Fanjanahan-tany espaniôla tany Amerika
Ny fanjanahan-tany espaniôla tany Amerika dia nanomboka tamin' ny taona 1493 tao amin' ny nosy Karaiban' i Hispaniola (i Haity sy ny Repoblika Dominikana ankehitriny) taorian' ny fandehanana lavitra voalohany tamin' ny taona 1492 nataon' ilay tantsambo genôviana Cristoforo Colombo izay nahazo fahazoan-dàlana avy amin' ny mpanjakavavy Isabel I de Castilla. Teo ambany fahefan' ny Corona de Castilla ("Satroboninahitr' i Castilla"), mandra-pahavery ny fizaràn-tany farany tamin' ny taona 1898, ireo fizaràn-tany ampitan-dranomasin' ny Empira Espaniôla ireo. Nahita fa ny hamaroan' ny mponina tompontany, izay loharanon-karena manan-danja ara-toekarena ny Espaniôla, ary voalaza fa mety hamokatra harem-be ho an' ny Espaniôla tsirairay sy ho an' ny Satroboninahitra izany tany izany. Nanana anjara toerana lehibe teo amin' ny fakàn-tany nataon' ny Espaniôla sy ny fampidirana ny vahoaka tompontany ny fivavahana, ka izany no nampidirana azy ireo tao amin’ ny Eglizy Katôlika na tamim-pilaminana na anterivozona. Namorona rafitra sivily sy ara-pivavahana ny Corona mba hitantana ilay tany midadasika. Nanorim-ponenana betsaka indrindra teo amin' izay nisy mponina tompon-tany makitroka sy nisy harena sarobidy hotrandrahina ny Espaniôla lahy sy vavy.
Ny Empira Espaniôla dia nanambara ny fahefany eo amin' ny Tontolo Vaovao any Karaiba sy any Amerika Avaratra sy Amerika Atsimo, ankoatra an' i Brezila, izay nomena an' i Pôrtogaly tamin' ny alalan' ny Fifanarahana tao Tordesillas (espaniôla: Tratado de Tordesillas). Nahazo ny fizaràn-tany notakin' i Espaina tamin' ny voalohany ny firenena eorôpeana hafa, anisan' izany i Angletera, i Frantsa, ary ny Repoblika Neerlandey (neerlandey: Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden). Na dia nantsoina matetika hoe "zanatany" aza ny fizaràn-tany ampitan-dranomasina teo ambany fahefan' ny Corona, dia tsy nampiasaina io teny io raha tsy tamin' ny tapany faharoa amin' ny taonjato faha-18.
Toherin' ny manam-pahaizana any Amerika Latina sy amin' ny ankapobeny ny fampiasana ankehitriny ny teny hoe "fanjanahantany" sy "vanim-potoan' ny fanjanahantany" hanondroana ny dingam-pirosoan' ny fiorenam-ponenana espaniôla.
Tombanana ho 1,86 tapitrisa ny Espaniôla nipetraka tany Amerika nandritra ny vanim-potoana 1492–1832, ary 3,5 tapitrisa fanampiny no nifindra monina nandritra ny vanim-potoana taorian' ny fahaleovantena (1850–1950); ny tombantombana dia 250 000 tamin' ny taonjato faha-16 ary nandritra ny taonjato faha-18 ny ankamaroany, satria namporisika ny fifindra-monina ny tarana-mpanjaka Bourbon (esp: Casa de Borbón). Nidina 80 % teo ho eo ny isan' ny mponina tompontany tamin' ny taonjato voalohany sy tapany taorian' ny dian' i Cristoforo Colombo, indrindra tamin' ny fiparitahan' ny areti-mifindra.
Nampiharina ny asa an-terivozona sy ny fanandevozana ho an' ny fitrandrahana harena an-kibon' ny tany, sy ny famindran-toerana an-terivozona any amin' ny tanàna vaovao ary ny asa misiôna taty aoriana. Satria taitra noho ny fihenana haingan' ny isan' ny tompontany sy noho ny tatitra momba ny fanararaotan' ny voanjo ny asan' izy ireo ny Corona, dia nametraka lalàna hiarovana ny tompontany izay vao niova finoana. Nanafatra andevo afrikana ho any amin' ireo zanatany voalohany any Karaiba ny Eorôpeana mba hanoloana ny mpiasa tompontany, ary ny Afrikana andevo sy afaka dia anisan' ny mponina tamin' ny andron' ny fanjanahantany. Nipoitra tamin' ny vanim-potoana nanapahan' ny Espaniôla ny vahoaka "casta" safiotra avy amin' ny firazanana samihafa.
Tany am-piandohan' ny taonjato faha-19 dia nitarika ny fisarahan' ny ampahany be amin' i Amerika Espaniôla sy ny fananganana firenena mahaleo tena ny adim-pahaleovantena hipanô-amerikana. Nitohy teo ambany fitondran' ny Satroboninahitra i Kiobà sy i Pôrtô Rikô, niaraka amin' i Filipina, izay very avokoa fa lasan' i Etazonia tamin' ny taona 1898, taorian' ny Ady Espaniôla-Amerikana, ka namarana ny fanjakazakany tany Amerika.