Jeôgrafian' ny Repoblikan' i Kôngô

Ny Repoblikan’ i Kôngô dia firenena ao Afrika Afovoany izay mifanefi-tany amin’ ny Repoblika Demôkratikan’i Kôngô ao atsimo sy ao atsinanana, amin’ i Angôla ao atsimo andrefana, amin’ i Gabôna ao andrefana ary amin’ i Kamerona ao avarara-andrefana. Manana morontsiraka amirefy 169 km amin’ ny Ranomasimbe Atlantika izy.

Ny tany sy ny loharanon-karena

Ny vohon’ ny tany sy ny rano

Ny Repoblikan’ i Kôngô dia manana velaran-tany mirefy 342 000 km². Ny faritra manatrika ny Ranomasimbe Atlantika dia tany lemaka iva sy fasehina izany mizotra mankany Cabinda, ahitana helodrano alofan-javamaniry lagona anirian’ ny ala honko, izay sarahin’ ny alanana mitomandavana sady be fasika amin’ ny ranomasina. Manaraka izany dia ao koa no ahitana ny faritr’ i Mayombe izay mikintoa-miakatra, manana haambo miovaova eo anelanelan’ ny 550 m sy 800 m eo ho eo, mirazotra amin’ ny morontsiraka, izay ipoiran’ ny renirano manakaiky ny morontsiraka. Ao atsinanana no ahitana an’ i Niari izay ny lohasaha lonaka manasaraka an’ i Mayombe amin’ ny tapany atsimon’ ireo tangorom-bohitr’ i Chaillu sy ny lembalemban’ i Koukouya izay mitohy mivarina mankany Gabôna sy miakatra mankeny amin’ ny tendrombohitra Lekete (izay mirefy 1 040 m).

Ao amin’ ny faritra afovoany no ahitana ny ireo lembalemba Bateke izay vakivakin’ ny ony Congo sy ny renirano maro ary iparitahan’ ny farihy madinika maro. Ny lempona kongôley ao avaratra dia lemaka midadasika manana haambo 200 m hatramin’ ny 300 m, vakivakin’ ireo renirano toa an’ i Oubangui, i Sangha, i Likouala ary i Alima izay mamatsy ny ony Congo. Ao amin’ ny tapany avaratra-atsinanana, eo anelanelan’ i Sangha sy Oubangui, dia misy ny ireo faritra matetika tratran’ ny tondra-drano amin’ ny fotoan’ ny orana.

Ny toetany

Toetanim-pehibe na ambanim-pehibe no hita any amin’ ny faritra farany atsimo any amin’ ny Repoblikan’ i Kôngô. Mafana sady mando izany toetany izany ka manorana mandritra ny fito volana (manomboka amin’ ny volana Oktobra ka tsy mifarana raha tsy any amin’ ny volana Avrily) ary maina eo anelanelan’ ny volana Jolay sy Aogositra. Ny sala-maripana dia 25 °C. Ao amin’ ny faritra avaratra izay andalovan’ ny fehiben-tany dia be orana mahatratra 2 000 mm isan-taona. Toraka izany koa ny eny amin’ ireo lembalemba Bateke. Ny ao amin’ ny lohasahan’ i Niari anefa tsy mahazo afa-tsy 1 200 mm isan-taona.

Ny zavamaniry sy ny biby

Mandrakotra ny ampahany be amin’ ny lempona kôngôley ny ala mando am-pehibe. Izany ala izany dia mandrakotra saika ny antsasaky na ny roa ampahatelon' ny velaran-tanin’ ny Repoblikan’ i Kôngô sady loharanon-karena voajanahary lehibe, nefa ny alan’ i Chaillu ihany no voatrandraka satria akaiky ny lalambin’ i Gabôna. Ny hazo tena trandrahana dia ny ôkome, ny akazoa, ny limba, ary ny sapelia. Makitroka ny ala ao avaratra-andrefana sy ao atsimo-andrefana. Ny hivoka ahitana hazo maniry sy ny ala galeria dia midadasika any avaratra atsinanana.

Maro isan-karazany ny biby, ka isan’ izany ny antilôpa, ny jirafa, ny geparda, ny voay, ary ny vorona sy bibilava maro.

Ny loharanon-karena voajanahary

Ny solitany no loharanin-karena an-kibon’ ny tany lehobe indrindra ao amin’ ny Repoblikan’i Kôngô izay firenena afrikana fahefatra amin’ ny famokarana solitany tamin’ ny taona 1982. Ny loharanon-karena hafa dia ny pôtasy, ny volamena, ny vy, ny firaka, ny varahina, ny fanitso ary ny manganezy.

Ny mponina sy ny fiarahamonina

Ny isan' ny mponina

Miisa 3 900 000 any ho any ny mponina ao amin’ ny Repoblikan’ i Kôngô tamin’ ny taona 2008 (hakitroka: 11,4 mp/km²), fa 5 000 000 kosa izany tamn' ny taona 2018 (hakitroka: 13 mp/km²). Ao amin’ ny tapany atsimon’ ny Repoblikan’i Kôngô no ivangongoan’ ny mponina indrindra, dia ny faritra onenan’ ny Bakôngô. Tamin’ ny fiandohan’ ny taona 1990 dia 3 % ny taham-pitomboan’ny mponina isan-taona, ny taham-pahafatesan’ ny zaza dia 99 p 1000. Ny salam-pahelavelon’ ny mponina dia 51 taona.

Ny mponina ao amin’ny Repoblikan’ i Kôngô dia miteny banto. Ny lehibe indrindra amin’ ny foko ao dia ny Bakôngô (Bakongo) izay misy 45 %n’ ny mponina, monina eo anelanelan’ i Brazzaville sy ny alanana (moro-dranomasina). Ny Bateke (Batéké) izay mahatratra 20 %n’ ny mponina dia monina eny amin’ ireo lembalemba anelanelan’ i Brazzaville sy ny ala. Ny Mbôsy (Mboshi) izay mahatratra 10 %n’ ny mponina dia monina amin’ ny ala ao avaratra. Ny Sanga (Sangha) dia monina ao amin’ ny faritra misy ala ao avaratra eo anelanelan’ i Sangha sy i Oubangui izay ahitana koa Pigmea baka (Baka) vitsivitsy.

Ny antsasa-manilan’ ny mponina ao amin’ ny Repoblikan’ i Kôngô dia monina an-tanàn-dehibe. Ny lehibe indrindra amin’ ireo tanàna ireo dia i Brazzaville, i Pointe-Noire (izay renivohitry ny taozava-baventy), i Loubomo (taloha nantsoina hoe Dolisien, seranan-tsambo lehibe indrindra ao amin’ ny Repoblikan’ i Kôngô) ary i Nkayi. Tamin’ ny taona 1990 i Brazzaville dia misy mponina 760 300; i Pointe-Noire dia misy mponina 387 800; i Loubomo dia misy mponina miisa 62 100; ary i Nkayi dia misy mpoina miisa 40 100.