Joseph-François Lambert

I Joseph Lambert, izay fantatra ihany koa amin' ny anarana hoe Joseph-François Lambert, dia lehilahy mpisahana raharaham-barotra sy mpitsangatsangana frantsay, teraka tamin' ny 14 Febroary 1824 tao Redon (Frantsa) ary maty tamin' ny Septambra 1873 tao Mwali (Kômôro). Rahalahin' i Henri Lambert, mpikaroka tany vaovao sy mpitsangatsangana toa azy. Mahavariana fa anisan' ny Eorôpeana tsy fahita firy izy, toa an' i Jean Laborde, tafiditra tao amin' ny lapan-dRanavalona I, mpanjaka tao amin' ny Fanjakan' i Madagasikara, izy.

Nanararaotra izany toe-javatra izany izy mba hikononkononany fanonganam-panjakana izay nikendry ny hametraka ny zanaky ny mpanjakavavy, ny printsy Rakoto (Radama II), eo amin' ny seza fiandrianana. Rehefa lany fananana sy namitram-pihavanana tamin' ny mpanjakavavin' i Mwali, izay noheverina ho nisakaiza taminy, izy dia maty tany Kômôro tamin' ny taona 1873.

Tantaram-piainany

Ny taona voalohandohany nianany

Zanak' i Amable Joseph Lambert, mpanamarina ny fadintseranan' ny mpanjaka, sy Rosalie Marie Josèphe Duboys de la Retaudière i Joseph François Lambert izay teraka tao Redon, Ille-et-Vilaine (Frantsa) tamin' ny taona 1824.

Nankany Maorisy izy, teo amin' ny faha-22 taonany, ary nanambady vehivavy maty vady mpanankarena iray ary nahazoany harena tamin' ny alalan' ny varotra andevo; lasa tompon' ny iray amin' ny toeram-pambolena fary lehibe indrindra tao amin' io nosy io izy.

Tamin' ny taona 1855 dia namonjy ny toby miaramilan' ny Merina teto Madagasikara izay norahonan' ny fikomian' ny foko amorontsiraka tamin' ny andron' ny mpanjakavavy Ranavalona I izy. Ho valim-pitia dia nasaina mivory miaraka amin' ny mpanjakavavy ao amin' ny Rovan' Antananarivo izy. Tany no nihaonany tamin' i Jean Laborde, Frantsay iray hafa izay nanangana orinasa mpanamboatra fitaovam-piadiana ho an' ny tafik' Imerina. Nihaona tamin' ny printsy Rakoto, zanak' ilay mpanjakavavy sady mpandova, koa i Lambert.

Ny "Charte Lambert"

Araka ny voalazan' i Lambert dia nomen' ilay andriana azy ny zo manokana hitrandraka ny harena an-kibon' ny tany sy ny ala ary ny tany lavavolo eto Madagasikara, ka ny takalon' izany dia fandoavana 10 isan-jaton' ny amin' ny Fanjakan' Imerina. Tamin' ny taona maro nanaraka dia nampiasa an' io "Chartre Lambert" io sy ny taratasy avy amin' ny printsy Rakoto nosoratana ho an' i Napoléon III ny Frantsay ka nangataka ny fiarovana frantsay mba hanamarinana ny nifanaovan' ny Frantsay sy ny Merina (guerre Franco-Hova) sy ny fampidirana an' i Madagasikara ho zanatany. Ny "Charte Lambert" dia nosoniavina tamin' ny 28 Jona 1855. Nampametra-panontaniana ny maha azo itokiana ireo antontan-taratasy ireo ary, na ahoana na ahoana, dia tsy nanana fahefana ôfisialy ilay printsy tamin' izany fotoana izany.

Fanonganam-panjakana tsy nahomby

Miaraka amin' ireo antontan-taratasy ireo, dia nandeha tany London sy tany Paris i Lambert mba hanao izay hahazoany fanampiana sy fanohanana amin' ny fanonganana an-dRanavalona I sy hanoloana azy amin' ny zanany lahy, Rakoko. Na dia tsy nahazo fanampiana ôfisialy aza izy dia niverina teto Madagasikara tamin' ny taona 1857 mba hanatanteraka ilay fanonganam-panjakana. Ilay vehivavy aotrisiana mpikaroka tany vavao Ida Pfeiffer dia niara-niondrana aminy an-tsambo sady nandray anjara tsy nahy tamin' ny fikasana fanonganam-panjakana, izay tsy nahomby tamin' ny farany. Novonoin' ny mpanjakavavy Ranavalona ny Malagasy nandray anjara tamin' izany fanonganam-panjakana izany sady noroahiny ny Eorôpeanina izay voarohirohy, anisan’ izany i François Lambert sy i Jean Laborde ary i Ida Pfeiffer. Niverina tany Maorisy i Lambert.

Ny Compagnie de Madagascar

Taorian' ny nahafatesan' ny mpanjakavavy tamin' ny tyaona 1861 dia nandimby azy ny printsy Rakoto tamin' ny anarana hoe Radama II, ary noheverin' i Lambert ho fotoana azony hanatanterahana ilay fifanarahana izany. Nanaiky ny maha manan-kery ilay fifanarahana mpanjaka vaovao ary nomen' ilay mpanjaka an' i Lambert ny anaram-boninahitra hoe "duc d'Emyrne". I Lambert sy ny mpandraharaha maro hafa dia nanangana ny Compagnie de Madagascar tao Paris, izay orinasa manana zo manokana hampiasa ny Charte Labert. Ny anarana ôfisialin' io orinasa io dia Compagnie financière, industrielle et commerciale de Madagascar ary nahazo alalana tamin' ny didim-panjakana imperialy tamin' ny 2 Mey 1863.

Ny tombontsoa manokana nomena an' i Joseph Lambert sy ny mpiara-miombona antoka aminy ao aminin' ny Charte Lambert — ao anatin' izany ny fanatanterahana ny tetikasa momba ny asa vaventy (fikapahana hazo, fanamboaran-dalana sy lakandrano, sns), ny fanaraha-maso ny fanamboartana vola, ny zo manokana momba ny fitrandrahana harena ankibon' ny tany sy ny maro hafa amin' ny anaran' ny Compagnie de Madagascar — dia tena nampiady hevitra. Ny ahiahin' ny olom-pirenena dia avy amin' ny voalazan' ilay fifanarahana izay mety namela ny orinasan' i Lambert ho tompon' ny tany malagasy amin' ny fotoana tsy voafetra. Hatramin' izao, ny tany malagasy izay heverin' ny Malagasy ho tany masin' ny razana, dia tsy ho azon' ny vahiny hatao fananana mihitsy. Loharanon-korontana niafara amin' ny fanionganam-panjakana tao an-dapa ny fatahorana ny ho very ampahany amin' ny tany ho azon' ny vahiny.

Nisy namono i Radama II tamin' ny 12 Mey 1863. Nikatsaka ny fifampidinihana indray momba ny Charte Lambert ny fitondrana vaovao teo ambany fitarihan' ny mpanjakavavy Rasoherina sy ny praiminisitra Rainivoninahitriniony, ka niteraka disadisa goavana teo amin' ny Compagnie de Madagascar mbamin' ny fanjakana frantsay andaniny sy ny manam-pahefana merina ankilany. Taty aoriana dia naharitra telopolo taona sy fidirana antsehatra miaramilan' ny Frantsay hahatonga an' i Madagasikara ho zanataniny. Ny fahatapahan' ny Charte Lambert no anisan' ny anton' ny fandraisan' ny miaramila frantsay anjara tamin' ny Ady Frantsay-Hova izay nitarika ny fandresen' ny Frantsay ny Fanjakan' Imerina.

Nanolotra an' i Joseph Lambert tany 10 000 hektara tao Nosy Be i Napoléon III mba hisaotra azy noho ny asa nataony ho an' i Frantsa; nanangana orinasa mpanamboatra siramamy roa tao izy tamin' ny taona 1865, saingy tsy maintsy niatrika fikomiana indroa.

Koa satria nanjary tsy nety ny toe-draharaha teto Madagasikara taorian' ny nahafatesan-dRadama II, dia lasa nankany Mwali any amin' ny vondronosy Kômôro i Lambert tamin' ny taona 1865, nosy nanjakany amin' ny naha "régent" azy tamin' ny taona 1868 hatramin' ny 1871. Nalevina tao izy tamin' ny 22 Septambra 1873.