Wikipedia

Krizy pôlitika teto Madagasikara tamin' ny 2002

Ny krizy pôlitika teto Madagasikara tamin' ny 2002 dia fahasahitranana ara-pôlitika nosedrain' i Madagasikara izay nahitana hetsi-bahoaka sy fifandonana mahery vaika taorian' ny fifidianana filoham-pirenena tamin' ny taona 2001 izay nifanolanan-dRavalomanana Marc sy Ratsitraka Didier. Teo anelanelan' ny volana Janoary sy Jolay 2002 no nitrangan' izany ary nifarana tamin' ny fianianan' ny filoha Marc Ravalomanana amin' ny maha filoham-pirenena azy sy ny fandosiran' ny filoha teo aloha Didier Ratsiraka.

Ny fifidianana filoham-pirenena tamin' ny taona 2001 dia nitarika krizy ara-pôlitika izay anisan' ny lehibe indrindra teo amin' ny tantaran' i Madagasikara hatramin' ny nahazoany ny fahaleovantena. Na dia tsy nanome ny isam-bato ilaina hahafaha-milaza ny fandreseny aza ny fanisam-bato ôfisialy dia nilaza Ravalomanana, izay mpanohitra lehibe an-dRatsiraka, fa izy no tokony ho mpandresy tamin' ny fifidianana tamin' ny volana Desambra 2001 raha tsy novana ny voka-pifidianana. Nanao fihetsiketsehana maro sy fitokonana manerana an' i Madagasikara nandritra ny herinandro maro ny mpomba an-dRavalomanana.

Tamin' ny volana Febroary 2002 dia nanambara ny tenany ho filoham-pirenena Ravalomanana ary nanomboka nampandeha ny fitantanan-draharaha teto amin' ny firenena, na dia tsy neken' ny fianakaviambe iraisam-pirenena ho filoham-panjakana ara-dalàna aza izy, ary mbola nitaky ny maha filoham-pirenena Ratsiraka. Niady tamin' ny mpomba an-dRatsiraka ny mpomba an-dRavalomanana, ka samy nifehy faritany samihafa teto amin' ny firenena ny andaniny sy ny ankilany. Tamin' ny faramparan' ny volana Avrily teo no nanambara ny Fitsarana Avo momba ny Lalàmpanorenana fa Ravalomanana no mpandresy tamin' ilay fifidianana. Tsy nitsahatra anefa ny ady teo amin' ny roa tonta raha tsy tamin' ny fahavaratry ny taona 2002, izay nahafahan' ny tafika nobaikoin-dRavalomanana hifehy ny faritra nofehezin' ny mpomba an-dRatsiraka.

Nahazo fankatoavana avy amin' i Etazonia sy i Frantsa i Ravalomanana tamin' ny faramparan' ny volana Jona sy tamin' ny fiandohan' ny volana Jolay, ary nandositra niala an' i Madagasikara i Ratsiraka taorian' izay. Ity krizy pôlitika ity dia nampalemy ny toekaren' i Madagasikara sy ny fitoniana ankapobeny.

Fifidianana tamin' ny taona 2001 hanova

Fanovana nisy teo amin' ny zotram-pifidianana hanova

Tamin' ny 3 Septambra 2001 dia nampiasa ny fahefany amin' ny maha filoham-pirenena azy Ratsiraka ka nanova zavatra maromaro tamin' ny zotram-pifidianana. Voalohany, namoaka didy izy fa ny olona tsirairay dia tsy maintsy misoratra anarana amin' ny firotsahany ho filoham-pirenena amin' ny 27 Ôktôbra tamin' io taona io ary nampiakatra ny saram-pirotsahana, izay nahatonga ny antoko madinika sy ny kandidà tsy miankina tsy ho afaka manangona ny vola fanampiny ao anatin' ny fotoana fohy. Noferany ihany koa ny fe-potoana hanaovana fampielezan-kevitra nanomboka ny 25 Nôvambra ka hatramin' ny 15 Desambra ary nosakanany ny masoivohom-baovao izay tsy nifanaraka tamin' ny governemanta am-perinasa tsy ho afaka manao tatitra momba ny fifidianana. Farany, noraràny ny fanaovana teny filamatra amin' ny fampielezan-kevitra na ny fampiasana fitaovana toy ny peta-drindrina amin' ny tranom-panjakana sy ny entam-barotra amidin' ny orinasa Tiko an-dRavalomanana[1].

Fandatsaham-bato hanova

Tamin' ny 16 Desambra 2001 no natao ny fihodinana voalohany tamin' ny fifidianana filohan' ny Repoblika teto Madagasikara[2]. Ny distrika voalohany nanao tatitra dia ny renivohitra sy ny tanàna lehibe. Efa ho 80 % no lasan-dRavalomanana tao Antananarivo ary ny maro anisa tany an-tanàn-dehibe hafa. Na dia vitsy aza ny tsy fanarahan-dalàna teo amin' ny fandatsaham-bato dia niteraka resabe ny fanisam-bato. Araka ny andininy faha-47 ao amin' ny Lalàmpanorenan' i Madagasikara, raha toa ka tsy afaka mahazo ny maro anisa tanteraka ny kandidà amin' ny fifidianana fihodinana voalohany dia miroso amin' ny fihodinana faharoa ny fifidianana eo amin' ny kandidà roa be vato indrindra[3]. Ravalomanana sy Ratsiraka no nahazo vato be indrindra, saingy niadian-kevitra mafy ny fahazoan-dRavalona ny maro anisa ilaina mba hialana amin' ny fifidianana fihodinana faharoa[4].

Sambany teo amin' ny tantaran' i Madagasikara ny sampan-draharaha tsy miankina no afaka nanao ny fanisam-batony manokana[5]. Ankoatra ny Filankevi-Pirenena Misahana ny Fifidianana (frantsay: Conseil National Electoral - CNE) ao amin' ny minisiteran' ny Atitany, dia nisy vondrona roa hafa nanome fanisam-bato tamin' ny fifidianana tamin' ny taona 2001, dia ny Komity Manohana an' i Marc Ravalomanana (KMMR) sy ny Comité National d'Observation des Elections (CNOE), izay tsy miandany sady tsy miankina[1]. Na izany aza, noho ny faneren-dRatsiraka dia nampiato ny fanisana mifanindran-dalana ny CNE ka ny roa ampahatelon' ny vato ihany no voaisa[1]. Tamin' ny farany, ny vondrona telo dia nitatitra fanisana maro be fahasamihafana. Ny mpanohana an-dRavalomanana dia afaka nanohitra ny vokatra tamin' ny ampahany noho ny fampiasana angidimby sy fiara tsy mataho-dalana maro izay naka ny dika mitovy amin' ny fitanana ant-soratra ny valim-pifidianana avy any amin' ny biraom-pifidianana lavitra ary nampiditra azy ireo tamin' ny ivontoeran-tsolosaina[5]. Noho ny tsy fitovian' ny tarehimarika nataony raha ampitahaina amin' ny fanisam-bato ôfisialy natan' ny governemanta, dia nanery ny Fitsarana Avo momba ny Lalàmpanorenana, izay hany fahefana hanamarina ny voka-pifidianana, i Ravalomanana, mba hamoaka tatitra ho an' ny besinimaro momba ny isam-bato isaky ny biraom-pifidianana[1][6].

Noho ny voka-pifidianana voalohany sy ny fanisana nataon' ny KMMR dia nanomboka nanao fety tao an-drenivohitra ny mpomba an-dRavalomanana, ary tamin' ny 4 Janoary 2002 dia olona an' aliny no nidina an-dalambe nitaky ny hanekena ny kandidàn' izy ireo ho mpandresy[4].

Nanome voka-pifidianana ny ministeran' ny Atitany ka 46,44 % ny an-dRavalomanana Marc fa 40,61 % kosa ny an-dRatsiraka Didier izay filoha am-perin' asa. Nanohitra an' io vokatra io ny Kômity Manohana an' i Marc Ravalomanana (KMMR) kosa satria nilaza fa 52,15 % hatramin' ny 53 % no azon' i Marc Ravalomanana. Nitsipaka amin' ny fomba ôfisialy ny fandresen-dRavalomanana amin' ny fihodinana voalohany i Ratsiraka sy ny kandidà hafa: tsy nanaiky ny fampitahana ny fitanana an-tsoratra izy ka nilaza ny tombantombana nataon-dRavalomanana ho feno fisandohana[7]. Nanome vokatra ambonin' ny antsasa-manila ho an' i Marc Ravalomanana koa ny Consortium des Observateurs (KMF/CNOE, Justice et Paix, Andrimaso FFKM)[8], na dia nisy tombana sy fitanana an-tsoratra tsy feno no nananakinana izany.

Taorian' ny fifidianana hanova

Fifandirana momba ny voka-pifidianana hanova

Nandritra izay fotoana izay, dia namory olona isan' andro teo amin' ny Kianjan' ny Fahaleovan-tena sy nanao fihetsiketsehana sy fitokonana ny mpomba an' i Marc Ravalomanana. Nahatratra amana hetsiny isan' andro ny olona vory teo. Tao anatin' ny fihenjanan' ny fifandirana momba ny voka-pifidianana dia mbola nanamafy hatrany Ratsiraka fa hanaja izay fanapahan-kevitra havoakan' ny Fitsarana Avo momba ny Lalàmpanorenana[1]. Ny mpomba an-dRavalomanana dia tafiditra tao anatin' ny fifandonana mahery vaika tamin' ny mpitandro filaminana, ary tamin' ny 7 Janoary 2002 dia olona 20 farafahakeliny no naratra ary zaza iray no voalaza fa matin' ny baomba mandatsa-dranomaso[9][10]. Olona 100 000 farafahakeliny no voalaza fa nivory[6].

Ny 16 Janoary 2002, ny Fitsarana Avo momba ny Lalàmpanorenana dia nanome baiko ny CNE hanao fanisam-bato an-trano mihidy tsy misy atrehin' ny solontenan' ny kandidà na ny CNOE[1]. Nanohitra avy hatrany Ravalomanana ary nilaza fa mitongilana amin-dRatsiraka ny CNE, saingy nandeha ihany ny fanisana. Ny totaly vaovao nataon' ny CNE dia nanome 46,11 % ho an-dRavalomanana Ratsiraka kosa nahazo 40,89 %. Ny 25 Janoary 2002 no nanamarina io fanisana io ny Fitsarana Avo momba ny Lalàmpanorenana ary namoaka didy fa hisy ny fihodinana faharoa eo amin-dRatsiraka sy Ravalomanana amin' ny 24 febroary 2002[11][4].

Ny ampitson' iny dia niantso fitokonana faobe tao an-drenivohitra Ravalomanana mba hanoherana io didim-pitsarana io, ka nanomboka tamin' ny Alatsinainy 28 Janoary 2002 izany. Nahatratra teo anelanelan' ny 500 000 sy 1 000 000 eo ny mpitokona ary nahatonga ny fikatonan' ny banky sy ny orinasa ary ny sidina iraisam-pirenena avy ao an-drenivohitra[1][12].

Tamin' ny 4 Febroary 2002 dia nambaran-dRavalomanana indray ny tsy fahavononany handray anjara amin' ny fihodinana faharoa, ka nanamafy izany ny fitokonana nataon' ny ankamaroan' ny mponina tao an-drenivohitra[4]. Tombanan' ny Banky Maneran-Tany sy ny Tahirim-Bola Iraisam-Pirenena fa mitentina 8 ka hatramin' ny 14 tapitrisa dôlara isan' andro vola very eo amin' ny toekaren' i Madagasikara vokatry ny fitokonana[13][14].

Ny Filankevi-Piarovan' ny Firenena Mikambana dia nanamarika ny zava-misy ka nanao antso avo ho an' ny roa tonta mba hanaja ny fanjakana tan-dalàna sy handray anjara amin' ny fifidianana mifanaraka amin' ny lalàmpanorenana[4]. Nanao antso mitovy amin' izany koa i Amara Essy, sekretera jeneralin' ny Firaisambe Afrikana (na Organisation of African Unity - OAU)[4].

Tamin' ny 7 Febroary 2002 dia nanomboka nanao fahirano ny renivohitr' i Madagasikara ny mpomba an-dRatsiraka tamin' ny alalan' ny fanamboarana sakana amin' ny zotra mankany amin' ny seranan-tsambon' i Toamasina[4]. Nitohy mandritra ny volana vitsivitsy izany sakana izany, mandra-pahatapitry ny krizy[15].

Ravalomanana, nanambara tena ho filoham-pirenena hanova

Tamin' ny 20 Febroary 2002 Ravalomanana dia nanambara ny fikasany hanambara ny tenany ho filoham-pirenena eo anatrehan' ny vahoaka niisa 500 000 teo ho eo[4]. Notohanan' ny mpitondra fiangonana sy mpitsara ao amin' ny Fitsarana Tampony malagasy Ravalomanana ka tamin' ny 22 Febroary 2002, dia nanambara tena ho filohan' ny Repoblika tao amin' ny kianjan' i Mahamasina i Marc Ravalomanana[11]. Tsy nanaiky lembenana ny mpomba an' i Didier Ratsiraka, na dia hita fa azon-dRavalomanana aza ny fon' ny ankamaroan' ny mponin' Antananarivo renivohitr' i Madagasikara. Manoloana izany dia nanambara ny fepetra amin' ny tany misy hotakotaka tao an-drenivohitra Ratsiraka ary nametraka ny lalànan' ny tany miady, ka nametraka ny jeneraly Léon-Claude Raveloarison hiandraikitra an' izany[1].

Tsy nahasakana ny fijoroan' ny governemantan-dRavalomanana anefa izany, ary notanterahiny ny fanendrena tao amin' ny kabinetrany tamin' ny 2 Marsa 2002, ka i Jacques Sylla, izay minisitry ny Raharaham-bahiny taloha, no praiminisitra[16]. Nanome baiko ny miaramilany hiaro ny tranon' ny minisitera sy hanakanana ireo olona voatendrin-dRavalomanana mba tsy hiditra ny jeneraly Raveloarison, nefa nisy vahoaka marobe niaraka tamin' ireo minisitra nitaona ireo miaramila ireo mba hiala ary niditra tao amin' ny biraony tsy nisy fisakanana firy ireo olona notendren-dRavalomanana ireo[12].

Nandositra nankany Toamasina i Ratsiraka, ary tamin' ny 5 Marsa 2002, dia governoram-paritany dimy tamin' ny enina no nanao sonia fifanekena amin' ny fanohizana ny ankivy atao amin' Antananarivo mba hitoka-monina tsy hahazo manafatra solika sy sakafo, ary nanendry an' i Toamasina ho renivohitra vaovaon' ny firenena[4][1]. Ratsiraka ihany koa no nisantatra fanaovana diaben-kerisetra sy fampitahorana ny mpomba an-dRavalomanana tany amin' ny faritra amorontsiraka, ary tamin' ny 14 Marsa 2002 dia maro ny Merina mpomba an-dRavalomanana no maty novonoin' ny mpitandro ny filaminana tao Toamasina[1].

Niharatsy ny toe-draharaha momba ny famatsiana tao Antananarivo tamin' ny fiandohan' ny volana Avrily raha nanapoaka tetezana nanapaka ny lalana telo lehibe mihazo an' Antananarivo ny miaramila mpilatsaka amin' ny elonaina nanohana an-dRatsiraka, ka nahatonga an-dRavalomanana nanambara tamin' ny 4 Avrily 2002 fa ao anatin' ny ady ny firenena[15].

Fihaonana an-tampony tany Dakar hanova

Nihaona mivantana tany Dakar, any Senegaly, ihany Ravalomanana sy Ratsiraka tamin' ny 18 Avrily 2002 mba hanao sonia ny Fifanarahan' i Dakar[4]. Ity antontan-taratasy ity dia mitaky ny hamerenana ny fanisam-bato tamin' ny fihodinana voalohany sy ny fifidianana fihodinana faharoa eo amin' ny kandidà roa nahazo vato betsaka indrindra (tsy voatery ho Ravalomanana sy Ratsiraka) raha toa ka tsy nahazo ny maro anisa ny kandidà iray. Hisy fitondrana tetezamita hatsangan' ny Filankevitra Ambonin' ny Tetezamita hanara-maso ny firenena ao anatin' ny fe-potoana vonjimaika raha toa ka heverina fa ilaina ny hanaovana fihodinana faharoa. Ankoatra izay, niantso ny hanesorana ny fanaovana ankivy an' Antananarivo sy ny fandravana ny sakana mifandraika amin' izany ilay antontan-taratasy[4].

Na izany aza anefa dia tsy tanteraka ny fampanantenana miomba ity antontan-taratasy ity satria tsy nety nanafoana ny sakana ny governoram-paritany ary tsy nety niala tamin' ny fitakiana ho filoham-pirenena kosa Ravalomanana. Nambaran-dRatsiraka mazava tsara ihany koa ny fanoherany ny famerenana ny fanisam-bato rehefa niverina teto Madagasikara izy tamin' ny 28 Avrily 2002[4].

Maro ny olona sy antoko pôlitika nanohana an' i Marc Ravalomanana, anisan' izany ny Asa Vita Ifampitsarana (AVI), antokon' i Norbert Lala Ratsirahonana, sy ny MFM notarihin' i Manandafy Rakotonirina. Nanohana azy koa ny ankamaroan' ny manamboninahitra tao amin' ny tafika malagasy.

Naverina ny fanisana ny vatom-pifidianana ka tamin' ny 29 Avrily 2002 dia nanambara ny Fitsarana Avo momba ny Lalàmpanorenana fa nandresy tamin' ny fifidianana fihodinana voalohany Ravalomanana tamin' ny 51,46 % amin' ny vato raha 35,90 % kosa ny an-dRatsiraka.

Nitsipaka ny fahamarinan' ireo vokatra vaovao ireo i Didier Ratsiraka izay nanamafy fa novana tamin' ny fomba tsy ara-dalàna ny firafitry ny Fitsarana Avo momba ny Lalàmpanorenana. Na dia teo aza ny hetsi-panoherana nataon' ny ankolafy Ratsiraka sy ny Firaisambe Afrikana (frantsay: Organisation de l'Unité Africaine - OUA) dia nanao fianianana fanindroany Ravalomanana tamin' ny 4 May 2002 niaraka tamin' ny masoivoho diplômatika avy any Frantsa sy avy any Etazonia ary avy amin' ny firenena voafantina hafa. Tamin' ny 10 Mey 2002 dia i Nôrvezy no firenena voalohany nanaiky tamin' ny fomba ôfisialy ny governemanta Ravalomanana[4]. Noho ny fananan' ny fitondrany sata "ara-dalàna" dia nifehy tsikelikely ny fitantanana ny firenena ny fitondran-dRavalomanana.

Any amin' ny faritany dimy dia nitohy ny fifandonana mitam-piadiana teo amin' ny vondrona mpifanandrina roa, indrindra tany amin' ny tapany avaratra sy atsinanan' i Madagasikara.

Tamin' ny 7 Jona 2002 Ravalomanana no nanao fanendrena tamin' ny fomba ôfisialy ny hifehy ny tafika ary nandidy azy ireo hiomanana amin' ny fampitsaharana ny fanaovana ankivy an' Antananarivo. Raha samy niomana hifanandrina amin' ny ady mitam-piadiana ny roa tonta, dia nihaona tany Dakar indray Ravalomanana sy Ratsiraka ny 8 Jona 2002. Tsy nisy fifanarahana anefa tamin' io fihaonana an-tampony io ka vetivety dia niverina teto Madagasikara izy ireo[4].

Tamin' izany fotoana izany, tamin' ny 9 Jona 2002 no nosoniavina ireo "Fifanarahana Dakar II" natao tany Dakar (any Senegaly), izay nanaiky ny fananganana ny "Filankevitry Ambonin' ny Tetezamita" izay hotarihin-dRavalomanana, ary koa ny governemantan' ny marimaritra iraisana izay hiandraikitra ny fikarakarana ny fifidianana solombavambahoaka mialoha ny fotoana. Toy ireo fifanarahana voalohany, tsy nampiharina mihitsy ireo fifanarahana ireo: rehefa tafaverina an-tanindrazana ny roa tonta dia samy niziriziry amin' ny heviny.

Niaro ny fahefany Ravalomanana hanova

Tamin' ny 13 Jona 2002 Ratsiraka sy ny fianakaviany akaiky dia nandeha fiaramanidina nankany Paris, any Frantsa, ary nilaza fa handany andro maromaro any alohan' ny niverenan' ny fifampiraharahana[17]. Na dia teo aza ny hetsi-panoherana nataony izay nampanantenany fa hody an-tanindrazana tsy ho ela izy, dia nanimba ny tanja-tsain' ny mpomba azy ny fandehanan-dRatsiraka. Noho izany dia vitan' ny miaramilan-dRavalomanana ny nanaisotra sakana lehibe maromaro, ka nahafahana niantoka ny famatsiana indray ny renivohitra[18].

Niverina teto Madagasikara Ratsiraka tamin' ny 23 Jona 2002, saingy nivadika haingana taminy ny rasa[19]. Neken' ny Etazonia tamin' ny 26 Jona 2002 ny fitondrana Ravalomanana ary namela azy hifehy ny fananan' i Madagasikara amin' ny vola vahony notazomin' ny Federal Reserve[20]. Tamin' ny 3 Jolay 2002 dia nanaraka izany koa i Frantsa, ary niala an' i Madagasikara ka nankany Sesely i Ratsiraka tamin' ny 5 Jolay 2002[21][22].

Nanapa-kevitra ny hiantso ny zanadambo Ravalomanana mba hanohitra ny miaramila tsy nivadika amin' i Didier Ratsiraka sy haka ny faritany dimy hafa. Tamin' ny 7 Jolay 2002, raha nanakaiky ny fahombiazana nanerana ny tanim-pirenena manontolo ny tafika manohana an-dRavalomanana, dia nandositra niaraka amin' ny mpanara-dia azy nankany Frantsa i Didier Ratsiraka[23]. Tamin' ny 7 Jolay 2002 dia niditra tao Toamasina tsy nisy nanohitra ny miaramilan-dRavalomanana, ka izany no nanamarika eo noho eo ny fiafaran' ny krizy[4].

Tsy neken' ny Vondrona Afrikana sy ny Firenena Mikambana ary ny mpamatsy vola ny fitondran' i Marc Ravalomanana raha tsy tamin' ny volana Janoary 2003, taorian' ny fifidianana solombavambahoaka izay nahazoan' ny antokony ny maro anisa.

Jereo koa hanova

Loharano sy fanamarihana hanova

  1. ↑ 1,00 1,01 1,02 1,03 1,04 1,05 1,06 1,07 1,08 et 1,09 Marcus, Richard (August 2004). "Political Change in Madagascar: Populist democracy or neopatrimonialism by another name?". Institute for Security Studies. p. 5. ISS Paper 89.
  2. ↑ Geslin, Jean-Dominique (15 January 2007). "Ravalomanana le PDG de la République". Jeune Afrique. Asiva.
  3. ↑ "Madagascar: Constitution of August 19, 1992 (1998 Version)".
  4. ↑ 4,00 4,01 4,02 4,03 4,04 4,05 4,06 4,07 4,08 4,09 4,10 4,11 4,12 4,13 et 4,14 Cornwell, Richard (April 2003). "Madagascar: Stumbling at the First Hurdle?". Africa Portal. ISS Paper 68.
  5. ↑ 5,0 et 5,1 Randrianja, Solofo (2003). "'Be Not Afraid, Only Believe': Madagascar 2002". African Affairs. 102 (407): 309–329..
  6. ↑ 6,0 et 6,1 "Madagascar protests halted", news.bbc.co.uk, 2002-01-11.
  7. ↑ "Madagascar : 2002, une année agitée… Archived Jiona 22, 2007 at the Wayback Machine ", article Mission MEP. [Arsiva]
  8. ↑ "Consortium des Observateurs", geocities.ws
  9. ↑ "'Child killed' in Madagascar protests", news.bbc.co.uk, 2002-01-07.
  10. ↑ "More Madagascar protests", news.bbc.co.uk, 2002-01-08.
  11. ↑ 11,0 et 11,1 "France-Afrique : Madagascar : six mois d'incertitudes Archived Aprily 22, 2023 at the Wayback Machine", Radio France International, 06/02/2003 [Arsiva]
  12. ↑ 12,0 et 12,1 "Madagascar general strike in support of Marc Ravolomanana, 2002 | Global Nonviolent Action Database". nvdatabase.swarthmore.edu.
  13. ↑ Herbert, Ross (1 January 2002). "Madagascar avoidable disaster, test case for African diplomacy". Africa Portal. Country Report No. 10.
  14. ↑ "Thousands Protest Against Madagascar Election Results - 2002-02-06". VOA. 29 October 2009.
  15. ↑ 15,0 et 15,1 "Madagascar on the brink of civil war". the Guardian. 2002-04-05.
  16. ↑ "World Briefing | Africa: Madagascar: 'President' Appoints 'Cabinet'". The New York Times. Reuters. 2002-03-02.
  17. ↑ "Embattled Ratsiraka arrives in France", news.bbc.co.uk, 2002-06-14.
  18. ↑ "Key Madagascar blockade lifted", news.bbc.co.uk, 2002-06-13.
  19. ↑ "Madagascar rival leader returns", news.bbc.co.uk, 2002-06-23.
  20. ↑ "U.S. Declares a Winner in Disputed Election in Madagascar". The New York Times. Reuters. 2002-06-27.
  21. ↑ "France backs Ravalomanana", news.bbc.co.uk, 2002-07-03.
  22. ↑ "Madagascar's former leader quits", news.bbc.co.uk, 2002-07-05..
  23. ↑ Adams, Nathaniel (25 November 2022). The Tragedy of Madagascar: An Island Nation Confronts the 21st Century. John Hunt Publishing. ISBN 978-1-78904-875-9.
Hita tao amin'ny "https://mg.wikipedia.org/w/index.php?title=Krizy_pôlitika_teto_Madagasikara_tamin%27_ny_2002&oldid=1076745"