Hoto (vahoaka)

Ny Hoto, izay atao hoe Bahoto koa, dia vahoaka miteny banto ao Roanda sy Borondy, ao amin’ ny faritra anelam-parihy ao Afrika Afovoany. Ny fitenin’ izy ireo no lasa fitenin’ ny Totsy koa. Araka ny famaritana tamin' ny andron' ny fanjanahan-tany dia mpamboly ny Hoto ary 1,67 m ny salan-kalavan’ ny lehilahy. Soratana hoe Hutu io anarana io amin' ny teny anglisy sy amin' ny teny kiniaroanda.

Talohan' ny fahaleovan-tenan' i Roanda

Ny fiavian' ny Hoto

Ny sisa navelan’ ny asa vy hita tamin’ ny fangadiana arkeôlôjika tao amin’ ny faritra misy ny Hoto sy ny Totsy dia nahafahan’ ny mpikaroka manombana fa tokony ho tany amin’ ny taonjato faha-3 no nanorim-ponenana tao ny mpamboly banto avy any amin’ ny lemak’ i Kôngô. Tamin’ ny fotoana nampiorim-ponenana ny Totsy tao amin’ ireo havoana ao amin’ ny tapany atsinanan’ i Roanda ankehitriny, teo anelanelan’ ny taonjato faha-10 sy faha-15, dia efa nahatsangana fanjakà-mpanjaka madinika maro ny Hoto.

Rafi-piarahamonina

Ny endriky ny fiarahamonina tamin’ izany dia maneho ny Hoto ho vahoaka niankin-doha sy nanompo ny Totsy izay hany tompon’ ny fahefana ara-pôlitika sy ara-toekarena. Na dia nanjakan’ ny fisian’ ny antanan-tohatra aza ny fitondrana ara-pôlitika sy ara-pivavahana teo amin’ ny fanjakà-mpanjaka totsy tao Roanda dia tsy nisy ny fisarahana hentitra: tamin’ ny lehibem-piarahamonina izay teo ambany fahefan’ ny mpanjaka totsy (mwami) dia tao ireo nisahana ny raharahan’ ny fanjakana: ny lehiben’ ny tany dia matetika nosafidina tamin’ ireo Hoto, ny lehiben’ ny tafika dia nahitana Hoto koa. Matetika ihany koa ny fifanambadiana teo amin’ ny Hoto sy ny Totsy. Tao Borondy dia nalaka kokoa noho ny tao Roanda izany rafitra izany. Samy ahitana mpamboly sy mpiompy ny Totsy sy ny Hoto. Samy miteny amin’ ny fiteny kiniaroanda na kirondy (izay isan’ ny fianakaviam-piteny banto) izy ireo sady nanaraka fivavahana iray izay manao ny mpanjaka (mwami) ho sarin’ ilay andriamanitra fara tampony tao hoe Imama.

Fitrandrahan' ny mpanjana-tany ilay rafitra

Namporisika ny Hoto maro an’ isa (85 % na tao Roanda na tao Borondy) hankahala ny Totsy vitsy an’ isa ny rafitra natsangan’ 0ny mpanjana-tany alemàna sy belza taorian’ ny Ady Lehibe Voalohany. Nanankina ny fanjakazakany tamin’ ny Totsy tao amin’ ny saranga ambony ny mpanjana-tany sady nandraikitra ny anjara toeran’ ny Totsy sy ny Hoto tamin’ ny alalan’ ny fanasarahana azy ireo ho foko ("ethnie") roa samy hafa. Tamin’ ny taona 1926 dia nifandovana ny fisahanana ny andraikitra maha lehibe. Tamin’ ny taona 1934 sy 1935 dia nanao fanisam-bahoaka tao Roanda-Orondy (Ruanda-Urundi) ny mpanjana-tany ka namoaka bokikely mirakitra ny maha izy ny mponina tsirairay izay tsy maintsy anoratana ny maha isan’ ny "foko" Totsy na Hoto azy ireo.

Ny fanasamatsamahana ara-panjakana ny vahoaka Totsy sy Hoto dia nihamafy tamin’ ny taompolo 1950 tao Roanda. Tamin’ ny nahafatesan’ ny mpanjaka (mwami) Mutara amin’ ny fomba tsy fantatra, izay mpitondra tenin’ ny mpankasitraka ny fahaleovan-tenan’ i Roanda, dia vaky ny ady nahafatesana olona maro teo amin’ ny Totsy sy ny Hoto. Nanohana ny Hoto maro an’ isa ny Fiangonana katôlika. Noho izany dia nanome tombony ny Hoto amin’ izay ny mpanjana-tany.

Taorian' ny nahazoana ny fahaleovan-tena

Ny disadisa teo amin' ny Totsy sy ny Hoto

Tamin’ ny volana Febroary 1961 dia noravana tamin’ ny alalan’ ny fitsapan-kevi-bahoaka ny fanjakà-mpanjaka ka nambara ny fitsaganan’ ny repoblika tao Roanda. Ny Hoto no nanjaka tao amin’ ny fitondrana ary tsy nifarana izany raha tsy tamin’ ny fotoan’ ny ady an-trano tamin’ ny taona 1994 sy 1995. Nisy akony tao Borondy koa ny fahataperan’ ny fanjakà-mpanjaka tao Roanda, satria nankany ny Totsy maro dia maro. Rehefa nalaina an-keriny tamin’ izy ireo ny taniny sady tsy nampandraisina anjara tamin’ ny fitantanana ara-pôlitika an’ i Roanda izy ireo dia nandray anjara tamin’ ny fanenjanana ny fahefana ara-pôlitika totsy tao Borondy. Talohan’ izany anefa dia nikambana tao amin’ ny antoko tokana Union pour le progrès national (Uprona) na Totsy na Hoto.

Ny fifandringanana

Tamin’ ny taona 1966 dia natsangana ny fitondrana miaramila izay nihazona ny fanjakazakan’ ny totsy tamin’ ny Hoto ka naharitra hatramin’ ny taona 1992 izany, taona nizarana ny fahefana ara-pôlitika teo amin’ ny Uprona sy ny Frodébu (Front pour la démocratie au Burundi), izay nahitana mpikambana hoto maro. Nanomboka tamin’ izany fotoana izany anefa, ny fifanandrinana teo amin’ ny Totsy sy ny Hoto dia nanohy ny fisaraham-bazan’ ny vahoakan’ i Borondy. Tamin’ ny taona 1994, ny Hoto teo amin’ ny fitondrana tao Roanda dia nalalaka tamin’ ny fandripahana ny Totsy sy ny Hoto mpandanjalanja. Rehefa nandresy ny Totsy ao amin’ ny Front populaire rwandais (FPR) dia nifindra monina sy nisesitany any Zaira (Repoblika Demôkratikan' i Kôngô ankehitriny) ny Hoto, ka maro amin’ izy ireo no niharan’ ny fandringanan’ ny tafik’ i Laurent-Désiré Kabila izay nampian’ ny tafika roandey (notarihin’ ny Totsy) tamin’ ny taona 1996 sy 1997 tao amin’ ny faritra atsinanana amin' i Zaira.

Jereo koa

• Totsy (vahoaka)
• Toà (vahoaka)
• Tantaran' i Roanda
• Tantaran' i Borondy