Kôisàna (vahoaka)
Ny Kôisana dia vondrom-poko aty amin' ny faritra atsimo amin' i Afrika izay manana toetra ara-poto-tarazo sy ara-piteny iraisana izay mampiavaka azy ireo amin' ny vahoaka banto maro anisa amin' io faritra io. Mizara vondrona lehibe roa ny Kôisàna, dia ny Sana (na Bosimàna) sy ny Hôtentôta (izay miantso ny tenany hoe Kôikôy). Vahoaka tompon-any amin' ny faritra atsimo amin' i Afrika ny Sana, fa ny Hôtentôta kosa dia tonga taty aoriana ela. Ny Banto, izay tonga avy ao afovoan' i Afrika sy avy ao amin' ny tapany atsinanana kosa, dia tonga tao amin' io faritra io manodidina ny taoa 500 taor. J.K. Nanjakazaka sy nandroaka ny Kôikôy sy ny Sana izy ireo izy ireo no lasa vahoaka manjakazaka ankehitriny. Nandritra ny fotoana, ny Kôikôy dia nandao ny fomba fiainany amin' ny maha mpiompy andiam-biby fiompy azy ka nandray ny fomba fiainan' ny Sana izay mpihaza sy mpioty, angamba noho ny fahamainan' ny toetany. Toraka izany koa ny Banto damara, raha nifindra fonenana miantsimo, dia nandao ny fambolena ka naka tahaka ny fomba fiharian-karen' ny Sana. Mbola maro ireo Kôisàna ao amin' ireo faritra maina, indrindra ao amin' ny tany efitr' i Kalahari.
Ny fiteny kôisàna dia vondrom-pitenin' ny vahoaka kôikôy sy ny vahoaka sana, indrindra ao Bôtsoana, ao Namibia, ao amin' ny faritanin' i Noord-Kaap ao Afrika Atsimo, ary ao amin' ny tapany atsimon' i Angôla. Ny fiteny kôisàna dia miavaka noho ny fampiasany renifeo atao hoe klika. Tsy mamorona fianakaviam-piteny tokana ireo fiteny kôisàna ireo nefa azo zaraina ho fianakaviam-piteny telo miavaka tsara. Ny fiteny kôisàna be mpiteny indrindra dia ny fiteny kôikôy, fitenin' ny foko Nama, izay isan' ireo foko lehibe ao Namibia.