Tsodranon' i Mosesy
Ny Tsodranon' i Mosesy na Tsodranon' i Môizy dia anarana iantsoana ny tononkalom-paminaniana hita ao amin' ny Bokin' ny Deoterônômia (Deo. 33.2-27), izay miseho ho fitsofan-drano natan' i Mosesy (na Môizy) an' ireo fokon' i Israely. Mitovy ny lohahevitr' io tononkalo io sy ny an' ny Tsodranon' i Jakôba, nefa tsy dia misy fitovizany firy ny votoatin' ireo tononkalo roa ireo, afa-tsy ny fampitahany ny iray amin' ireo foko ireo ho toy ny mpitsara ary ny iray hafa ho toy ny "zana-diona", na dia i Gada no zana-diona ary i Dana no mpitsara ao amin' ny Tsodranon' i Mosesy fa i Dana no mpitsara ary i Jodà no zana-diona ao amin' ny Tsodranon' i Jakôba. Toy ny Tsodranon' i Jakôba ny Tsodranon' i Mosesy ka tsy ahitana filazàm-pitahiana firy, ny ankamaroan' ny andalan-tononkalo dia manoritsoritra ny ho fomban' ny foko tsirairay amin' ny fotoana hoavy[1].
Fitantarana ao amin' ny Baiboly hanova
Nanomboka amin' ny fiderana an' i Iahveh (na Jehovah) izay nanambara ny tenany tamin' ny fireneny malalany i Mosesy, avy eo nitsodrano ireo fokon' i Israely. Ny foko any atsimo no resehiny aloha, manomboka amin' i Robena sy i Jodà, avy ireo foko any avaratra, dia i Dana sy i Neftaly ary i Asera.
Ny fokon' i Robena sy ny fokon' i Jodà hanova
Raha ny amin' i Robena dia tsy misy afa-tsy vavaka iray; "Aoka ho velona Robena, fa tsy ho faty, Nefa aoka ho vitsy olona izy." (and. 6). Tsy voaresaka i Simeôna[2]. Ho an' i Jodà dia vavahin' i Mosesy izy mba hohenoin' i Iahveh ny feony ary harovany amin' ny fahavalony (and. 7).
Ny fokon' i Levy hanova
Manaraka izany ny teny lava fiderana an' i Levy. Amin' ny fampahatsiahivana ny voalaza ao amin' ny Eksôdosy 32.26-30[3], dia manambara i Mosesy fa io foko io no ho mpampianatra ny Lalàna sy ho mpiandraikitra ny fisoronan' i Israely eo anatrehan' i Iahveh.
Ny fokon' i Jôsefa hanova
I Benjamina avy eo nahazo tso-drano amin' ny maha malalan' i Iahveh azy: "Ary ny amin'i Benjamina dia hoy izy: Ny malalan'i Jehovah honina fahizay eo aminy, Dia halofany mandrakariva, Ary hobabeny eo an-damosiny." (and. 12). Lehibe lavitra ny fiheverana ny fokon'i Jôsefa: ny taniny dia ampoky ny tso-drano sady hifaly amin' ny "zava-tsoan'ny lanitra" sy ny "fankasitrahan'Izay nitoetra tao amin'ilay roimemy"; ny fitsofan-drano dia mifarana amin'ny fampitahana ny heriny amin'ny an'ny omby sy ny tandroky ny "re’em"[4].
Ny fokon'i Isakara sy ny fokon'i Zebolôna hanova
Ny Tendrombohitra Tabôra sy ny tora-pasiky ny moron-dranomasina ary ny morontsiraka dia maneho ny fahasambaran'ny fokon'i Isakara sy ny an'i Zebolôna (and. 18-19). Lazaina ho mahery toy ny liona vavy i Gada (and. 20-21).
Ny fokon' i Dana sy Naftaly ary Asera hanova
Miresaka momba ny any avaratra sy ireo foko telo farany amin' i Israely i Mosesy avy eo. I Dana dia liona mitsambikina avy ao Basana (and. 22)[5]. I Naftaly, izay mananan-kerena ao andrefana sy ao atsimo, dia nofenoina ny fitahian'i Iahveh[6]. Avy eo i Asera, izay "hampilona ny tongony amin'ny diloilo" sy hanana hidy "vy sy varahina" (and. 24-25). Eto i Mosesy dia mamerina ny teniny teo aloha ka midera an'i Iahveh sy mankalaza ny voninahitra sy ny fahasambaran'i Israely.
Tsikera hanova
Loharano hanova
Araka ny petrakevitra ara-tahirin-kevitra dia lahatsoratra nisaraka nahaleotena ilay tononkalo tany am-piandohana, izay nasisiky ny deoterônômista tao amin’ ny fanoratana fanindroany (amin'ny roa) ilay lahatsoratra izay lasa Bokin' ny Deoterônômia.
Tsy miresaka an' i Simeôna ilay tononkalo, izay tokony nahafahana mamantatra ny daty nanoratana azy, satria ny taniny dia tafiditra ao anatin'ny an'i Jodà. Voaresaka kely fotsiny ihany koa ny foko tsirairay, afa-tsy ny fokon'i Jôsefa sy ny an'i Levy, ka mety midika izany fa ny mpisorona levita avy aminn'ny tanin'ny fokon'i Jôsefa no nanoratra azy, na avy amin'ny Fanjakan'i Israely avaratra ahitana ny fokon'i Efraima izay natanjaka indrindra.
Ny Tsodranon' i Mosesy sy ny Tsodranon' i Jakoba hanova
Sarotra ny mampifandray ny Tsodranon' i Mosesy amin' ny Tsodranon' i Jakôba. Ny ankamaroan'ny mpanoratra dia milaza fa ny voalohany dia miankina mivantana amin’ny faharoa; ary ny fanohanan-kevitr'izy ireo dia miorina amin'ny andalan-tsoratra momba an'i Jôsefa, izay ahitana ampahany ao amin'ny Tsodranon' i Jakôba. Nefa tsy isalasalana (hoy ny Jewish Encyclopedia) fa ny andalana momba an'i Josefa ao amin'ny Tsodranon' i Jakôba dia naitatra avy amin'ny votoatiny hita ao amin'ny Tsodranon' i Mosesy. Ankoatr'izany dia misy fanohanan-kevitra mitovitovy amin'izany izay azo aorina amin'ny fandaharana mitovy ao amin'ny tsodrano tsirairay ho an'ny fokon'i Zebolôna sy ny an'i Isakara, ary aorina koa amin'ny zavatra mifanaraka manambara fitovitovian'ny zava-boalaza fa tsy misy fifandraisana mivantana[1].
Andalana mampiahiahy hanova
Ny Tsodranon'i Mosesy, toy ny Tsodranon' i Jakôba, dia tsy ahitana afa-tsy fitahiana vitsivitsy, ny ankamaroan'ny andalana dia miresaka ny zava-misy momba ny fokon' i Israely tamin'ny andron'ny mpanoratra. Sahala amin'ny lahatsoratry ny Tsodranon' i Jakôba ireo andalana ireo ka misy tomika: ny fanombohany (and. 2 sy 3) dia "niharam-pandrantsanana maro", ary na amin'ny alalan'ny endrika maro hafan'io lahatsoratra io dia sarotra ny mameno ny banga[1]. Angamba ny teny fampidirana sy ny teny famaranana tsy nosoratan' ny mpanome ny tsodrano. Manantitra i Steuernagel, ao amin'ny fanaovany hevi-teny amin' ny Bokin' ny Deoterônômia, fa ny fiampitana avy eo amin'ny andininy faha-5 mankamin' ny andininy faha-6 ary avy eo amin' ny andininy faha-25 mankeo amin'ny andininy faha-26 dia tampoka sady ny votoatin'ny teny fampidirana sy ny teny famaranana dia natao amin'ny fomba hafa raha mitaha amin'ireo andininy hafa. Toa maneho fifandraisana amin'ny andininy faha-5 ny andininy faha-26 sy ny manaraka; ary tonga ho azy ny petra-kevitra milaza fa nasisika taty aoriana ireo andinin'ny Tsodranon' i Mosesy ireo.
Fotoana mety nanoratana ilay tsodrano hanova
Ny manampahaizana dia tsy miray hevitra ny amin'ny fotoana nanoratana ny Tsodranon' i Mosesy: ny tolo-kevitra dia mamaritra fe-potoana hatramin’ny taonjato faha-11 tal J.K. ka hatramin’ny taonjato faha-6 tal J.K[7].
Araka ny Jewish Encyclopedia dia azo antoka fa ny Tsodranon' i Mosesy dia nosoratana taorian' ny votoatin' ny Tsodranon' i Jakôba. Raha ao amin'ity farany i Simeôna sy i Levy[8] dia nesorina noho ny fahotan'izy ireo sady mila hiparitaka manerana an'i Israely (Gen. 44.5-7), ny Tsodranon' i Mosesy dia tsy miresaka akory an'i Simeona; ary ao amin'ity tsodrano ity dia ambara ho fokon'ny mpisorona i Levy, na dia tsy mbola nisahana ny asam-pisoronana, na nanaja ka hitahiry izany. Vao mainka nenjehina aza izy, angamba avy amin'ireo tsy nanaiky ny hanaovany ny asam-pisoronana izany (Deo. 33.8 snm). Ao amin'ny Tsodranon'i Jakôba dia saika nahavery ny zom-pahaterahany i Robena, ao amin'ny Tsodranon' i Mosesy no ahitana ny firarian-tsoa hoe: "Aoka ho velona Robena … ". Izany dia manambara mazava fa i Robena talohan'io fotoana io dia tao anatin'ny fahatsinontsinona tanteraka. Raha ny andalana momba an'i Jôsefa ao amin'ny tsodrano iray manondro vanimpotoana iarovan'io foko io tena amim-pahombiazana amin'ireo fahavalony, ny andalana ao amin'ny iray hafa (Gen. 49.22 snm) manondro vanimpotoana ihazonan'i Efraima ny fahefany tsy nihena sady mandresy ny fahavalony rehetra: "Ny voalohan-teraky ny ombiny dia malaza, Tandrok'ombimanga ny tandrony; Izany no hanotoany ny firenena rehetra, Dia ny faran'ny tany" (Deo. 33.17). Izany dia mampahatsiahy ny andron'ny mpanjaka Jeroboama II izay nahomby kokoa noho ireo mpanjaka nodimbasany tamin'ny fandresena ny fahavalon'i Israely. Angamba ny andalana momba an'i Gada dia miresaka ankolaka izany vanimpotoana izany, izay nanoheran'io foko io amim-pahombiazana ny Siriana.
Ny fanambaràn'i August Dillmann ao amin'ny Commentary on Numbers and Deuteronomy[9], izay milaza fa ny tsodrano azon'i Jodà dia manodro ny fotoana manaraka avy hatrany ny fisarahan'ny fanjakana roatonta, dia "saika mitombina" (Jewish Encyclopedia). Aoriny amin'ny tsy fahafahan'izay voalaza ao amin'ny fiderana an'i Levy sy i Benjamina ary ny zava-boalaza momba an'i Jodà hampiharina amin'izany vanimpotoana izany ny fiheverany. Manolo-kevitra i Steuernagel fa ilay firesahana ankolaka dia mety momba ny fandresena ny Edômita (2Mpanjaka 4.7), izay mety nampiato ny fahasahiranan'i Jodà izay nampahorin'i Edôma. Angamba koa ny fitenenana ankolaka dia momba ny zava-mitranga resahin'ny 2Mpanjaka 12.18 snm. Amin'izany rehetra izany dia azo eritreretina fa ireo andalana momba an'i Benjamina sy i Levy dia mifandray amin'ny fiandohan'ny taonjato faha-8 tal. J.K. ary sarotra ny hilaana fa mahakasika ny andron'ny mpanjaka Jeroboama I ny andalana momba an'i Jôsefa. Avy amin'izany no mety mahamarina ny fiheveran'i Reuss[10] sy i Cornill[11] ary ny hafa koa fa ny Tsodranon'i Mosesy dia niseho tamin'ny taonjato faha-8 tal. J.K. Ary na inona ho lazaina dia tsy misy na andininy iray aza milaza fa i Mosesy no nanoratra ireo andalana ireo; tsy voakasiky ny zavatra resahina ao amin'ilay tsodrano io lovantsofina io fa voaresaka fotsiny ao amin'ireo andininy fampidirana sy famaranana (32.30 sy 32.44a), izay mametra ny faritr'ilay tononkalo fotsiny sady manao izay hifadraisan'ireo fizaràna orep ao anatiny.
Jereo koa hanova
Loharano sy fanamarihna hanova
- ↑ 1,0 1,1 et 1,2 "Moses, Blessing of". The Jewish Encyclopedia, Volume 9. Funk & Wagnalls/Hathi Trust. 1906.
- ↑ Tsy voaresaka i Simeona nefa hazavain'ny Bokin'i Josoa (na Jôsoe) izany (Jos. 19.1): "Ary ny loka faharoa dia azon'i Simeona, dia ny firenena taranak'i Simeona isam-pokony; ary ny lovany dia tao anatin'ny lovan'ny taranak'i Joda."
- ↑ "26 dia nijanona teo amin'ny vavahadin'ny toby Mosesy ka nanao hoe: Izay rehetra an'i Jehovah mankanesa etỳ amiko. Ary ny taranak'i Levy rehetra niangona teo aminy. 27 Dia hoy izy taminy: Izao no lazain'i Jehovah, Andriamanitry ny Isiraely: Samia manao ny sabany eo am-balahany avy ianareo, dia mandrosoa sy miverimberena amin'isam-bavahadin'ny toby, ary samia mamono ny rahalahiny avy sy ny sakaizany avy ary ny namany avy ianareo. 28 Dia nanao araka ny tenin'i Mosesy ny taranak'i Levy; ary nahafatesana tokony ho telo arivo lahy ny olona tamin'izany andro izany. 29 Fa Mosesy efa nilaza hoe: Manokàna ny tenanareo ho an'i Jehovah ianareo anio; eny, samia mamono ny zanany sy ny rahalahiny avy, mba hahazoanareo fitahiana anio. 30 Ary nony maraina dia hoy Mosesy tamin'ny olona: Efa nanao fahotana lehibe ianareo; ary ankehitriny, dia hiakatra ho amin'i Jehovah aho, fa angamba hahazo manao fanavotana ny amin'ny fahotanareo." (Eks. 32. 26-30)
- ↑ Fandikan'ny Baiboly protestanta amin'ny teny malagasy: "Tandrok'ombimanga ny tandrony" (Deo. 33.17).
- ↑ Jereo koa: Mpitsara 18.1-3-27-29 sy Josoa 19.47-48.
- ↑ Jereo koa: Josoa 19.32-39.
- ↑ Roy E. Garton (6 February 2017). Mirages in the Desert: The Tradition-historical Developments of the Story of Massah-Meribah. De Gruyter. p. 123. ISBN 978-3-11-046335-4.
- ↑ Ampitahao: Genesisy 34
- ↑ August Dillmann, Commentary on Numbers and Deuteronomy, p. 415.
- ↑ Reuss, Geschichte der Heiligen Schriften des Alten Testaments, p. 213
- ↑ Cornill, Einleitung in das Alte Testament, p. 72.