Ny Torah (תּוֹרָה), izay midika hoe "lalàna", dia fitambaran' ny boky dimy voalohany ao amin' ny Baiboly amin' ny teny hebreo (Tanakh). Izy no fizaràna voalohany ao amin' ny Tanakh, eo alohan' ny Nevi'im sy ny Ketuvim. Indraindray dia atao hoe "Boky dimin' i Mosesy (na Môizy)" izy ireo. Ao amin' ny Baiboly kristiana dia ireto ireo boky ireo: ny Genesisy (na Jenezy) sy ny Eksôdosy (na Esaody) sy ny Levitikosy (na Levitika) sy ny Nomery (na Fanisana) ary ny Deoterônômia (na Deoterônômy). Ny fitambaran' ireo no tondroina koa amin' ny hoe Pentateoka ao amin' ny asasoratra kristiana.

Horonan-tsoratry ny Torah

Fiforonan-teny hanova

Ny teny hoe תּוֹרָה / Torah dia teny hebreo izay midika hoe "lalàna", "toromarika" na "fampianarana".

Ireo boky ao amin' ny Torah hanova

Ireto avy ny anaran' ny boky ao amin' ny Torah amin' ny teny hebreo:

  • ספר בראשית / Sefer Bereshit ("Tamin' ny voalohany"): Genesisy na Jenezy
  • ספר שְׁמוֹת / Sefer Shemot ("ireo Anarana"): Eksôdôsy na Eksaody
  • ספר ויקרא / Sefer Vayikra ("Ary niantso Izy"): Levitika na Levitikosy
  • ספר במדבר / Sefer Bemidbar ("Tany an-tany efitra"): Nomery
  • ספר דְּבָרִים / Sefer Devarim ("ireo Teny"): Deoterônômy na Deoterônômia

Torah am-bava hanova

Ny Torah am-bava, izay atao amin' ny teny hebreo hoe תורה שבעל פה / Torah SheBe'al Pe, dia ny foto-pampianarana sy ny tahirin-dahateny nampitaina am-bava ao amin' ny fivavahana jiosy, sy fanampin' ny "Torah voasoratra" (Lalàna voasoratra).

Araka ny finoan' ny jodaisma rabinika ny Torah am-bava dia tokony tsy hivaona amin' ny endriny voalohany tamin' ny nanolorana azy tany Sinay (na Sinaia), ka noho izany dia mila olona mpamerimberina (hebreo: תנאים / Tannaim) izay miantoka ny fampitana ny fampianarana sy mamerina ny teny nampitana azy hatramin' ny voalohany. Mivoatra ny fivoasana ny Torah.

Am-bava tokoa io lovantsofina io tamboalohany, nefa taty aoriana dia nampandrina an-tsoratra amin' ny ampahany tamin' ny taonjato voalohany ao amin' ny Midrasa (hebreo: מִדְרָשׁ / Midrash) sy ao amin' ny Misna (hebreo: משנה / Mishnah) ary ao amin' ny Talmoda (hebreo: תַּלְמוּד / Talmud) sy ny Fifamaliana (hebreo: שאלות ותשובות / She'elot uTeshuvot) ary ny asa soratry ny Raby taty aoriana.

Jereo koa hanova

Fizaràn' ny Baiboly hebreo

Fivoasana ny Baiboly hebreo

Hafa