-pirenena, amin' ny alalan' ny fampihenana ny fiankinan-doha amin' ny zava-bita avy any ivelany.

Tantaran' ny ezaka ho amin' ny fanagasiana

Fitakiana fanagasiana talohan' ny fahaleovan-tena

Hoy hatrany i Emilson Daniel Andriamalala:

"Antony iray lehibe nitarika ny Malagasy hiady ny hiverenan' ny fahaleovantenany ny Fanagasiana, ary anisan' ny fitakiana fototra nametrahany ny tolona handravana ny fitondrana teo aloha, ka nijporoan' ny fitantanan' ny miaramila ny firenena."

Hoy koa Randriamarolaza Louis Paul:

"Ny hoe fanagasiana dia teny sy hevitra teraka teo am-pifampikasohan' ny Malagasy tamin' ny Vazaha raha vao nanomboka ny fanjanahan-tany nandritra ny taompolo voalohan' ny taonjato faha-XX."

Tamin' ny fiafaran' ny taompolo 1950 no niorenan' ny antoko pôlitika roa lehibe: ny Parti Social Démocrate de Madagascar (PSD) izay notarihin' i Philibert Tsiranana, mpankasitraka ny fizakantena ary nitazona fifandraisana akaiky tamin' i Frantsa, andaniny, sy ny Antokon' ny Kongresin' ny Fahaleovantenan' i Madagasikara (AKFM) izay manohana ny fahaleovantena tanteraka amin' i Frantsa, teo ambany fitarihan' i Richard Andriamanjato, ankilany. Anisan' ny zavatra notakin' ny AKFM (ankoatry ny fanaovana ho fananam-pirenena ny orinasan' ny vahiny, fanaovana fananana iombonana ny tany famokarana sy ny maro hafa) ny fanagasiana ny fiarahamonina, lavitry ny soatoavina sy ny fomba amam-panao frantsay (indrindra fa ny fampiasana ny teny frantsay).

Ny rotaka nitakiana ny fanagasiana

Tamin' ny 13 Mey 1972 dia nanao fitokonana faobe ny mpianatra niisa 100 000 any ho any tao amin' ny ambaratonga faharoa manerana an' i Madagasikara, hanaovana fitakiana amin' ny fitondran' i Tsiranana Philibert. Anisan' ny zavatra notakina tamin' izay ny fanafoanana ny fifanaraham-piaraha-miasa ara-kolontsaina amin' i Frantsa sy ny fanoloana ny fandaharam-pampianarana izay natao ho an' ny sekoly any Frantsa sy ampianarin' ny mpampianatra frantsay, izay tokony hosoloana ny fandaharam-pianarana manasongadina ny fiainana sy ny kolontsaina malagasy ary hampianarin' ny mpampianatra malagasy, izany hoe fanagasiana ny fampianarana.

Tamin' ny fiandohan' ny volana Mey 1972 dia nanao izay hampitsaharana ny fitokonan' ny mpianatra tamin' ny fomba rehetra ny fitondrana. Nosamborin' ny fanjakana ny mpitarika an-jatony maro ary natao sesitany any Nosy Lava. Nakaton' ny manampahefana ihany koa ny sekoly ary norarana ny fihetsiketsehana.

Ny fanatanterahana ny fanagasiana

Fanagasiana tamin' ny Repoblika Voalohany

Fanagasiana ny teny enti-mitantan-draharaha

Efa tany am-piandohan' ny taona 1960 dia nananganana vaomieran' ny teny malagasy momba ny teknika sy momba ny lalàna ny governemantan' ny filoha Tsiranana, ka noheverina ho fitaovana ilaina amin' ny fanatrarana ny fanagasiana izay be mpaniry izany, na teo amin' ny fitantanan-draharaha na teo amin' ny fanabeazana. Nitaky ny fampandrosoana ny fandikan-teny avy amin' ny teny frantsay ho amin' ny teny malagasy izany. Namolavola voambolana manandrify ny sehatra iasany avy ny sampan-draharaha isan-karazany, ka anisan' ny nisongadina ny an' ny Minisiteran' ny Fitsarana (1964) sy ny an' ny Minisiteran' ny Fambolena (1965).

Tsy nahafa-po ny mpitaky fanagasiana ity nataon' ny mpitondra tamin' ny Repoblika voalohany ity, araka izao lazain' i Emilson Daniel Andriamalala izao:

"Tao ny antokon' ny maro an' isa sy ny forongony, sarontava niafenan' ny mpitsentsitra, fiasan' ny mpanani-bohitra na ny sampany miandany amin' ny vy hanapaka ny hazo ... Nony ela, nirodana tamin' ny ampiantanin' ny 13 Mey 1972 !..."

Fanagasiana tamin' ny Repoblika Faharoa

Zava-misy manodidina

Tamin' ny Janoary 1976 no lany ho filohan' ny Repoblika Demôkratika Malagasy i Didier Ratsiraka. Nanangana fitondrana sôsialista izy ary niezaka ny hampifanaraka ny pôlitikany amin' ny an' ny Firaisana Sôvietika.

Namoaka ny Boky Mena, izay miresaka mahakasika ny Revôlisiôna na Tolom-piavotana, i Didier Ratsiraka. Tao anatin' ny volana vitsivitsy dia noroahin' ny fanjakana malagasy ny tafika frantsay, nakatona ny masoivoho sy ny kônsolata frantsay, navadika ho orinasam-pirenena ny orinasa frantsay lehibe sady nohagasina ny fampianarana malagasy.

Rijan-teny momba ny fanagasiana

Ao amin' ny Boky Mena, Ratsiraka dia manamarina ny fanagasiana amin' ny faniriany ny hampifanaraka ny votoatin' ny fomba fampianarana amin' ny fepetra takian' ny Revôlisiôna ary manaiky fa mbola ilaina ny teny frantsay. Ny Lalàna n°78-040 tamin' ny 17 Jolay 1978 mikasika ny rafitra ankapoben' ny fanabeazana sy ny fanofanana dia nanangana vaomiera natao hamolavola sy handrafetana ny "malagasy iombonana", izay raha ny marina, dia ho karazana fandravonana eo amin' ny fiteny malagasy ôfisialy (izay avy amin' ny teny merina) sy ny fitenim-paritra isan-karazany.

Fampiharana ny fanagasiana: fampiasana ny teny malagasy

Ny pôlitikan' ny fanagasiana dia niafara tamin' ny fandraisana avy hatrany ny teny malagasy ho teny enti-mampianatra manerana ny sekoly ambaratonga fototra, ary nisy ny prôgrama natao hanoloana tsikelikely ny teny frantsay amin' ny teny malagasy ao amin' ny fampianarana ambaratonga faharoan ka hatrany amin' ny oniversite. Na izany aza, hatramin' ny taona 1990, dia sekoly maromaro no nanohy nampianatra tamin' ny teny frantsay. Mbola mampiasa ny teny frantsay ihany koa ny mpampianatra izay sahirana amin' ny fampianarana amin' ny teny malagasy.

Nihena be ny anjara asan' ny teny frantsay tao amin' ny sekoly vaovao, saingy ny fandavana mafy ny teny frantsay dia nitarika fahavoazana lehibe. Vokatr' izany dia nitazona vonjimaika ny teny frantsay, izay eken' ny mponina amorontsiraka noho ny teny malagasy ôfisialy, ny fitondram-panjakana malagasy.

Tsy fahombiazan' ny fanagasiana

Nandiso fanantenana ny vahoaka ny fanagasiana ny fampianarana. Nanatsoa-kevitra ny ankamaroan' ireo izay nandray anjara tamin' ny fanabeazana fa tsy nahafehy ny teny malagasy voasoratra ny mpianatra tamin' ity vanim-potoanan' ny fanagasiana ity.

Noheverin' ny mponina tanindrana ho fikasana hampanjakazaka ny Merina ny fanaovana ny fiteny merina ho fiteny malagasy ôfisialy. Ny fanandratana ny fiteny merina mantsy dia nampametra-panontaniana tamin' ny fotoana nanafainganana ny fanagasiana tamin' ny taona 1972, ka nandidiana ny fampiasana ny fitenim-paritra io eo amin' ny fampianarana ary izany dia niteraka fanoherana tany amin' ny faritra samihafa eto Madagasikara, mba hiarovana ny fitenim-paritra hafa.

Mba hampitony ny sain' ny maro dia nolazaina fa mandalo fotsiny izany satria andrasana ny fivoaran' ny "malagasy iombonana". Izany dia natomboka amin' ny fikarohana momba ny fitenim-paritra malagasy rehetra izay nampandrosoina nanomboka tamin' ny taona 1973. Hipoitra avy amin' ny fifamenoan' ireo fitenim-paritra samihafa ireo ny "malagasy iombonana", izay ho lasa fiteny malagasy ranoray hampiasaina manerana ny Nosy, ka hasolo ny "fiteny malagasy ôfisialy", izay fiteny manasongadina ny maha merina ny fiaviany.

Nanomboka tamin' ny taona 1983 dia tsy nahita asa tamin' ny alalan' ny diplôma malagasy ny ankamaroan' ny mpianatra. Tsy afaka nanome boky fianarana ampy amin' ny teny malagasy akory ny fanjakana sady ratsy kalitao ny boky novokarina. Tsy nampiofanina sady tsy ampy isa rahateo ny mpampianatra, ary tsy nisy ny fanaraha-maso ny fampianarana. Samy tsy voafehin' ny mpianatra na ny teny malagasy na ny teny frantsay.

Fanagasiana taorian' ny Repoblika Faharoa

Taorian' ny fianjeran-dRatsiraka tamin' ny taona 1993 dia nisy ihany ny fivoaran' ny fomba fijery teo amin' ny pôlitikan' ny fanagasiana. Tsy niova ny tanjona amin' ny fanamafisana ny maha Malagasy nefa nasiam-pandinihana indray ny fomba fampiharana izany. Na dia nampametra-panontaniana aza ny lafiny sasany tamin' ny fanagasiana mahery vaika, indrindra fa ny famindrana orinasa tsy miankina ho fananam-pirenena izay hita fa tafahoatra, dia nitoetra ny hevitra momba ny fampiroboroboana ny fiteny sy ny kolontsaina malagasy.

Nisy ny fikatsahan' ny mpitondra vaovao ny fisokafan' i Madagasikara bebe kokoa amin' izao tontolo izao, sy ny fiarovana ny maha izy azy an' i Madagasikara. Niteraka pôlitikam-piaraha-miasa iraisam-pirenena mavitrika kokoa izany ary nisy ny faniriana hiditra ao amin' ny sehatry ny toekarena maneran-tany. Nanjary nalefaka kokoa ny pôlitikan' ny teny noho ny fahatsapana fa ilaina ny mahafehy fiteny maro, indrindra ny fiteny frantsay sy ny fiteny anglisy ao anatin' ny fanatontoloana.

Na izany aza dia miatrika olana hatrany ny fanandratana ny maha Malagasy satria voafetra ny fitaovana natokana ho an' ny fanabeazana sy ho an' ny kolontsaina, izany dia manakana ny fampiharana ny pôlitikan' ny teny. Ao koa ny fanatontoloana sy ny fielezan' ny kolontsaina vahiny izay manohintohina ny fitahirizana ny kolontsaina malagasy.

Vokatry ny fanagasiana

Vokatry ny tsy fahombiazany

Toa tsy nahitana vokatra nahomby izay rehetra natao hanatanterahana ny fanagasiana. Ny tsy fahombiazan' ny pôlitikan' ny fanagasiana teto Madagasikara, izay natao indrindra tamin' ny taompolo 1970, dia nisy fiantraikany ratsy teo amin' ny firenena. Tsy nahomby ny fanagasiana noho ny paika tsy ampy nentina niatrika azy. Tsy tratra ny tanjona hanoloana tanteraka ny teny frantsay teo amin' ny fitantanan-draharaham-panjakana sy teo amin' ny fampianarana ambony.

Fahasahiranana eo amin' ny rafi-pampianarana

Anisan' ny anton' ny tsy fahombiazan' ny fanagasiana ny tsy fahampian' ny boky fampianarana sy ny fitaovana pedagôjika amin' ny teny malagasy, indrindra ho an' ny fampianarana ambaratonga ambony sy eo amin' ny sehatry ny siansa sy teknika. Niteraka sakana ho an' ny mpianatra izany, ka matetika izy ireo no voatery hiverina amin' ny teny frantsay raha te handranto fianarana ambony.

Niteraka fisarahana teo amin' ny mahay teny frantsay sy ireo izay tsy mahafehy an' izany ny fanagasiana, indrindra teo amin' ny mponina an-drenivohitra sy ambanivohitra. Nandray anjara amin' ny fanamafisana ny tsy fitoviana ara-tsôsialy sy ara-toekarena izany. Misy ny mpandinika izay mihevitra fa ny fanagasiana, miaraka amin' ny antony hafa toy ny tsy fahampian' ny ho enti-manana, no nahatonga ny fitontongan' ny fampianarana teto Madagasikara.

Olana ara-pitantanan-draharaha sy ara-toekarena

Miteraka fahasahiranana ara-pitenenana ny fitazonana ny teny frantsay amin' ny sehatra sasany eo amin' ny fitantanan-draharaha, ka ilaina ny fandikan-teny, izay mety nampitarazoka ny fikarakarana raharaha ary manasarotra ny fahazoan' ny ampahany amin' ny mponina ny tolotra avy amin' ny sampan-draharaham-panjakana. Manasarotra ny fifandraisan' i Madagasikara ara-toekarena sy ara-diplômasia amin' ny firenena sasany koa ny tsy fahaizana teny frantsay, izay fiteny iraisam-pirenena.

Voka-tsoa azo tamin' ny fanagasiana

Na dia tojo fahasahiranana sy tsy nahomby aza ny pôlitikan' ny fanagasiana ary na dia teo ny vokatr' izany dia nisy ny voka-tsoa izay tsy azo tsinontsinoavina azo tamin' ny fanatanterahana azy.

Fanamafisana ny maha izy azy ny firenena sy ny kolontsaina malagasy

Nitondra hambom-pirenena sy firaisankina teo amin' ny samy Malagasy ny fanagasiana. Ny fampiasana ny tenim-pirenena amin' ny fitantanan-draharaha sy ny fanabeazana dia dingana iray mankany amin' ny tena fahaleovantena ara-kolontsaina sy ara-tsaina.

Niteraka adihevitra eo amin' ny sehatry ny firenena manontolo momba ny maha Malagasy sy ny toeran' ny fiteny amin' izany maha Malagasy izany ny fanagasiana. Nandray anjara tamin' ny fanentanana amin' ny fahatongavan-tsaina ny amin' ny maha zava-dehibe ny lova ara-piteny sy ara-kolontsaina eo amin 'ny firenena izany. Nandray anjara amin' ny fanomezana lanja ny fomban-drazana sy ny fahalalana nentim-paharazana (fr), izay matetika ampitaina am-bava amin' ny teny malagasy, ny fanagasiana. Na dia niteraka tsy fitovian-kevitra aza io adihevitra io indraindray, dia nanana ny lanjany izany noho ny fanasongadinany ny olana sy ny fanamby lehibe atrehin' ny fiarahamonina malagasy.

Finiavana hahatonga ny rehetra hahazo fampianarana sy fahalalana

Nahatonga ny fampianarana ho azon' ny vahoaka manontolo ny fanagasiana, anisan' izany ny mponina any ambanivohitra izay tsy mahafehy ny teny frantsay. Niteraka tsy fitoviana vaovao teo amin' ny samy Malagasy anefa ny tsy fahampian' ny fitaovana enti-mampianatra sy sy fahampian' ny fanofanana mpampianatra amin' ny teny malagasy.

Mba hanomezana fahafaham-po ny filan' ny fanabeazana sy ny fitantanan-draharaha dia nisy ny ezaka lehibe natao tamin' ny famoronana sy fampanaraham-penitra ny voambolana ara-teknika sy ara-tsiansa ary ara-pitantanan-draharaha amin' ny teny malagasy. Izany ezaka izany dia nampitombo ny voambolan' ny fiteny malagasy sady nahafahana nampifanentana azy amin' ny filan' ny fiarahamonina ankehitriny amin' ny sehatra mivelatra kokoa. Na dia tsy nahomby tamin' ny sehatra rehetra aza io ezaka io dia nanampy tamin' ny fanavaozana ny teny malagasy.

Fampandrosoana sy fanavaozana ny teny malagasy

Tsy azo lavina fa nanamafy ny fampiasana sy ny satan' ny teny malagasy ny fanagasiana. Lasa fiteny enti-mampianatra any amin' ny sekoly ambaratonga voalohany sy faharoa izy io, ary nitombo ny fampiasana azy teo amin' ny fampitam-baovao sy ny fiainam-pirenena. Izany dia nanampy tamin' ny fampielezana azy manerana ny firenena. Na dia mitana toerana manan-danja aza ny teny frantsay, dia nijanona ho tenin-drenin' ny ankamaroan' ny mponina sady teny ifanakalozana amin' ny fiainana andavanandro ny teny malagasy.

Nandrisika ny famoronana asasoratra sy zavakanto amin' ny teny malagasy ny fampiroboroboana an' io fiteny io. Na dia tsy vokatra goavana sy tsy vokatry ny fanagasiana samirery aza izany, dia marihina fa niteraka firoboroboana teo amin' ny sehatry ny mozika malagasy sy ny teatra ary ny asasoratra amin' ny teny malagasy nandritra io vanim-potoan' ny fanagasiana io sy taorian' izay.

Jereo koa

• Fiteny eto Madagasikara

• Fanabeazana eto Madagasikara
• Pôlitika eto Madagasikara
• Tolon' ny mpianatra tamin' ny taona 1971
• Repoblika Malagasy -- Philibert Tsiranana
• Repoblika Demokratika Malagasy -- Didier Ratsiraka
• Fitenim-paritra malagasy
• Teny malagasy iombonana
• Teny frantsay eto Madagasikara

Ahazoana manovo hevitra

• Dimbiniaina Tsilavina Jules, "Ny fanagasiana", in Radio Don Bosco (rdb.mg/), 10 Oktobra 2023
• Dimbiniaina Tsilavina Jules, "Ny fanagasiana (3) ", in Radio Don Bosco (rdb.mg/), 5 Desambra 2023
• "L'aménagement linguistique dans le monde - Madagascar", in axl.cefan.ulaval.ca/
• Emilson Daniel Andriamalala, Ny Fanagasiana, Edition Mixte, Antananarivo, 1974.
• "Ny Fanagasiana d'Emilson Daniel Andriamalala (1918 - 1979)", in myrakoto.over-blog.com
• Nasolo-Valiavo Andriamihaja, "Fanagasiana ny Tantara sy Jeografian' i Madagasikara", in L'Express de Madagascar, 17 janoary 2024.
• Noëline Razanavao, La malgachisation de l'enseignement, article, 2009 [archive]
• "Malgachisation", in La langue française
• "La politique de malgachisation de la deuxième république : un bilan contrasté", in books.openedition.org

• Soloalijaona Randriamasinony, "La politique de malgachisation de la deuxième république : un bilan contrasté", in Chrystelle Burban et Christian Lagarde (dir)., L'école, instrument de sauvegarde des langues menacées ? : Actes du colloque du 30 septembre et 1er octobre 2005, Université de Perpignan Via Domitia - CRILAUP, Perpignan, Presses universitaires de Perpignan, 2007 [Arsiva], p. 59-66
• Jean-Baptiste Bing, "Du bon usage de la malgachisation", Études océan Indien, 48 | 2012, mis en ligne le 17 septembre 2015, consulté le 27 janvier 2025.