Jeôgrafian' i Oganda

Ny jeôgrafian' i Oganda dia jeôgrafian' ny firenena ao Afrika Atsinanana, i Oganda, izay manana velaran-tany mirefy 241 038 km², tsy manana morontsiraka. Lembalemba avo no mamorona ny vohon' ny tany, izay manana salan-kaambo 1 200 m. Ao andrefana no ahitana ny tangorom-bohitr' i Ruwenzori izay manana tampona any amin' ny 5 109 m. Ny tapany atsimo dia anjakan' ny hivoka anirian-kazo fa ny afovoany sy ny andrefana kosa dia rakotra ala.

Jeôgrafia fizika

Ny vohon' ny tany sy ny rano

Ny tendrombohitra Ruwenzori

Manana velaran-tany mirefy 241 038 km² i Oganda. Any amin’ ny 1 200 m ny salan-kaambo misy azy noho izy firenena be lembalemba avo, eo anelanelan’ ny sampana roan’ny Rift Valley. Mitomandavana ao andrefana ny tangoron-tendrombohitr' i Ruwenzori izay manana ny tendrony avo indrindra mirefy 4 321 m.

Mandrakotra ny 15 %n’ ny velaran-tanin’ i Oganda ireo farihy ao aminy. Ao Oganda ny antsasaky ny velaran’ ny farihy Victoria. Hita ao Oganda koa ny farihy Kyoga sy ny farihy George, izay mandefa ny ranony ao amin’ ny ony Nily. Mamatsy rao ny farihy Edward, izay mamatsy koa ny farihy Albert, ny farihy George. Avy amin’ ity farihy farany ity ny ony Nily-Albert no manavasava an’ i Oganda hatrany Sodàna.

Ny toetany

Manana toetany mafana sy mando nefa mangatsiatsiaka vokatry ny toerana avo misy azy i Oganda noho izy andalovan’ ny fehiben-tany. Miovaova eo anelanelan’ny 15,6 °C sy 29,4 °C ny hafanana ao amin’io firenena io^[1]. 20 °C ny sala-maripana any amin’ny faritra atsimo, ny any avaratra kosa dia 33 °C. Ny rotsak’ orana isan-taona dia eo anelanelan’ny 760 mm ao avaratra andrefana sy 1 520 mm ao akaikin’ny farihy Victoria (eo anelanelan’ny volana Marsa sy Jona, ary eo anelanelan’ny volana Novambra sy Desambra). Ny ao Gulu, any amin’ny 120 km atsimon’ny sisin-tany manasaraka amin’i Sodàna Atsimo, dia maina dia maina ny eo anelanelan’ny volana Novambra sy Febroary raha ampitahaina amin’ny fotona sisa amin’ny taona. Ny faritr’i Karamoja ao avaratra atsinanana no maina indrindra sady matetika ianjadian’ny hain-tany.

Ny mponina sy ny biby ary ny zavamaniry

Ny biby sy ny zavamaniry

Gôrila

Ny hivoka misy hazo maniry dia be velarana indrindra any amin’ny faritra atsimo ao Oganda, ny faritra afovoany sy andrefana dia rakotry ny ala mahalana sy ny ala tsy mbola nisy nikasika eny amin’ny tany avo ao Ruwenzori.

Maro ny karazam-biby miaina ao Oganda. Ny sasany amin’izy ireo dia arovana ao amin’ny valan-javaboarim-pirenena. Ny rajako simpanje sy ny gôrilin-tendrombohitra dia miaina anaty ala fa ny elefanta kosa, ny tokantandroka, ny biby miendrika osy (fr. : cervidés), ny liona ary ny leôparda dia miaina ao amin’ny hivoka.

Ny mponina

Ny mponina ao Oganda dia niisa 24 200 000 tamin’ny taona 2002. Niisa 31 400 000 izy ireo tamin’ny taona 2008 ary manana hakitroka 157,1 mp/km². Niisa 38 000 000 izy ireo tamin' ny taona 2016. Ny taham-pahafatesan’ny zaza dia 66 ‰. Ny salam-pahaveloman' ny olona ao dia 52 taona.

Mizara ho vondrona ara-piteny sy ara-kolontsaina roa lehibe ny mponin’i Oganda. Ao ny Banto, izay mahatratra roa ampahatelon’ny mponina sy monina ao amin’ny tapany atsimo ao Oganda (ny Baganda, ny Baniankôle, ny Babiôrô ary ny Tôrô), sy ny mponina nilôtika izay monina ao avaratra (ny Akôly na Asôly, ny Karamônjônga ary ny Langô), ary ireo mpitsoa-ponenana roandey sy sodaney ary kôngôley.

Jereo koa

Loharano sy fanamarihana

↑ “Ouganda” ao amin’ny Microsoft Encarta 2006

[1] “Ouganda” ao amin’ny Microsoft Encarta 2006

[1]