Tetiandro litorjikan'ny Fiangonana ortodoksa atsinanana

Ny tetiandro litorjikan'ny Fiangonana ôrtôdôksa atsinanana dia miavaka noho ny fisian’ ny fifandimbiasan’ ny fifadian-kanina sy ny fety, ary mitovitovy amin’ ny lafiny sasany amin’ ny an’ ny Katolika rômana izany. Ny taom-baovaon’ ny Fiangonana anefa, raha araka ny fanao taloha, dia manomboka amin’ ny 01 Septambra, fa tsy amin’ ny Alahady voalohan’ ny Advento.

Ahitana fety roa manaraka tsingerijna raikitra sy tsingerina paskaly (na miova) amin'izany. Ny fety lehibe indrindra dia ny fetin’ny Paska (Paskha). Manaraka ny fety lehibe roa ambin’ny folo, izay ahatsiarovana ny zava-nitranga miavaka indrindra teo amin’ny fiainan’i Jesoa Kristy sy ny Renin'Andriamanitra (Theotokos: Masina Maria).

Ny ankamaroan’ny Kristiana ortodoksa (ny Rosiana indrindra) dia manaraka ny tetiandro joliana raha mikajy ny datin’ny fetim-piangonana, nefa maro (isan’izany ny Patriarkata Ekiomenika sy ny Fiangonan’i Gresy) no nandray ny fomba fikajiana araka ny tetiandro joliana nahitsy (izay mifanandrify ankehitriny amin’ny tetiandro gregoriana) mba hikajiany ireo fety miovaova daty arakaraka ny datin’io tetiandro io.

Eo anelanelan’ny taona 1900 sy 2100 dia misy elanelany 30 andro amin’ny datin’ny tetiandro joliana sy ny tetiandro joliana nahitsy na ny tetiandro gregoriana. Raha ohatra ka ankalazaina amin’ny 25 Desambra ny Noely araka ny fanao tranainy dia mifanandrify amin’ny 7 Janoary amin’ny tetiandro joliana nasiam-panitsiana izany. Ny fikajiana ny datin’ny Paska anefa dia araka ny tetiandro manara-bolana miorina amin’ny tetiandro joliana, na dia ho an’ireo fiangonana manaraka ny tetiandro joliana nasiam-panitsiana aza.

Misy fizaran-taona efatra ifadian-kanina ny taona iray:

Ny fifadian-kanina lehibe indrindra dia ny Karemy Lehibe, izay fotoana mahery vaikan’ny fifadian-kanina sy ny fiantrana ary ny vavaka, izay maharitra 40 andro alohan’ny Alahadin'ny Sampan-kazo sy ny Herinandro masina, eo amin’ny fanomanana ny Paska.
Ny fifadian-kaninan’ny fahaterahan’ny Mpamonjy (Karemy ririnina) dia fotoana fanomanana ny fetin’ny Fahaterahan’i Kristy (Noely), nefa raha maharitra 40 herinandro ny Advento (na Fiandrasana) any Andrefana, ny Fahaterahana kosa maharitra fifadian-kanina 40 andro.
Ny fifadian-kanina ho an’ny Apostoly dia miovaova faharetana, eo anelanelan’ny valo andro sy roa herinandro, manomboka amin’ny 01 hatramin’ny 14 Aogositra, amin’ny fotoam-panomanana ny fetin’i Md. Petera sy Md. Paoly (29 Jona).
Ny fifadian-kanin’ny Torimason’i Maria (latina: dormitio) maharitra roa herinandro, hatramin’ny 01 ka hatramin’ny 14 Aogositra, ao anatin’ny fanomanana ny fetin’ny Torimason’ny Theotokos (15 Aogositra).

Ny taom-piangonana dia voarafitra mba hahatonga ireo fety lehibe ireo hankalazaina mandritra ny fizaran-taom-pifadian-kanina tsirairay, ka hahatonga ny fifadian-kanina hifandimby amin’ny andro fifaliana.

Ankoatr’ireo fizaran-taona ifadian-kanina ireo dia ifadian-kanina koa amin’ny Alarobia sy Zoma amin’ny taona manontolo (ary ny monastera ortodoksa sasany dia mitandrina koa ny Alatsinainy ho fifadian-kanina). Ny andro raikitra sasany dia mandrakariva andro fifadian-kanina, na dia mifanandrify amin’ny Asabotsy na Alahady (izany fifadian-kanina izany dia azo hakelezina, nefa tsy foanana tanteraka); ireto izy ireo:

Ny Fanapahan-doha (Decollatio) an’i Md. Joany Batista;
Ny Voninahitry ny Hazo fijaliana;
Ny Fiaretan-torin’ny Epifania (5 Janoary).

Maro ireo fotoana tsy ifadian-kanina, rehefa tsy azo atao ny mifady hanina, na amin’ny Alarobia sy ny Zoma aza. Ireto avy izy ireo: ny herinandro aorian’ny Paska, ny herinandro aorian’ny Pentekosta, ny fotoana manomboka eo anelanelan’ny Fahaterahan’i Kristy sy ny 5 Janoary ary ny herinandro voalohan’ny Triodion (herinandro manaraka ny Alahady faha-17 alohan’ny Pentekosta).

Ny Paskha

Ny fety lehibe indrindra dia ny Pascha (Paska). Ny Paska ho an’ny Atsinanana sy ny Andrefana dia kendrena ho ny Alahady voalohany aorian’ny fenomanana mifanandrify amin’ny 21 Marsa na aorian’io daty io (izany hoe ny andron’ny fitoviam-paharetan’ny andro sy ny alina, atao hoe ekinoksa vernaly), nefa ny kajin’ny Ortodoksa dia aoriny amin’ny tetiandro joliana ka ny 21 Marsa dia mifanadrify amin'ny 3 Avrily amin'ny tetiandro gregoriana, sy amin’ny kajin’ny datin’ny fenomanana hafa noho ny fanao amin’ny any Andrefana.

Ny datin’ny Paskha dia ivon’ny taom-piangonana manontolo, ka mamaritra, tsy ny datin’ny fiandohan’ny Karemy Lehibe sy ny Pentekosta ihany, fa ny fikajiana ny tsingerin’ireo fety miovaova daty sy ny famakiana ny Soratra Masina ary ny Oktoekhos (lahatsoratra vakina manaraka fomba valo samihafa ao am-piangonana) mandritra ny taona. Misy koa ny fety vitsivitsy tsy tena manan-danja firy mandritra ny taona izay miorina amin’ny datin’ny Paskha. Ny tsingerina miova daty dia manomboka amin’ny Alahadin’i Zakaiosy (ny Alahady voalohany anomanana ny Karemy Lehibe na ny Alahady faha-33 manaraka ny Pentekosta), na dia mitohy hatramin’ny Alahadin’ny Sampan-kazo (na Alahadin'ny Sampan-drofia) aza ny tsingerin’ny Oktekhos.

Ny datin’ny Paskha dia mahakasina ireto fizaran-taona litorjika manaraka ireto:

ny fari-potoan’ny Triodion (ireo Alahady alohan’ny Karemy Lehibe, ny Herinandron’ny fromazy (na Maslenitsa), ny Alahadin’ny Sampan-kazo ary ny Herinandro masina);
ny fari-potoan’ny Pentekosta (Alahadin’ny Paskha hatramin’ny Alahady aorian’ny Pentekosta, atao hoe koa Alahadin’ny Olomasina).

Ireo fety lehibe roa ambin’ny folo

Ny sasany amin’ireo fety ireo dia manaraka tsingerina raikitra fa ny sasany manaraka tsingerina miova daty (paskaly). Ny ankamaroan’ireo manaraka tsingerina raikitra dia manana fari-potoana fanomanana atao hoe fety mialoha, avy eo ny fari-potoana fankalazana mitovitovy amin’ny Valo andro (latina: Octava) any Andrefana, atao hoe fety famaranana. Ny fety lehibe ao amin’ny tsingerina paskaly dia tsy misy fety mialoha. Ny faharetan’ny fety mialoha sy ny fety famaranana dia miovaova arakaraka ny fety antom-pisiany. Ireto avy ireo fety lehibe ireo:

ny Fahaterahan’ny Theotokos (8 Septambra): fahaterahan’ny Theotokos (i Maria) ho an’i Joakima sy Ana;
ny Fanandratana ny Hazo fijaliana (14 Septambra): ny fahitana ilay hazofijaliana marina namantsihana an’i Kristy;
ny Fidiran’ny Theotokos ao an-tempoly (21 Novambra): fidiran’ny Theotokos ao amin’ny tempoly tokony tamin’ny fahatelo taonany;
ny Fahaterahan’i Jesoa Kristy Tompo sy Mpamonjy antsika (25 Marsa): ny fankalazana ny fahaterahan’i Jesoa izay atao hoe Noely;
ny Teofania (6 Janoary): ny batemin’i Jesoa Kristy, ny tsodrano amin’ny rano nataon’i Kristy sy ny fisehoana voalohan'ny maha Andriamanitra an'i Kristy;
ny Fanehoana ny Tompo tao an-tempoly: fanehoana an’i Kristy zaza tao amin’ny tempoly nentin’ny Theotokos sy i Josefa;
ny Filazana mialoha ny hahaterahan’i Jesoa tamin’ny Theotokos (25 Marsa): nanambara tamin’ny Theotokos ny hitorontoronana an’i Kristy ny anjely Gabriela ary nanaiky an-tsitrapo ny Theotokos.

Fanamarihana:

Amin’ny fanao tatsinanana dia amin’ny Herinandro masina na amin’ny Paskha koa aza no ankalazana io fety io, ny fetin’ny Filazana mialoha ny hahabevohoka an’i Maria sy ny Paskha (fantatra amin’ny anarana hoe διπλή Πασχαλιά / dipli Paskhalia amin’ny teny grika ankehitriny) dia heverina ho zava-mitranga anaovana fety lehibe.

ny Fidirana ao Jerosalema (Alahady alohan’ny Paskha): fantatra any Andrefana amin’ny anarana hoe Alahadin'ny Sampan-kazo;
ny Andro Niakarana (40 andro aorian’ny Paskha): fiakaran’i Kristy any an-danitra taorian’ny fitsanganany ho velona;
ny Pentekosta (50 andro aorian’ny Paskha): ny Fanahy Masina avy sady nonina tamin’ny Apostoly sy tamin’ireo mpino kristiana hafa koa;
ny Fiovan-tarehin’ny Tompontsika (6 Aogositra): fiovan-tarehin’i Kristy araka izay ijoron’i Piera sy i Jakobaary i Joany vavolombelona;
ny Torimason’ny Theotokos (15 Aogositra): fampatoriana ny Theotokos (jereo: Andro nampakarana an’i Maria ho any an-danitra ho an’ny Kristianisma tandrefana);
ny Fiarovana ny Renin’Andriamanitra (1 Oktobra) – indrindra ao amin’ny Ortodoksa rosiana;
ny Fetin’i Md. Jakoba ilay Marina (23 Oktobra);
ny Fetin’i Md. Demetrio avy any Tesalonika (26 Oktobra);
ny Fetin’i Md. Arkanjely Misely sy Gabriely (8 Novambra);
ny Fetin’i Md. Nikolà, evekan’i Mira any Lisia / Likia (6 Desambra);
ny Fetin'ny fitorontoronan'i Mb. Ana an'i Maria tamin’i Md. Joakima (9 Desambra);
ny Fetin’i Md. Spiridona (12 Desambra);
ny Fetin’i Md Stefana diakra (27 Desambra);
ny Fetin’i Md Basily Lehibe sy ny famorana an’i Kristy (1 Janoary);
ny Fetin’i Md Hierarka: i Bazily Lehibe, i Gregorio Teolojiana ary i Joany Krizostoma (30 Janoary);
ny fetin’ireo martiry 40 tao Sebasta (9 Marsa);
ny Fetin’i Md Patrika (17 Marsa)
ny Fetin’i Md Georgio (23 Avrily);
ny Fetin’ireo Md Emperorea Konstantino sy Mb Helena (21 Mey);
ny Fahaterahan’i Md. Joany Batista (24 Jona);
ny Fetin’i Md Piera sy Md Paoly;
ny Fetin’i Md Elia mpaminany (20 Jolay);
ny Fetin’i Mb Kristina avy any Bolsena, ilay maritiry lehibe (27 Jolay);
ny Nanampahan-doha an’i Joany Batista (29 Aogositra);
ny Fanombohan’ny Indiksiona, Taom-piangonana (1 Septambra);
ny Fetin’ireo Masindahy Mpiahy ny Fiangonana na ny monastera.

Ny andro tsirairay ao amin’ny taona dia ahatsiarovana olomasina na zava-nitranga momba ny fiainan’i Kristy na ny Renin’Andriamanitra. Rehefa tonga ny fety manaraka tsingerina miova dia afindra daty io fety io.

Ny tsingerina hafa

Ankoatry ny tsingerina raikitra sy ny tsingerina miova daty dia misy koa tsingerina litorjika sasany ao amin’ny taona izay misy fiantraikany amin’ny fankalazana ny fanompoana masina. Isan’ireo ny tsingerina isan’andro, ny tsingerina isan-kerinandro, ny tsingerin’ny Evanjelin’ny maraina (matines) ary ny Oktoekhos.

Jereo koa

Tetiandro litorjikan'ny Fiangonana katolika siro-malabara