Gaoloà (vahoaka)
Ny Gaoloà dia vahoaka niaina tamin' ny vanimpotoana nanoratana voalohany ny tantara, monina tao Galia (na Gaoly), araka ny hevitr' i Jolio Kaisara tao amin' ny sehatry ny fitantarana ny fandresena ara-miaramila nataony. Atao hoe Galli izy ireo amin' ny teny latina fa Γαλάται / Galátai kosa amin' ny teny grika. Ity hevitra ara-poko sy ara-kolontsaina ity, izay nateraky ny fomba fijery rômana momba ny habaky ny Kôntinenta Eorôpeana, izay tsy dia fantatry ny mpahay jeôgrafia fahiny, dia matetika ampiasaina hanondroana ny vahoaka seltka rehetra izay nonina tamin' ny tanim-pirenen' i Frantsa sy ny an' i Soisa ary ny an' i Belzika ankehitriny sy ny ampahany amin' ny tanim-pirenen' i Alemaina (ohatra, ny tanàna alemanan' i Trier (frantsay: Trèves) ankehitriny dia ao amin' ny tanin' i Galia Belzika).
Ny vahoaka gaoloà dia mifamatotra amin' ny toetra ara-kolontsaina sy ara-piteny maro, indrindra ny kolontsaina seltika, toy ny kolontsaina La Tène. Momba ny fiteny, ny ankamaroan' ny Gaoloà dia miteny amin' ny fiteny gaoloà, izay voarakitra amin' ny sora-tsokitra maro. Ny hany maningana dia ny fiteny mitokana an' ny Akoitaniana, izay miteny prôtô-baska.
Ho fanampin' ny anarana ametrahana ny Gaoloà dia misy zana-bondrona sy vondrona ara-kolontsaina maromaro fantatry ny mpahay jeôgrafia sy mpahay tantara fahiny talohan' i Jolio Kaisara: azo resahina ny Iberiana ao Languedoc sy ny Ligoriana ao Provence, izay nifamatotra amin' ny sivilizasiôna seltika fahiny ihany koa, na dia teo aza ny fampidirana ny kolontsaina grika tamin' ny vanim-potoana klasika sy helenistika. Ny Gaoloà, tamin’ ny taonjato faha-2 tal. J.K. ary indrindra taorian' ny fandresen' i Jolio Kaisara an' i Galia, dia nianjadian' ny dingana fampidirana sy fandraisana kolontsaina haingana, noho ny raharaham-barotra lehibe tany Mediteranea sy noho ny fanekena ny Fanjakana Rômana. Ny marika amin' ny sivilizasiôna gaoloà dia mihamaty tsikelikely ary tsy hita afa-tsy amin' ny ampahany voafetra: ny kolontsaina ara-materialy tany La Tène dia nanjavona tamin' ny fiandohan' ny taonjato voalohany taor. J.K., ny fiteny seltika dia misy mpampiasa fa amin' ny fomba manokana, voafetra amin' ny lahatsoratra ara-pivavahana, amin' ny tetiandro, na amin' ny fanokanana voady, ka nanome tombony ny fisondrotan' ny fiteny latina tao amin' ilay faritra. Mbola velona amin' ny ampahany ny panteôna gaoloà (ny vondron' andriamanitra nivavahan' ny Gaoloà taloha), indraindray mifangaro amin' ny andriamanitra grika sy rômana izay avy lasa nanjaka teo amin' ny fanompoam-pivavahana ampahibemaso tao amin' ny tanàna galô-rômana teo ambany fahefan' i Rôma ary nampidirina tao amin' ny faritanin' i Galia.
Ny Gaoloà, raha lazaina amin' ny teny hentitra, ara-pôlitika dia nahitana fokom-pirenena mahaleo tena sy kônfederasiôna miteny fitenim-paritra seltika isan-karazany. Noheverin' izy ireo fa avy amin' ny fototra iray izay fantany tetiarana ary fantany amin' ny ampahany ny fitoviana nampiray azy ireo, toy ny nahaforona ny maha grika ny Grika, ohatra. Nisy noho izany ny fatora-mpianakavy, na tena izy na angano, izay manery azy ireo indraindray hiray hina, hifanome fialokalofana, hifanohana ara-tafika indraindray. Nisy tsy tapaka koa, ho fanampin' izany, ny firaisankina arakaraka ny toe-javatra mitranga. Noho ireo firaisan-kina sy fifandanjana jeôpôlitika ireo, ny sasany tamin' ny vahoaka gaoloà dia nisafidy ny ho "clients" an' ny vahoaka matanjaka kokoa noho izy mba hananganana federasiôna toy ny an' ny Arverna sy ny an' ny Edoana. Ireo vahoaka rehetra ireo dia nizara ho vondrona ara-pôlitika voafaritra mazava kokoa na tsia ary nifamatotra amin' ny fari-tany raikitra, ka mpialoha ny civitates rômana tamin' ny vanimpotoan' ny Empira Rômana. Ny ankamaroan' ny vahoaka gaoloà dia nanana renivohitra, foibe ara-pôlitika na ara-pivavahana, voahodidin' ny firenena mifanolo-bodirindrina onenan' ny vahoaka ambanivohitra. Ireo rafitra ireo indraindray dia naharitra nandritra ny vanipmpotoana rômana, amin' ny endrika pertica, izay mizara ho pagus, izay sahalahala amin' ny cantons frantsay ankehitriny.
Ny sivilizasiôna gaoloà dia mifamatotra, amin' ny lafiny arkeôlôjia, amin' ny ankapobeny, amin' ny sivilizasiôna seltikan' i La Tène (avy amin' ny anaran' ny toerana iray hita teo amoron' ny farihy Neuchâtel, any Soisa). Ny sivilizasiônan' i La Tène dia niroborobo tao amin' ilay kôntinenta tamin' ny Andron' ny Vy Faharoa (Tène I) ary nanjavona tany Irlandy nandritra ny tapany voalohany amin' ny Andro Antenatenany (Tène IV).
Ny fahafantaran' ny olona sy ny gazety frantsay ny Gaoloà dia mbola diso, izay mandray ny ankamaroan' ny zava-boalaza hatramin' ny Empira Faharoa frantsay sy tamin' ny Repoblika Fahatelo frantsay, indrindra fa noho ny filazana fa vahoaka tsy mahay mamaky teny na manoratra ny Gaoloà, mpiady be herim-po sady masiaka toy ny olon-dia, sy noho ny fomba fiteny mahazatra ny Frantsay manao hoe "ny Gaoloà no razambentsika".