Mponina ao Israely
Ny mponina ao Israely, izay sahanin' ny Birao Foiben' ny Antontanisa Israeliana (hebreo: הלשכה המרכזית לסטטיסטיקה, HaLishka HaMerkazit LiStatistika; arabo: دائرة الإحصاء المركزية الإسرائيلية) ny tarehimarika momba azy, dia ahitana toetra isan-karazany izay mamaritra ny mponin' i Israely. Hatramin' ny nananganana an' io firenena io tamin' ny taona 1948 dia nisy fiovana lehibe teo amin' ny tarehimarka momba ny mponina ao amin' io firenena io. Tany am-boalohany, tamin' ny nanapvana an' i Israely ho tanindrazan' ny Jiosy taorian' ny fandripahana jiosy (hôlôkaosta) tamin' ny Ady Lehibe Faharoa, dia nahasarika Jiosy mpifindra monina avy amin' ny lafivalon' izao tontolo izao ity fitrenena ity. Noho izany, ny Jiosy any Israely dia tena samy hafa, ary ny fiaviany dia mipaka any Eorôpa, any Azia, aty Afrika, ary any Amerika.
Ny Birao Foiben' ny Antontanisa Israeliana dia mamaritra ny isan' ny mponina ao Israely, anisan' izany ny Jiosy mipetraka any Jôrdania Andrefana rehetra sy ny Palestiniana ao Jerosalema Atsinanana, nefa tsy anatin' izany ny Palestiniana any amin' ny faritra sisa amin' i Jôrdania Andrefana (Jodea sy Samaria), ny Salavantanin' i Gaza, ary ny mpiasa vahiny. na aiza na aiza ao Israely. Tamin' ny Desambra 2023, dia nisy mponina manodidina ny 9 842 000 ny tao Israely, izay mitsinjara toy izao:
- 73,2 % (olona 7 208 000 eo ho eo) no Jiosy, anisan' izany ny 503 000 eo ho eo mipetraka ivelan' ny sisin-tanin' ny Fanjakan' i Israely ao Jôrdania Andrefana.
- 21,1 % (olona 2 080 000 eo ho eo) no olom-pirenena israeliana voasokajy ho Arabo, ny sasany milaza ho Palestiniana, ary anisan' izany ny Droza, ny Sirkasiana, ny Mozilmana hafa rehetra, ny Arabo Kristiana, ny Armeniana (izay heverin' i Israely ho "Arabo")
- 5,7 % fanampiny (olona 554 000 eo ho eo) no sokajiana ho "samihafa". Ity vondron' ny samihafa ity dia ahitana ireo manana razambe jiosy nefa tsy eken' ny lalàna ara-pivavahana ho Jiosy, ny tsy Jiosy nefa mpianakavin' ny Jiosy mpifindra, ny Kristianina hafa ankoatra ny Arabo sy ny Armeniana, ary ny vahoaka tsy voasokajy ara-poko na ara-pivavahana.
Ny taham-pitomboan' ny mponina isan-taona ao Israely dia tafakatra 2,0 % tamin' ny taona 2015, avo telo heny noho ny salanisan' ny OECD izay manodidina ny 0,6 %. Miaraka amin' ny salanisan-jaza telo isaky ny vehivavy, i Israely ihany koa no manana ny taham-pahavokarana ambony indrindra ao amin' ny OECD ary ambony lavitra noho ny salan' ny OECD.
Ny isan' ny mponina sy ny fitsinjaràny
hanovaIsany sy fitombony
hanovaTamin' ny taona 2008 dia nisy mponina miisa 6,5 tapitrisa tao Israely, izany hoe mponina 320 isaky ny km2. Ny mponina ao Israely dia nitombo 3,8 % teo anelanelan' ny taona 1990-1995, tamin' ny taona 2009 dia nahatratra 1,13 % ny fitombon’ ny mponina. Tamin' ny taona 2008 dia nahatratra 7/1000 ny taham-pahafatesan' ny zaza ary ny salam-pahela velona dia 79,7 taona. Ny 83 % amin' ny Israeliana, izay monina ao Israely sady misitraka ny maha olom-pirenena azy ao, dia Jiosy. Ny 17 % dia Arabo.
Fitsinjaràn' ny mponina amin' ny tanim-pirenena
hanovaBetsaka dia betsaka ny tanàn-dehibe any Israely. Tamin' ny taona 2005 dia Israeliana miisa 92 % no nonina an-tanàn-dehibe ka ny lehibe indrindra amin' izany dia i Jerosalema izay nisy mponina 701 512 tamin' ny taona 2004. I Tel-Aviv, izay hany renivohitra eken' ny Fianakaviambe Iraisam-Pirenena, miaraka amin’ i Jaffa, no tanàna faharoa ao amin' ilay firenana. Ny tangoron-tanàna Tel-Aviv-Jaffa, izay mamondrona foibe ara-taozavabaventy toa an' i Holon sy i Ramat Gan, onenena mponina miisa 2 001 000. I Haifa no seranan-tsambo lehibe indrindra.
Ny foko ao Israely
hanovaNy Jiosy israeliana
hanovaNy mponina jiosy dia nitombo izaitsizy hatramin' ny nanorenana ny akanim-pirenena jiosy tao amin' ny faritr' i Palestina tamin' ny taona 1918. Tamin' izany taona izany izy ireo dia niisa 56 000 eo ho eo. Izany fitomboan' ny mponina izany dia vokatry ny andiam-pifidrà-monina indrindra.
Mandra-pahatongan' ny fotoana niforonan' ny Fanjakan' i Israely dia avy any Eorôpa Afovoany ny mpifindra monina sy avy any Eorôpa Atsinanana. Ireo Jiosy askenazy ireo, izay nandositra ny prôgrôma sy ny antisemitisma ary taty aoriana nandositra avy ao Alemaina notapahin' ny Nazy, sisa velona tamin' ny fandripahana jiosy (Shoa), dia nihevitra ny tenan' izy ireo ho mpanorina an' i Israely. Matetika dia sarotra amin' izy ireo ny mandray ny Jiosy sefarada avy amin' ny firenena mediteraneana, izay betsaka kokoa nifindra monina taorian' ny fiforonan' ny Fanjakan' i Israely hatramin' ny Ady Enina Andro, taorian' ny fahaleovantenan' ny firenena ao Afrika Avaratra, tamin' izany fotoana izany dia niady tamin' ny Fanjakan' i Israely ny firenena maro.
Tamin' ny taompolo 1970 sy taorian' ny firodanan' ny kômonisma dia maro ny Jiosy sôvietika niorim-ponenana tao Israely. Nandray Jiosy avy amin' ny toeran-kafa sy avy any Etiôpia (nay Falasha na Beta Israely) koa i Israely. Ankehitrany dia mihoatra ny antsasaky ny Jiosy israeliana no teraka tao amin' ilay firenena ka ireo no atao hoe Sabra, izay manana ray aman-dreny avy any amin' ny firenena mihoatra ny zato.
Ny Arabo sy ny vahoaka hafa ao Israely
hanovaNy vahoaka arabo israeliana, izay miorim-ponenana indrindra ao Galilea sy ao Telolafy (Umm sy el-Fahm), dia niisa 700 000 tamin' ny taona 1993. Ireo isa ireo dia tsy manisa ny mponina arabo ao Jerosalema Atsinanana izay nanda tsy ho isan' ny vahoaka israeliana, tamin' ny tsy nanakeny ny fanakambanana an' ilay vakin-tanàna ho ao amin' ny tanin' i Israely.
Misy Bedoina eo amin’ ny 30 000 no monina ao Negev. Miisa 85 000 Droza izay miditra kokoa ao amin' ny fiarahamonina israeliana no monina ao amin' ny Tendrombohitra Carmel sy ao Golan.
Kolontsaina
hanovaNy fiteny
hanovaNy fiteny hebreo sy arabo no fiteny ôfisialin' i Israely. Ny fiteny hebreo no fiteny be mpampiasa indrindra, nefa ny fiteny arabo dia ampiasaina any an-tsekoly sy amin' ny fanaovan-dalàna sy ny fitsarana. Ny fiteny anglisy sy idisy sy rosiana ary fiteny eorôpeana hafa koa dia ampiasain' ny olona maro.
Ny fivavahana
hanovaNy raharaha momba ny fivavahana telo lehibe, dia ny jodaisma sy ny silamo ary ny kristianisma, dia sahanin' ny ministeran' ny Raharaham-pivavahana. Momba ny olom-pirenena kosa dia ny lalàna ara-pivavahana mifehy ny vondrom-piarahamonina misy azy no ampiharina aminy momba ny satany manokana (ny fanambadiana, ny fisaraham-panambadiana, sns).
Ny 82 % amin' ny Arabo israeliana dia manaraka ny fivavahana silamo fa ny 18 % kosa dia Kristiana. Ny Droza dia manana sata manokana, izay tsy manao fanompoam-pirenena. Ny tena be mpikambana amin' ny Kristiana dia ny Grika ôrtôdôksa.
Fanabeazana sy fianarana
hanovaNy fanabeazana dia tsy maitsy atao sady maimaimpoana ho an' ny tanora 5 ka hatramin' ny 15 taona. Ny fampianarana ambaratonga faharoa dia nohamafisin' ny lalàna tamin' ny taona 1953 izay nametraka ny rafi-panabeazam-pirenena ambaratonga faharoa. Ankoatra ny fanabeazana laîka dia misy koa ny rafi-panabeazana ara-pivavahana jiosy. Ahitana sekoly misiônera kristiana koa ny ao Israely.
Ny fampianarana ambaratonga ambony dia iantohan' ny toeram-pampianarana maro toa ny Oniversite Hebreo ao Jerosalema (hebreo: האוניברסיטה העברית בירושלים / hā’Universitah hā‘Ivrith bYirūšāláyim - niorina tamin’ ny taona 1918), ny Instiotota Israeliana momba ny Teknôlôjian’ i Haifa (hebreo: הטכניון – מכון טכנולוגי לישראל; arabo: التخنيون - معهد إسرائيل للتكنولوجيا -- niorina tamin’ ny taona 1912) ary ny Oniversiten’ i Haifa, ny Oniversiten’ i Bar-Ilan (hebreo: אוניברסיטת בר-אילן / Universitat Bar-Ilan -- niorina tamin’ ny taona 1953) ao Ramat Gan, ny Oniversiten’ i Tel-Aviv (hebreo: אוּנִיבֶרְסִיטַת תֵּל אָבִיב / Universitat Tel Aviv; arabo: جامعة تل أبيب / Jami’at Tel Abib -- niorina tamin’ ny taona 1953), ny Oniversinte Ben Gourion (hebreo: אוניברסיטת בן-גוריון בנגב / Universitat Ben-Guriyon baNegev --- niorina tamin' ny taona 1965 ao Beer-Sheva) ary ny Institota Weizmann ho an’ ny Siansa (hebreo: מכון ויצמן למדע / Machon Vaitzman LeMada -- niorina tamin’ ny taona 1949) ao Rehovot.
Tamin' ny taona 2005 dia nahatatra 96 % ny tahan' ny fahaiza-mamaky teny sy manoratra tao Israely. Teo amin' ny 57 % amin' ny sokajin-taona voakasika no mandranto fianarana ao amin' ny ambaratonga fahatelo.