Fôndamentalisma kristiana
Ny fôndamentalisma kristiana dia firehana ara-pivavahana izay manohana ny fivoasana hentitra sy ara-bakiteny ny Soratra Masina kristiana, izany hoe ny Baiboly kristiana, izay hita indrindra ao amin' ny prôtestantisma. Ny teny hoe fôndamentalisma, amin' ny ankapobeny, dia midika fifikirana hentitra loatra amin' ny foto-pampianaranan' ny sehatra iray tsy amim-mpandanjalanjana, na ara-pivavahana izany na amin' ny sehatra hafa ivelan' ny fivavahana. Hetsika mpitahiry ny fampianarana mahazatra hatramin' ny fiandohan' ny prôtestantisma ny fôndamentalisma, izany dia niseho tany Etazonia tamin' ny faramparan' ny taonjato faha-19.
Tamin' ny faritra ambanivohitra, indrindra tany California sy tany amin' ny fanjakana maro any atsimo, tany Etazonia, no nahazo vahana ny fôndamentalisma teo anelanelan' ny taona 1920 sy 1930. Ny zava-boalazan' ny Baiboly dia noheverina fa marina mihoatra noho ny voka-pikarohan' ny taranja siansa sy tantara. Niteraka fandrarana ny fampianarana amin' ny sekolim-panjakana ny petra-kevitra manohana ny "fivoarana miandalan' ny zavamananaina" (fa tsy ny famoronana) izany tao amin' ny fanjakana maro tany Etazonia. Izany, ohatra, no zava-nitranga tany amin' ny Fanjakan' i Tennessee ao Etazonia, izay nitondrana mpampianatra iray (i John Thomas Scopes) teo amin' ny fitsarana noho izy nampianatra ny amin' ny fivoaran' ny zavamananaina izay heverina fa mifanohitra amin' ny voalazan' ny Baiboly sady mifanohitra amin' ny lalàn' io fanjakana io. Na dia tsy maro mpanaraka aza ny fôndamentalisma dia tsy nitsaha-nitombo ny mpomba azy hatramin' izay, sahala amin' ny fiangonana evanjelika, mba hanoherany ny firehana teôlôjika taty aoriana.
Araka ny fampianaran' ny fôndamentalisma dia ireto ny fototry ny fivavahana kristiana: ny tsy fisian-diso ao amin' ny Baiboly, ny maha virjiny an' i Maria, ny maha Andriamanitra an' i Jesoa, ny sorona nataon' i Kristy ny tenany teo amin' ny hazo fijaliana mba hanavotana ny olombelona amin' ny fahotany, ny fitsanganan' i Kristy tamin' ny maty, ny fiavian' i Kristy fanindroany, ary ny fitsanganan' ny mpino amin' ny maty. Ireto ny zavatra toheriny: ny teôlôjia vaovao misy fitsikerana araka ny fomba siantifika ny lahatsoratry ny Baiboly, ny petrakevitra ara-tsiansa ny amin' ny fivoara-miandalan' ny zavamananaina, ny fanomezan-danja tafahoatra ny olombelona, ary ny ekiomenisma.