Apartheid
Ny Apartheid dia pôlitikan' ny "fampandrosoana misaraka" (afrikansa: afsonderlike ontwikkeling), izay nampiharina amin' ny mponin' i Afrika Atsimo, araka ny fepetra ara-poko sy ara-bolonkoditra, tao amin' ny faritra ara-jeôgrafa manokana. Io teny afrikansa hoe Apartheid io, amin' ny ampahany, dia avy amin' ny teny frantsay, izay midika hoe "fisarahana" na "fanasarahana"). Novolavolaina sy nampidirin' ny Antoko Nasiônaly (afrikansa: Nasionale Party) nanomboka tamin' ny taona 1948 tao Afrika Atsimo (tao amin' ny Firaisan' i Afrika Atsimo, avy eo tao amin' ny Repoblikan' i Afrika Atsimo) ity pôlitika ity, ary nofoanana tamin' ny 30 Jona 1991. Taorian' izay dia nampiharin' ny Fitsarana Heloka Bevava Iraisam-Pirenena amin' ny toe-javatra rehetra nahitana pôlitika mitovy amin' ny fanavakavaham-bolon-koditra sy amin' ny endri-panavakavahana hafa ny hoe heloka bevava noho ny Apartheid.
Ny pôlitikan' ny Apartheid dia fanaovana ho ara-dalàna ny pôlitika sy fampiharana fanavakavaham-bolon-koditra (Pass-laws, baasskap sy colour bar), novolavolaina tao Afrika Atsimo hatramin' ny nananganan' ny Kômpania Neerlandein' i India Atsinanana ny Zanatanin' i Cape (Cape Colony) tamin' ny taona 1652. Tamin' ny fampiharana ny Apartheid dia niankina amin' ny sata natokana ho an' ny volon-koditry ny tsirairay ny fifamatorana amin' ny fizaràn-tany (amin' ny maha olom-pirenena, avy eo) sy ny sata ara-tsôsialy. Nampiharina tany Atsimo-Andrefana Afrikana (any Namibia ankehitriny, izay nofehezin' i Afrika Atsimo tamin' izany fotoana izany) toraka izany koa ny Apartheid tamin' ny taona 1959 ka hatramin' ny taona 1979.
Vokatry ny tebitebin' ny Afrikanera noho ny tahotra ny hatelin' ny vahoaka mainty hoditra manodidina azy ny pôlitikan' ny Apartheid. Ny lalàna henjana maro naterak' izany, izay napetraky ny fotsy hoditra vitsy anisa mibanjina ny fitohizan' ny fahavelomany amin' ny maha vahoaka miavaka azy, dia vokatry ny fifandonana, ao anatin' ny faritra ara-jeôgrafia iray ihany, teo amin' ny fiarahamonina mandroso loatra, tafiditra ao anatin' ny Tontolo Voalohany, misy fiarahamonina mionona amin' izay hahavelona azy fotsiny izay mbola ao anatin' ny Tontolo Fahatelo, izany dia nampiseho ny fandavan' ny voalohany hiditra ao amin' ny faharoa.
Taorian' ny fandringanana tao Sharpeville tamin' ny taona 1960 sy tao anatin' ny tontolon' ny ady ho amin' ny fanafoanana ny fanjanahantany, dia nanomboka nahazo vahana ny fanakianana iraisam-pirenena momba ny Apartheid. Anisan' izany ny fanesorana an' i Afrika Atsimo avy ao amin' ny Fikambanana Maneran-Tany momba ny Fahasalamana, avy ao amin' ny Birao Iraisam-Pirenena momba ny Asa sy avy ao amin' ny Kômity Ôlimpika Iraisam-Pirenena, ny fanesorana ny fanomezana alalan' ny Firenena Mikambana hitantana an' i Atsimo-Andrefana Afrikana). Taorian' ny rotaka tao Soweto tamin' ny taona 1976 vao nampiharin' ny Filankevi-Pilaminan' ny Firenena Mikambana amin' i Afrika Atsimo ny sazy iraisam-pirenena (ankivy momba ny varotra fitaovam-piadiana).
Ny fanavaozana natomboka teo ambany fanapahabn' ny governemantan' i Pieter Botha (fanomezan-dalana ny fananganana sendikà ho an' ny tsy fotsy hoditra ary avy eo sendikà ho an' ny olona samihafa volon-koditra, fanafoanana ny asa voatokana, lalàmpanorenana vaovao mametraka indray ny zo ara-pôlitika ho an' ny Indiana sy Safiotra, fanafoanana ny lalàna momba ny pasipaoro sy lalàna mandrara ny fanambadian' ny tsy mitovy volon-koditra, fisokafan' ny toerana ho an' ny daholobe amin' ny vondrom-piarahamonina rehetra) dia tsy ampy hampitsaharana ny fitomboan' ny sazy iraisam-pirenena (famerana ny fifandraisana ara-diplômasia na ara-barotra, ankivy momba ny fanafarana arintany, fandavana ny fanondranana teknôlôjia), ary lasa tsy azo fehezina ireo townships nandritra izany fotoana izany.
Taorian' ny nahatongavan' ny filoha Frederik de Klerk teo amin' ny fitondrana tamin' ny Aogositra 1989 sy ny famotsorana an' i Nelson Mandela tamin' ny 11 Febroary 1990, mpitarika ny ady amin' ny Apartheid, taorian' ny fanagadrana fito amby roapolo taona azy, ny vondro-dalàna farany nanohana ny Apartheid (indrindra fa ny Group Areas Act sy ny Population Registration Act) dia nofoanana tamin' ny volana Jona 1991. Ny fifampiraharahana momba ny lalàmpanorenana (CODESA) teo amin' ny governemanta, ny Kôngresy Nasiônaly Afrikana (anglisy: African National Congress), ny Antoko Nasiônaly (afrikansa: Nationale Party) ary ny antoko pôlitika afrikana tatsimo lehibe samihafa dia niafara amin' ny fandrafetana lalàmpanorenana vonjimaika, sy tamin' ny fifidianana solombavambahoaka tsy manavaka volon-koditra voalohany nandraisan' ny olom-pirenena tsy very zo rehetra anjara (27 Avrily 1994), ary tamin' ny nahalany an' i Nelson Mandela tamin' ny 10 May 1994 ho filoham-pirenena mainty hoditra voalohany tao Afrika Atsimo.
Noho ny fampitsaharana am-pilaminana ny pôlitikan' ny Apartheid sy ny nanombohan' ny fifampiraharahana ara-pôlitika dia niara-nahazo ny Loka Nobel miomba ny fandriampahalemana tamin' ny Desambra 1993 tany Oslo (Nôrvezy) i Nelson Mandela sy i Frederik de Klerk.