Bizantioma

I Bizantioma na Bizantiona na Bizansa na Bizantio dia tanàna grika tamin' ny Andro Taloha tao Traka, teo amin' ny moron' i Bôsfôrôsy (na Bôsfôro) amin' ny ilany ao Eorôpa, ao amin' ny misy an' i Istanbul ankehitriny, izay niandoha tamin' ny fanorenam-ponenan' ny mpila ravinahitra grika tamin' ny taona 660 tal. J.K.

Nanana seranan-tsambo niroborobo i Bizantioma teo amin' ny fihaonan' ny Ranomasina Mainty amin' ny Ranomasina Mediteranea sady nisokatra amin’ ny faritra mandroso. Izany no nahatonga an' i Bizantioma ho lasa seranan-tsambo sy renivohitry ny varotra varimbazaha sy ny voamadinika hafa.

Ny anarany

Amin' ny teny grika dia atao hoe Βυζάντιον / Buzántion io tanàna io fa amin' ny teny latina kosa dia Byzantium. Namboarin' i Kônstantino I indray io tanàna io tamin' ny taona 330 tal. J.K. ka novany anarana hoe Kônstantinôpôlisy sady natao ny renivohitry ny Empira Rômana, avy eo renivohitry ny Empira Rômana Atsinanana ary farany renivoitry ny Empira Ôtômàna nanomboka tamin' ny taona 1453 taor. J.K. Tamin' ny taona 1930 izy dia niova anarana hoe Istanbul.

Talohan' ny andron' ny Rômana

Persiana sy Spartiata ary Ateniana

Nopotehin’ ny tafika persiana nentin’ i Dariôsy I Lehibe i Bizantioma tamin’ ny fiandohan’ ny taonjato faha-5 tal. J.K. nefa namboarin’ ny Spartiata indray ilay tanàna tamin’ ny taona 479 tal. J.K.

Nandritra ny taonjato faha-6 dia nanao matetika izay hifehezany an’ i Bizantioma ny Ateniana ka tamin’ ny taona 409 vao azon’ ny mpitari-tafika ateniana Alkibiadesy (na Alkibiada) (grika: Ἀλκιϐιάδης Κλεινίου Σκαμϐωνίδης / Alkibiádēs Kleiníou Scambōnídēs) izy, nefa efa-taona taty aoriana dia noroahin’ ny Spartiata notarihin’ ny mpitari-tafika Lisandrôsy (grika: Λύσανδρος / Lýsandros) ny Ateniana. Azon’ ny Ateniana ihany indray i Bizantioma tamin’ ny taona 390 tal. J.K.

Nifanampy amin’ ny nosy grikan’i Kiôsy (grika: Χίος / Khíos) sy Rôdôsy (grika: Ῥόδος / Rhódos,) sy Kôsy (grika : Κῶς / Kôs), ary tamin’ i Karia (faritany na satrapia persiana; grika: Καρία / Karía) i Bizantioma ka niady ho an’ ny fahaleovan-tenany sy nadresy tamin’ ny taona 357 tal. J.K.

Ny Makedôniana sy ny Skita ary ny Kelta

Tamin’ ny taona 341 hatramin’ ny taona 340 tal. J.K. i Atena dia niady mba hiarovana an’ i Bizantioma izay nataon’ ny Filipo II (grika: Φίλιππος / Phílippos) mpanjakan’ i Makedônia (grika: Μακεδονία / Makedonía). Nandritra ny fanapahan’ ny zanany Aleksandra Lehibe teo anelanelan’ ny taona 336 sy 323 tal. J.K. dia voatery nanaiky ny fahefana makedôniana i Bizantioma, nefa azony indray ny fahaleovan-tenany tamin’ ireo mpandimby an’ i Aleksandra Lehibe.

Notafihin’ ny Skitiana (grika: Σκύθοι / Skúthoi) i Bizantioma taorian’ izay ary notafihin’ ny Kelta (grika: Κελτοί / Keltoi) koa tamin’ ny taona 279 tal. J.K. rehefa avy nanani-bohitra tao i Traka (izay tanàna nifanakaiky taminy) (grika: Θρᾴκη / Thrákê), ka nampandoa hetra azy. Mba hampandeha tsara ny fampidiram-bola dia nampandoa hetra ny sambo rehetra niampita ny andilan-dranomasin’ i Bôsfôrôsy i Bizantioma, ka nahatonga azy hiady tamin’ i Rôdôsy.

Tamin' ny andron' ny Rômana

Ady tamin' i Siria seleokida

Niaraka tamin’ ny Rôma ny Bizantina tamin’ ny ady nifanaovany tamin’ i Antiôkôsy III Megasy mpanjakan’ i Siria (faritra) teo anelanelan’ ny taona 191 sy 188 tal. J.K. Nanampy ny Rômana ihany koa izy ireo tamin’ ny adin’ i Rôma tamin’ i Mitridatesy VI (grika: Μιθριδάτης Εὐπάτωρ/ Mithridatês Eupatôr) tamin’ ny taona 88 hatramin’ ny 65 tal. J.K. Noho izany, mba ho fankasitrahana ny Bizantina dia nataon’ i Rôma ho tanàna namana sady afaka i Bizantioma.  

Tanàna fehezin' ny Rômana

Taty aoriana anefa dia teo ambany fifehezan’ ny Rômana i Bizantioma ka voatery nandoa hetra hatramin’ izay ka hatramin’ ny andron’ i emperora Klaodio II, izany hoe teo anelanelan’ ny taona 41 sy 54 taor. J.K.

Tamin’ ny ady an-trano teo amin’ i Septimio Severo (latina: Septimius Severus) sy ny mpitari-tafika Peskenio Nigera (latina: Caius Pescennius Niger Justus) tamin’ ny taona 194 taor. J.K. dia nomba an’ ity farany ny tanànan' i Bizantioma. Resin’ i Severo i Peskenio ka azony koa i Bizantioma tamin’ ny taona 196 sady nofoanany ny tombontsoa manokana no noravany ny mandan’ ilay tanàna.

Niova ho Kônstantinôpôlisy

Taty aoriana dia nadresy an’ i Likinio (latina: Flavius Valerius Licinius Licinianus) an’ ady, izay niara-nitondra taminy ny Empira Rômana, i Kônstantino Lehibe tamin’ ny taona 324 taor. J.K. Tamin’ ny taona 326 dia namboarin’ i Kônstantino indray ny tanàna mba hataony renivohitra vaovaon’ ny fanjakany. Tamin’ ny taona 330 dia notokanana ny tanàna vaovao sady nomena ny anarana hoe Kônstantinôpôlisy ho fanomezam-boninahitra ny mpanorina azy. I Kônstantinôpôlisy, izay renivohitra tokan’ ny Empira Bizantina teo anelanelan’ ny taona 395 sy 1453 (taona nahazoan’ ny Ôtômàna azy), dia isan’ ny tanàna lehibe indrindra sy nandroso indrindra tamin’ ny vaninandro kristiana nandritra ny Andro Antenatenany.