Malakia
I Malakia na Malakỳ dia mpaminany israelita tamin’ ny taonjato faha-5 izay heverina, araka ny lovantsofina, fa nanoratra ny boky ao amin’ ny Baiboly izay mitondra ny anarany, dia ny Bokin' i Malakia.
I Malakia sy ny Bokin' i Malakia
hanovaNy mpanoratra ny Bokin' i Malakia
hanovaManao ny mpanoratra ny Bokin' i Malakia ho i Ezra (Esdrasa) na i Zerôbabela na i Nehemia ny lovantsofina sasany. Ny hafa indray mitazona an' i Malakia, izay Levita sady anisan' ireo tao amin' ny “Sinagôga Lehibe”. Ny mpikaroka amin' izao andro izao, na dia izany aza, noho ny fitovitovian' ny lohateny (ampitahao Mal. 1:1 sy Zak. 9:1 ary Zak. 12:1), dia milaza fa tsy fantatra ny anaran' ny olona nanorara ilay boky.
Ny anarana hoe Malakia
hanovaAraka ny Easton's Bible Dictionary dia mety tsy anaran-tsamirery ny hoe Malakia fa midika fotsiny hoe "mpitondra hafatr' i YHWH”[1]. Ny Septoajinta (na Septanta, izay dikan-tenin' ny Testamenta Taloha amin' ny teny grika, dia manoratra azy hoe ἐν χειρὶ ἀγγέλου αὐτοῦ / en kheiri angélou autou, izay midika ho "amin' ny alalan' ny tanan' ny irany".
Tsy miseho amin' ny toeran-kafa ao amin' ny Baiboly ny anaran' i Malakia, tsy misy ihany koa firesahana momba azy nataon' i Ezra (na Esdrasa) ary tsy miresaka mivantana ny amin' ny nanaganana indray ny Tempoly izy. Noho izany dia misalasala ny mpikaroka sasany raha nosoratana tokoa ho anaran-tsamirerin’ ilay mpaminany ny hoe mal'akhi. Marihina fa tsy manavaka ny sora-baventy (Mal'akhi) sy ny sora-madinika (mal'akhi) ny abidy hebreo. Nefa tsy misy amin’ ireo lohatenim-bokim-paminaniana ao amin’ ny Tanakh ny tsy mitondra anaran’ olona. Ny hoe mal'akhi dia midika hoe “irako” na “mpitondra hafatro”, miseho ao amin’ ny Mal. 3:1 io teny io (ampitahao amin’ ny Mal. 2:7). Io teny io anefa dia tokony ho sarotra atao anaran-tsamirery raha tsy miaraka amin’ ny tapak’ anaran’ Andriamanitra hoe Yah, izany hoe tokony ho mal’akhyah, “irak’ Andriamanitra”. Izay ataon’ ny Septoaginta hoe “amin’ ny alalan’ ny tanan’ ny irany” dia ataon’ ny Targoma (Targum) hoe “amin’ ny alalan’ ny tanan’ ny anjeliko, izay atao hoe Ezra mpanoradalàna”[2].
Ny fotoana niainan' Malakia sy niasany
hanovaNy fotoana niainany
hanovaTsy mitovy ny hevitry ny tsirairay raha ny amin’ ny fotoana niainan’ ny mpaminany, nefa saika ny mpikaroka rehetra no manaiky fa naminany mandritra ny vanim-potoana persiana i Malakia, sady taorian’ ny fananganana sy ny fanokanana ny Tempoly faharoa tamin’ ny 516 tal. J.K. (ampitahao Mal. 1:10; Mal. 3:1; Mal. 3:10). Niteny ny amin’ ny “governora” ny mpaminany (hebreo: pekhah, jereo: Mal. 1.8), izay mitovy amin’ ny fitenin' i Hagay sy i Nehemia (Hag. 1:1; Neh. 5:14; Neh. 12:26). Ny endriky ny fiarahamonina resahina ao amin' ny boky dia ny an’ ilay fotoan’ ny Fanavaozam-pivavahana. Tokony ho niaina sy niasa tamin’ ny fotoan-dry Ezra (Esdrasa) sy i Nehemia i Malakia. Ireo fanararaotana ratsy izay voalaza ao amin’ ny Bokin' i Malakia dia mitovy amin’ izay hitan’ i Nehemia tamin' ny fitsidihan’ i Nehemia fanindroany an' i Jerosalema tamin’ ny 432 tal. J.K. (Neh. 13:7), ka tokony hitombina ny filazana fa naminany tamin’ ny fotoan' i Nehemia i Malakia na taoriana kelin' izay[2].
Ny fotoana niasany
hanovaNy mpanonta ny Jewish Encyclopedia tamin’ ny 1906 dia manatsoa-kevitra fa naminany taorian' i Zakaria sy i Hagay i Malakia (Mal. 1:10; 3:1; 3:10) sady mandroso hevitra fa nanambara izany faminaniany izany izy tokony ho tamin’ ny taona 420 tal. J.K., izany hoe taorian’ ny fiverenan’ i Nehemia fanindroany avy any Persia ho any Jerosalema (Neh. 13:6) na talohan’ izany, raha ampitahaina amin’ ny voalaza ao amin’ ny Bokin’ i Malakia sy amin’ ny Bokin’ i Nehemia (Mal. 2:8 amin’ ny Neh. 13:15 na Mal. 2:10-16 amin’ ny Neh. 13:23).