Repoblika Demôkratika Malagasy
Ny Repoblika Demôkratika Malagasy, hafohezina amin' ny hoe RDM. no Repoblika faharoa teto Madagasikara, izay fitondrana ara-pôlitika nanomboka tamin' ny taona 1975 ka hatramin' ny 1992. Nanjakan' ny sôsialisma io fitondrana io, ka noheverina ho mifandray amin’ ny fitondrana kôminista[1], ary ao anatin' ny "Vondron-tany kômonista" aty Afrika[2].
Tantara
hanovaTetezamita miaramila sy firehan-kevitra revolisionera
hanova
Nisedra fahasahiranana teo amin’ ny fitantanana ny firenena ny tetezamita miaramilan’ ny jeneraly Ramanantsoa, noho ny fisaraham-bazana ara-poto-kevitra na dia teo anivon' ny governemanta aza, ka nahatonga ireto farany hametra-pialana ka nanolotra ny fitondrana tamin’ ny kôlônely ao amin' ny Zandarimariam-Pirenena, dia i Richard Ratsimandrava, izay minisitry ny Atitany. Ity manamboninahitra tanora ity, izay mpahay teôria momba ny sôsialisma tantsaha mifototra amin’ ny Fokonolona, dia nisy namono rehefa afaka herinandro monja teo amin’ ny fitondrana, tao anatin’ ny toe-javatra manjavozavo sy mbola tsy fantatra[3].
Ny Direktoara Miaramila, notarihin' ny jeneraly Gilles Andriamahazo vonjimaika, dia niova ho Filankevitra Ambony ho an' ny Revolisiona, iray volana taty aoriana, teo ambany fitarihan' ny hevitra nasiônalista sy sôsialy ary fanoherana ny fanjanahan-tany izay nanjaka tamin' ny fisainan' ny vahoaka malagasy tamin' ny taona 1970.
Ity andrim-panjakana vaovao ity dia nanao filoha an' i Didier Ratsiraka[4], izay manamboninahitra tanora sy kapitenin-tsambo ary minisitry ny Raharaham-bahiny hatramin’ izay[5]. Lalàm-panorenana vaovao avy amin’ ny aingam-panahy sôsialista, sy Satan' ny Revolisiona Malagasy (hazavaina amin' ny alalan’ ny Boky Mena) no natolotra ny fanapahan-kevitry ny vahoaka tamin’ ny alalan’ ny fitsapan-kevi-bahoaka.
Lany tamin’ ny 21 Desambra 1975 io lalàm-panorenana io, lany ho filohan' ny repoblika nandritra ny fito taona koa i Didier Ratsiraka, naverina tamin' ny laoniny ny Antenimieram-pirenena sy ny Filankevitra ambony ho an' ny Revolisiona, ary mipoitra indray ny asan' ny praiminisitra. Tamin’ ny 30 Desambra 1975 no nambara ampahibemaso ny Repoblika Demôkratika Malagasy.
Sôsialisma malagasy
hanovaTsy maintsy mirotsaka ho mpikambana ao amin' ny Mandatehezam-Pirenena Miaro ny Revolisiona (Front national de défense de la Révolution - FNDR) ny antoko pôlitika, ka ny antoko Antoko Revolisionera Malagasy (AREMA), izay antokon' ny filoha Ratsiraka, no tena nanjaka tao amin’ ny fitondrana. Ny Lalàmpanorenana dia mamaritra hoe: “Ny hetsika ara-pôlitika ao anatin’ ny Repoblika Demokratika Malagasy (RDM) dia ao anatin’ ny Mandatehezana irery ihany. [...] Ny antoko revolisionera ao amin' ny lisitra voalaza etsy ambony ihany no mahazo alalana hanao hetsika ara-pôlitika”. Raha ny marina, ny FNDR dia tsy mahavita nanatanteraka ny asany hamin' ny maha antoko tokana azy, noho izy nizara ho fironana maro[6].
Na dia eo aza ny pôlitika iraisam-pirenena an' ny Andian-Tany Fahatelo sy ny fifanatonana amin' ny Tatsinanana (Firaisana Sôvietika sy Kôrea Avaratra) mba hanoherana ny fitaomana heverina fa tafahoatra nataon' i Frantsa, izay mpanjana-tany taloha, ny fahasahiranana ara-toekarena dia nanery ny fanjakana malagasy hifandray amin' ny Tahirim-Bola Iraisam-Pirenena (Fond Monétaire International – FMI) sy hifampiraharaha momba ny famerenan-trosa tsikelikely tamin' ny Club de Paris nanomboka tamin' ny tapaky ny taona 1980, sady niroso tamin' ny fanalalahana ara-toekarena am-pahamalinana.
Naverina tamin' ny laoniny ny rafitra misy antoko maro noho ny fanavaozana ny lalàm-panorenana tamin' ny Desambra 1988, na dia nijanona aza ny lahatsoratra fototra momba ny sôsialisma.
Ny Hery Velona sy ny fitondrana tetezamita
hanovaAo anatin' ny tontolon' ny faharavan' ny Vondrona Tatsinanana sy ny firongatry ny demôkrasia liberaly maneran-tany tany am-piandohan' ireo taona 1990, dia niforona ny hetsika Hery Velona (notohanan' ny Fiangonana), izay mpanohitra ara-pôlitika nitaky ny favana ny rijan-tenin’ ny lalàm-panorenana, nanomboka tamin' ny May 1991. Tonga ihany ny fifanarahana ara-pôlitika teo amin’ ny Hery Velona Rasalama notarihin’ i Albert Zafy sy ny Hetsika manohana ny Sôsialisma Malagasy notarihin’ i Didier Ratsiraka, ny Fifanarahana tao amin’ ny fivoriambe tao amin’ ny Hotel du Panorama tamin’ ny 31 Oktobra 1991[7].
Nifarana noho izany ny Repoblika faharoa tamin’ ny tetezamita notarihin’ i Albert Zafy sy ny Fahefana Avo (Haute Autorité de l'État - HAE) iraisan’ ny rehetra, nefa nijanona ho filohan’ ny Repoblika i Didier Ratsiraka ho mariky ny fitohizan' ny Fanjakana[8].
Nandimby ny Repobllka Demôkratika Malagasy ny Repoblika fahatelo, izay nitondra ny anarana hoe Repoblikan’ i Madagasikara.
Jereo koa
hanovaLoharano sy fanamarihana
hanova- ↑ "Histoire de la constitution Archived Martsa 29, 2013 at the Wayback Machine" [tahiry], traduction officielle sur le site de la présidence de Madagascar, madagascar-presidency.gov.mg
- ↑ Mwayila Tshiyembe, Géopolitique de paix en Afrique médiane : Angola, Burundi, République Démocratique du Congo, République du Congo, Ouganda, Rwanda, L'Harmattan, 2003, page 171
- ↑ Affaire Ratsimandrava : le meurtre d'un chef d'Etat toujours non élucidé madanight.com [tahiry]
- ↑ Didier Ratsiraka, l'ami caméléon [tahiry]
- ↑ "Conversations franco-malgaches" [tahiry] [vidéo], ao amin' ny Ina.fr.
- ↑ Jaona Ravaloson, Albert Zafy, Transition démocratique à Madagascar, L'Harmattan, 2000, p 167
- ↑ http://www.etat.sciencespobordeaux.fr/institutionnel/madagascar.html#Processus [tahiry] démocratique
- ↑ Vakio ny valandresaka nataon' ny profesora Charles Cadoux aao amin' ny http://nah296.free.fr/cadoux_mf2.htm [tahiry]