Akàna (vahoaka)
Ny Akàna na Akanjy na Hekany dia vondrom-poko miorim-ponenana ao Afrika Andrefana, monina amin' ny ampahany be amin' ny faritra atsimo amin' i Ganà sy ny faritra atsimo-atsinanana amin' i Kôtidivoara, izay be zavatra itoviana amin' ny lafiny fiteny sy kolontsaina. Miisa eo anelanelan' ny 24 sy 28 tapitrisa eo ho izy ireo.
Ny fizaràn' ny vondrom-poko akàna hanova
Ny fonenan' ny Akàna ao Afrika dia faritra hatrany amin' ny morontsiraka ka hatrany amin' ny hivoka misy ala, mandalo amin' ny ala trôpikaly.
Ao Ganà hanova
Any Ganà, ny Akàna dia monina amina faritra midadasika any atsimo sy andrefan' ny ony Volta. Misy vondrona roa samy manana ny maha izy azy: ny Akàna monina anaty ala (ny Asanty, ny Brônga, ny Sefoy, ny Aôoina, ny Oasao na Vasava, ny Koaho, ny Asîna ary ny Denkiira) ary ny Akàna monina amorontsiraka (ny Nzema, ny Ahanta, ary ny Fanty).
Ao Kotidivoara hanova
Ny Akàna ao Kôtidivoara dia mizara ho vondrona telo: ny mponina ao amin' ny sisintany miaraka amin' i Ganà (ny Abrôna, ny Agny, ary ny Nzima) sy ny Baole (ao afovoany), ary ny Akàna an-driakasia any atsimo (ny Abe, ny Abijy, ny Abore, ny Akie na Atie, ny Adiokro, ny Avikama, ny Aladiàna, ny Ebrie ary ny Eôtile).
Amin' ny firenena hafa hanova
Misy Akàna koa ny any Tôgô sy Benîno (ny Eoe, ny Gina, ny Ane, ny Aja, ny Tsôkôsy/Anofô, ny Tsomboly, ary ny Akpôsô).
Fiarahamonina sy kolontsaina hanova
Fiarahamonina hanova
Ny fianakaviana akàna dia entin-dreny nefa ny vehovavy dia manara-bady any amin' ny ray aman-drenin' ny lahy. Ankoatr' ireo vitsivitsy maningana, dia voalamina ho fanjakà-mpanjaka ny Akàna. Ny fahefan' ny mpanjaka akàna dia misy mpanjaka roa, lahy sy vavy. Ny fahefan' ny mpanjaka dia asehon' ny seza hazo voasokitra, nolovana avy amin' ny razambe mpanorina nitaranaka ny mpanjaka. Amin' ny fametrahana ny mpanjaka amin' ny seza fiandrianany, ny mpanjaka tsirairay dia mahazo seza voatokana izay, amin' ny fahafatesany, dia lasa fonenan' ny fanahiny. Isan-taona dia omem-boninahitra ny seza fiandrianan' ny mpanjaka efa maty amin' ny fetin' ny oviala.
Zavakanto hanova
Ny volamena dia tena ampiasaina betsaka eo amin' ny fiainan' ny vahoaka akàna ka azo atao ny niresaka momba azy ireo ho sivilizasiônan' ny volamena (notrandrahin' ny indostria any Ganà). Ny Akàna dia namolavola zavakanto miavaka izay anjakan' ny fanefena volamena (firavaka, saron-tava), alimo (vatomizana fanfanjana vovo-bolamena, takelaka fanaingoana), ary ny sary sokitra vita amin' ny hazo. Mitana toerana lehibe any Afrika Andrefana ny kolontsaina akàna.
Ny fiteny hanova
Ny Akàna dia miteny amin' ny fiteny mifanakaiky dia mifanakaky, dia ny fiteny akàna, izay ahitana fitenim-paritra maro, ao amin' ny vondrom-piteny koà ao amin' ny fianakaviam-piteny nizera-kôngô.
Ny fiteny baole dia ao amin’ ny fianakaviam-piteny akàna izay atao hoe fiteny tanô afovoany. Fitenin' ny Baole izy io, indrindra ao amin' ny faritra afovoan' i Kôtidivoara, ao Bouaké, ao Yamoussoukro, ao Dimbokro, ao Béoumi, ao Sakassou, ao Daoukro, ao Bouaflé, ao Kouassi Kouassikro, ao Bodokro, ao Bocanda, ao Ouelle, ao M'bahiakro, ao Toumodi, ao Tiébissou ary ao Didiévi. Ny Eoe ao Tôgô dia miteny amin' ny fiteny eoe izay miseho amin' ny fitenim-paritra maro.
Fivelomany hanova
Ny vodi-zavamaniry toy ny oviala sy ny manga, ny menaka palmie ary ny akondro no foto-tsakafon' ny Akàna. Ny faritra nentim-paharazana onenan' ny Akana dia mety amin' ny voly natao hampidi-bola (indrindra ny kafe sy ny kakaô) izay maha mpamokatra lehibe indrindra eran-tany ireo firenena roa ireo.