Ny amponga dia zavamaneno velezina vita amin' ny vata poaka aty miendrika barîka na kodiarana (vatany), nanenjanana hoditra na zavatra manify hafa (tavany) manarona ny vavany iray na roa, izay kapohina amin' ny rantsan-tanana na amin’ ny felan-tanana na amin’ ny hazo kely (fively) natokana ho amin’ izany, ka mety mikarantsana na midoboka ny feony izay mitombo noho ny fisian’ ilay vatany mpanamafy ny feo.

Amponga

Amin' ny ankapobeny, ny endriky ny vatan’ amponga dia toy ny fantsona nefa mety hiovaova izany. Mety ho varingarina toy ny an' ny amponga be feo, izay manana endrika toy ny barîka, na sahala amin’ ny vazy tsy misy fanambaniny, ao ny amponga tsy lalina loatra ny vatany toy ny ampongatapaka, misy ny amponga miendrika antsasaka bola. Ny vatan’ ny amponga dia mety ho vita amin’ ny hazo na amin’ ny metaly na amin’ ny tany nodorana. Ny fonony, izay matetika vita amin' ny hoditra, dia araikitra amin' ny vatany amin' ny alalan' ny fantsika, dity, bokotra na tady. Mety misy tady fiambozonana azy ny amponga na tsy misy. Mety ho tady na visy ny fanenjanana ny amponga.

Saika hatraiza hatraiza, ny amponga dia ampiasaina amin’ ny lanonana misy fombafomba na enti-manaja ny zava-masina. Any amin’ ny firenena afrikanina sasany, dia maneho am-panoharana sy miaro ny fianakavian’ ny fokon’ ny mpanjaka ny amponga, ary matetika dia apetraka amin’ ny toerana masina. Any amin' ny firenena silamo, ny ampongatapaka dia natokana ho an' ny vehivavy. Amin’ ny faritra saany aty Afrika, misy karazan' amponga maka tahaka ny feon' olombelona ka ahafahana mampita hafatra lavitra an-kilômetatra maromaro.

Miovaova ny anjara asan’ ny amponga eo amin’ ny mozika, ka manomboka amin’ ny fanamarihana tsotra ny gadona izany ka hatramin’ ny famoahana gadona saro-drafitra indrindra. Ao amin' ny mozika silamo sy indiana, ny amponga dia manome gadona isan-karazany izay manatsara ny feon-kira. Aty Afrika dia mampiasa gadona mifanaingina sady be pitsiny ny mpilalao zavamaneno.