Fiteny ao amin' ny Repoblika Demôkratikan' i Kôngô

Ny fiteny ao amin' ny Repoblika Demôkratikan' i Kôngô dia ahitana ny fiteny frantsay izay fiteny ôfisialin’ ny Repoblika Demôkratikan' i Kôngô sy ny fiteny teratany maro. Ny 77 %n' ny mponina mihoatra ny 15 taona dia mahay mamaky teny sy manoratra araka ny antontan' isan' ny UNESCO, ka ny 89 %n' ny lehilahy sy 66 %n' ny vehivavy izany. Tamin' ny taona 2016 dia Kôngôley miisa 37 000 000 any ho any (47 %n' ny mponina) no mahay mamaky teny sy manoratra amin' ny teny frantsay izay teny ôfisialy ao. Misy fiteny tompon-tany (fitenim-poko) miisa 220 ny ao amin’ io firenena ka ny ankamaroan’ ireo dia fiteny banto, nefa ny efatra amin' ireo no natao fitenim-pirenena ifaneraseran’ ny mponina, dia ny fiteny soahily, ny fiteny lingala, ny fiteny kikôngô ary ny fiteny tsiloba.

Fiteny eorôpeana

Ny fiteny ôfisialy taloha sy ankehitriny

Ny fiteny frantsay

Ny ny Repoblika Demôkratikan' i Kôngô no firenena miteny frantsay misy mponina betsaka indrindra maneran-tany. Noho ny tantaran' ny fanjanahan-tany teo amin' ity firenena ity, ny fiteny frantsay ao amin' ny RDK dia misy fitoviana maro amin' ny fiteny frantsay any Belzika. Manana ny toetrany manokana sy ny teny vaovao maro ny fiteny frantsay ao amin' ny RDK. Ny hiram-pirenen' ny RDK dia amin' ny teny frantsay.

Mitombo hatrany ny isan' ny olona miteny frantsay any amin' ny RDK. Araka ny tatitry ny Organisation internationale de la Francophonie (OIF) tamin' ny taona 2019, dia olona miisa 42,5 tapitrisa, na 51 % amin' ny fitambaran' ny mponina ao amin' io firenena io, no miteny frantsay, raha 31 tapitrisa sy 46 % tamin' ny taona 2010. Tamin' ny taona 2016 dia Kôngôley miisa 37 000 000 any ho any (47 %n' ny mponina) no mahay mamaky teny sy manoratra amin' ny teny frantsay. Ankoatra izany, i Kinshasa renivohitra izay tanàna lehibe indrindra ao amin' ny RDK, dia nahitana mpiteny frantsay 87 %. Niakatra ho 92 % izany tamin’ ny taona 2010.

Efa mpikambana ao amin’ ny Antenimieran' ny Frankôfônia ny RDK hatramin’ ny nananganana azy tamin’ ny taona 1967, ary mpikambana ao amin' ny Fikambanana Iraisam-Pirenena momba ny Frankôfônia (OIF) hatramin’ ny taona 1977.

Fiteny neerandey

Ny fiteny neerlandey no fiteny faharoa tao amin' ny Fanjakan' i Kôngô tamin' ny taona 1885 ka hatramin' ny taona 1908 ary ny fiteny tao Kôngô Belza tamin' ny taona 1908 ka hatramin' ny 1960, ary nandritra io vanim-potoana io dia nosoratana amin' ny teny frantsay sy neerlandey miaraka ny arsivany.

Ny fiteny neerlandey dia tsy notanana ho isan' ny fiteny ôfisialy tamin' ny taona 1961, ary natsahatra tanteraka ny fampianarana azy tamin' ny taona 1970. Na izany aza dia mbola nisy olona 200 000 teo ho eo no nitenenan' izy io tamin' ny taona 1980. Tamin' ny Febroary 2014, ny masoivohon' ny Fanjakan' i Nederlandy dia nanambara fa eo amin' ny 420 000 eo ho eo ny mpiteny neerlandey amin' ny sokajin-taona rehetra ao amin' ny RDK, izay miparitaka nanerana an' ilay firenena, izay ahitana vondron' olona mitoka-monina maro.

Ny mpiteny neerlandey dia matetika miteny amin' ny fiteny roa tsara: fiteny frantsay sy neerlandey, sy neerlandey sy lingala, na sy neerlandey sy anglisy. Noho ny fitokana-moniny amin' ny fiteny neerlandey tenenina any Eorôpa, dia matetika izy no mampiditra voanteny frantsay, anglisy, na lingala maro.

Fiteny eorôpeana hafa

Ny fiteny anglisy

Ny fiteny anglisy kosa dia ampianarina eny amin' ny anjerimanontolo mba hahafaha-misokatra amin' ny tontolo sy hahafaha-manaraka ny fandrosoana sy ny fikarohana.

Nihalehibe sy nianatra tany Tanzania ny filoha Kabila, ampiasain' ny minisitra ny fiteny anglisy, ary amin' ny fotoana ôfisialy sasany. Ankoatr' izany, ny fiteny anglisy no fiteny ampiasain' ny miaramilan' ny Firenena Mikambana any amin' ny Repoblika Demôkratikan' i Kôngô, ary ny ankamaroan' ny Kôngôley mpitsoa-ponenana (matetika hatramin' ny taona 1960) niverina tany an-tanindrazana, ary taloha nipetraka tany amin' ny firenena miteny anglisy (Zambia, Tanzania, Oganda...).

Fiteny pôrtogey

Amin' ny faritra manakaiky sisin-tany amin' i Angôla dia misy vondron' olona sy tanàna kely vitsivitsy izay miteny pôrtogey, indrindra fa ny fiteny pôrtogey avy any Brezila.

Ny fiteny tompon-tany

Fiteny ao amin' ny Repoblika Demôkratikan' i Kôngô

Misy fiteny tompon-tany (fitenim-poko) miisa 220 ny ao amin’ io firenena ka ny ankamaroan’ ireo dia fiteny banto. Ny efatra no natao fitenim-pirenena ifaneraseran’ ny mponina, dia ny fiteny soahily, ny fiteny lingala, ny fiteny kikôngô ary ny fiteny tsiloba.

Fitenim-pirenana

Ny efatra amin' ny fiteny tompon-tany ao amin' ny RDK no natao fitenim-pirenena (araka ny lalàm-panorenana), izay ifaneraseran' ny mponina, dia ny fiteny soahily, ny fiteny lingala, ny fiteny kikôngô ary ny fiteny tsiloba izany.

Ny fiteny soahily

Ny fiteny soahily  dia tenenin' ny 35 %n’ ny mponina ao amin’ ny Repoblika Demôkratikan' i Kôngô ao ao amin’ ny ivontoerana lehibe maro sy ao amin’ ny faritra atsinanana (Katanga, Nord-Kivu, Sud-Kivu, ary ny faritra atsimo-atsianana amin' ny faritany Orientale).

Ny fiteny lingala

Ny fiteny lingala dia tenenin’ ny 30 %n’ ny mponina, ao Kinshasa sy ao amin’ ny faritanin’ i Bandundu, ao amin’ ny faritanin’ i Équateur ary ao amin’ ny faritany Orientale.

Ny fiteny kikôngô

Ny fiteny kikôngô (raha ny tena marina dia endriky ny fiteny kitoba na monokotoba, atao hoe fiteny kikôngô ia leta) izay tenenin’ ny 15 %n’ ny mponina, ao Bas-Congo. Ny fiteny tsiloba izay ampiasain’ ny 15 %n’ ny mponina, ao amin’ ny faritany roa ao Kasaï.

Ny fiteny tsiloba

Ny fiteny tsiloba na fiteny loba-kasay dia ampiasain' ny olona 6,3 tapitrisa eo ho eo any amin' ny faritany efatra: Kasaï, Kasaï-Central, Lomami ary Kasaï-Oriental.

Fiteny tompon-tany hafa

Ny fiteny hafa malaza indrindra ao amin' ny Repoblika Demôkratikan' i Kôngô dia ny fiteny masy, ny fiteny môngô, ny fiteny londa, ny fiteny kilega, ny fiteny tetela, ny fiteny tsôkoe, ny fiteny boja, ny fiteny ngbandy, ny fiteny lendo, ny fiteny mangbeto, ny fiteny iômbe, ny fiteny nande, ny fiteny ngbaka, ny fiteny zande, ny fiteny logbara ary ny fiteny kômô. Betsaka ny olona any atsinanan' i Kôngô izay tonga avy any Roanda na talohan' ny fanjanahantany na vao haingana no miteny kiniaroanda.

Jereo koa

• Kolontsaina ao amin' ny Repoblika Demôkratikan' i Kôngô
• Mponina ao amin' ny Repoblika Demôkratikan' i Kôngô