Bokin' ny Jobily

Ny Bokin'ny Jobily dia boky tsy hita afa-tsy ao amin ny Baiboly ôrtôdôksa etiôpiana. Ny tanjon' ilay boky dia ny hamporisika ny Jiosy amin' ny fifikirana amin' ny Torah, amin' ny fotoana nahatonga ny Jiosy hiharan' ny kolontsaina jentilisa.

Misy ny tantaran' izao tontolo izao (ny niandohany sy ny hiafarany) araka ny nitantaran' ny "anjelin' ny fanatrehana" an' izany tamin' i Mosesy teo amin' ny tendrombohitra Sinay io boky io. Ny ampahany be amin' ny fitantarana, izay miendrika angano, dia manampy ny fitantarana ao amin' ny Bokin' ny Genesisy sy ny Bokin' ny Eksôdôsy (hatramin' ny toko faha-12) mba haneho ny maha ambony lanja indrindra ny Torah. Voatantara ao hatramin' ny Famorona izao tontolo izao ka hatramin' ny nanorenana ny fetin' ny Paska jiosy. Voaresaka koa ny amin' ireo Patriarka hebreo. Ny fahotana nataon' ny Hebreo izay voasoratra ao amin' ny Baiboly dia tsy voaresaka firy ao. Ahitana lohahevitra momba ny fiafaran' izao tontolo izao (apôkaliptika sy eskatôlôjika) ny ao amin' ilay boky ka ahafahana mahazo bebe kokoa ireo lohahevitra eskatôlôjikan' ny boky ao amin' ny Testamenta Taloha sy Testamenta Vaovao. Asehon' ilay boky fa ny Patriarka dia efa nanaja ny Lalàn' i Mosesy.

Ny Bokin' ny Jobily dia tsy hita na ao amin' ny Baiboly hebreo (Tanakh) na ao amin' ny Septoaginta na Septanta koa. Ny Katôlika sy ny Prôtestanta ary ny Ôrtôdôksa tatsinanana dia manasokajy azy ho apôkrifa na pseodepigrafa.

Ny anaran' ilay boky

Manana ny lanjany manokana ao amin' ny Bokin' ny Jobily ny amin' ny fito herinandron-taona (49 taona) izay itsinjarany ny fotoana tantarainy ka io fe-potoana izay atao hoe jobily io no nanomezana anarana an' ilay boky. Atao hoe Genesisy Kely na Jenezy Kely noho izy mandray na manova fotsiny ny fomba filaza ao amin' ny Bokin' ny Genesisy na koa mameno izay banga ao. Anaran' io boky io koa ny hoe Testamentan' i Mosesy na Apôkalipsin' i Mosesy. Ao amin' ny Baiboly ôrtôdôksa etiôpiana izy dia atao hoe Bokin' ny Fizaràna (amin' ny fiteny gezy: መጽሃፈ ኩፋሌ / Mets'hafe Kufale), izany hoe ny fizaràn' ny fotoana ho 49 taona izay mbola mizara ho fito taona fito.

Ireo hevi-dehibe

Ny fizaram-potoana atao hoe Jobily

Ny Bokin' ny Jobily dia miresaka sy mitantara ny ankamaroan' ny zavatra sy ny olona voalaza ao amin' ny Genesisy, nefa matetika dia misy tsipiriany fanampiny. Ahitana ny tantaran' ny famoronana sy ny an' i Isiraely izay tantarainy manaraka fotoana voazara ka misy 49 taona isanisany avy ny fizaràna tsirairay atao hoe jobily. Ny fotoana nanomboka amin' ny Famoronana hatramin' i Mosesy nandray ny soratra tao amin' ny tendrombohitra Sinay dia misy jobily 50, analana ny 40 taona handehanana ao amin' ny tany efitra alohan' ny hidirana ao Kanaana (faritra) (na 2410 taona).

Ny amin' ny anjely sy ny devoly

Misy sokajin' anjely efatra voalaza ao amin' ny Bokin' ny Jobily: ny anjelin' ny fanatrehana, ny anjelin' ny fanamasinana, ny anjely mpiambina ny olona tsirairay ary ny anjely mibaiko ny zava-miseho eo amin' ny zavaboary. I Henôka (na Enôka) no olona voalohany nampianarin' ny anjely manoratra, sady nanoratra ny tsiambaratelon' ny haikintana (astrônômia) sy ny fizotran' ny fotoana ary ny vanim-potoana eto amin' izao tontolo izao. Raha ny amin' ny demônôlôjia kosa, ny fijerin' ny mpanoratra dia misy itoviany betsaka amin' ireo soratra deoterôkanônika tamin' ny andron' ny Testamenta Vaovao sy ny Testamenta Taloha.

Ny Bokin' ny Jobily dia mitantara ny fiavian' ny anjely tamin' ny andro voalohan' ny Famoronana sy mitantara ny fomba nahatonga ny anjely sasany ho potraka raha niray ara-nofo tamin' ny vavin' ny zava-mety maty, ka niteraka karazan' olon-goavambe atao hoe Nefilima, avy eo nitaranaka ny atao hoe Elioud. Ny dikan-teny etiôpianan' ny boky dia manambara fa ireo anjely ireo dia taranaka tsy mpanoa nivoaka amin' i Seta (Deqiqa Set), fa ny vavin' ny zava-mety maty dia taranak' i Kaina. Ny zanaka vokatr' izany firaisana izany dia ny Nefilima izay niaina tamin' ny andron' i Nôa (na Nôe) ka naripaky ny safodrano lehibe. Ny Bokin' ny Jobily dia milaza ihany koa fa Andriamanitra dia namela ny 10 isan-jaton' ny fanahin' ny Nefilima tsy manam-batana mba hampivily lalana ny olombelona taorian' ny safodrano.

Ny vadin' i Kaina sy i Seta

Ny Bokin' ny Jobily dia mampahatsiahy ny fanambadiana olom-pady nataon' ireo zanak' i Adama sy Eva, dia i Kaina sy ny vadiny ary i Seta sy ny vadiny. Ao amin' ny Jobily 4.1-12 dia voalaza fa naka ny anabaviny atao hoe Avena na Avàna (Awan) ho vadiny i Kaina ary i Henôka no zanak' izy ireo. I Seta kosa dia nanambady ny anabaviny atao hoe Atsora na Azora (Azura).

Ny fiteny hebreo

Araka io boky io, ny fiteny hebreo no fiteny any an-danitra sady fitenenin' ny zavaboary rehetra tao amin' ny saha, na olona na biby; nefa very ny fahafahan' ny biby miteny tamin' ny nandroahana an' i Adama sy i Eva hiala avy ao amin' ny saha. Taorian' ny safodrano, ny tany dia voazara telo ho an' ireo zanak' i Nôa sy ny zafikeliny 16. Taorian' ny nandravana ny Tilikambon' i Babela, ny fianakavian' izy ireo dia niparitaka araka ny anjarany avy, ary ny fiteny hebreo dia hadino amin' izay ka tsy notenenina raha tsy nanomboka tamin' ny nampianaran' ny anjely azy indray an' i Abrahama.

Ny Fanjakan' ny Mesia

Ny Bokin' ny Jobily dia ahitana andalana miparitaka momba ny Fanjakan' ny Mesia izay tsy nivoaka avy amin' i Levy (fianakavian' ny Makabeo) fa avy amin' i Jodà. Izany Fanjakana izany dia ho tanteraka tsikelikely eto an-tany ka ny fiovana miandalan' ny fomban' ny zavaboary ara-batana dia hiaraka amin' ny fiovana miandalan' ny fitondrantenan' ny olombelona mandra-pisian' ny lanitra vaovao sy tany vaovao. Noho izany amin' ny farany, ny fahotana rehetra sy ny fangirifiriana dia hisava ary ny olona hiaina hatramin' ny faha-1000 taonany ao anaty fahasambarana sy fiadanana, ary aorian' ny fahafatesana, dia higoka ny tsy feteza-maty voatahy amin' ny tontolon' ny fanahy.

Ny taona

Ny Bokin' ny Jobily dia manamafy (toko faha-6) ny amin' ny taona misy andro 364 izay ahitana telovolana efatra misy herinandro 13 isanisany avy, fa tsy taona ahitana 12 volana manaraka ny Volana, izay latsaka 10 andro isan-taona. Manamafy koa ny boky ny amin' ny "Sabata roa sosona" isan-taona izay isaina ho iray andro mba hahatongavana amin' io kajy io.

Ny lalànan' i Nôa

Ny Jobily 7.20-28 dia angamba filazana ny Lalàn' i Nôa izay mihatra amin' ny olona rehetra:

“Ary tamin' ny jobily faha-28 i Nôa dia nandidy ireo zanany lahy hanoa ny didy sy ny lalàna ary ny fitsarana rehetra izay fantany sady namporisika ireo zanany lahy mba hanao ny marina, hanarona ny fahamenaran' ny vatany, hanamasina ny Mpamorona azy, hanaja ray sy reny, ho tia ny mpifanolo-bodirindrina aminy, hitandrin-tena amin' ny fijangajangana sy amin' ny tsy fahadiovana ary amin' ny herisetra rehetra. Fa noho ireo zavatra telo ireo no niavian' ny safodrano teto ambonin' ny tany … Fa izay mandatsaka ran' olona sy nihinana ny ra avy amin' ny nofo, dia tsy maintsy haringana tsy ho eto ambonin' ny tany”.