Baiboly prôtestanta amin' ny teny malagasy: Fahasamihafan'ny versiona

Ny '''Baiboly''' '''protestantaprôtestanta''' '''amin' ny''' '''teny''' '''malagasy''' dia dikan-tenin' ny [[Baiboly]] amin' ny [[Fiteny malagasy|teny malagasy]] ampiasain' ny fiangonana protestantaprôtestanta miteny malagasy amin' ny fotoam-pivavahana. Ny edisiona tamin' ny taona 1909 izay nasiam-panitsiana madinika tamin' ny taona 1965 no ampiasaina amin' izao. Io Baiboly io no ampiasain' ireo Fiangonana protestantaprôtestanta toy ny [[Fiangonan'i Jesoa Kristy eto Madagasikara|Fiangonan'i Jesoa Krisy eto Madagasikara]], ny [[Fiangonana Loterana Malagasy]], ny [[Eklesia Episkopaly Malagasy]] sns. sy ireo [[Evanjelisma|Fiangonana evanjelika]] sy [[Pentekotisma|pentekotistapentekôtista]] maro manerana an' i [[Madagasikara]]. Mitondra ny anarana hoe '''''Ny Baiboly''''' ny Baiboly protestantaprôtestanta amin' ny teny malagasy.

Ny tantaran' ny Baiboly protestantaprôtestanta malagasy dia ampahany lehibe amin' ny tantaran' ny Baiboly eto Madagasikara.

== Tantaran' ny Baiboly protestantaprôtestanta malagasy ==

Ny Baiboly protestantaprôtestanta no azo lazaina hoe zokiny tamin'ny dikan-tenin' ny Baiboly amin' ny fiteny malagasy. Tamin' ny taona 1822 ny misionera dia efa afaka nanoratra ny fiteny malagasy merina tamin' ny fampiasana ny [[abidy latina]].

==== Fanombohan' ny fandikan-teny ====

I David Jones (tonga tao Antananarivo tamin 'ny 04 Oktobra 1820) sy i David Griffiths (tonga tao Antananarivo tamin' ny 15 Mey 1821), izay samy avy amin' ny ''[[London Missionary Society]]'' (LMS) avy any [[Angletera]] no nanomboka nandika ny Baiboly tamin' ny teny malagasy.

Nisy Malagasy nanampy azy ireo tamin' ny fandikan-teny. Tamin' ny 01 Janoary 1827 dia vita dika ny toko voalohany amin' ny [[Filazantsara araka an'i Lioka|Filazantsaran' i Lioka]]. Tamin' ny taona 1830 no vita tanteraka ny [[Testamenta Vaovao]] ka 30003 000 no natonta printy teo anelanelan' ny taona 1829 sy 1830<ref name=":0"><small>Ralibera, Daniel; De Taffin, Gabriel (1993). ''[https://books.google.mg/books?id=GOeAT76TGN0C&printsec=frontcover&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false Madagascar et le christianisme]''. Paris: Karthala Editions. <nowiki>ISBN 978-92-9028-211-2</nowiki>, p. 196</small></ref>. Tamin' ny taona 1835 dia vita dika manontolo ny Baiboly. Vitan' i Baker sy Kitching fanontana printy ny Baiboly protestantaprôtestanta voalohany tamin' ny 21 Jona 1835<ref name=":0" />.

Tamin' ny taona 1831 dia voarara ny fananana Baiboly sy ny fivavahana kristiana sady noroahina hody ny misionera tamin' ny andron' ny mpanjakavavy [[Ranavalona I]] (nanjaka teo anelanelan’nyanelanelan’ ny taona 1828 sy 1861)<ref><small>Ralibera, Daniel; De Taffin, Gabriel (1993). ''[https://books.google.mg/books?id=GOeAT76TGN0C&printsec=frontcover&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false Madagascar et le christianisme]''. Paris: Karthala Editions. <nowiki>ISBN 978-92-9028-211-2</nowiki>, pp. 222–223</small></ref>. Novonoina ho faty na nampisotroina tangena izay tratra mitazona Baiboly<ref name=":1"><small>Oliver, Samuel (1886). ''[https://books.google.mg/books?id=lKtBAAAAIAAJ&printsec=frontcover&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false Madagascar: An Historical and Descriptive Account of the Island and its Former Dependencies]'', Volume 1. New York: Macmillan and Co. Retrieved 3 February 2011., pp. 60–63</small></ref> <ref><small>Cousins, W.E. (1877–1878). [https://books.google.mg/books?id=XW0JAAAAQAAJ&lpg=PA405&ots=H5GiupoCog&pg=PA405&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false "Since 1800 in Madagascar"]. The Sunday Magazine for Family Reading. Vol. 1. London: Daldy, Isbister & Co. pp. 405–410.</small></ref>.

==== Fiverenan' ny fahalalahan'ny Baiboly ====

Tamin' ny fitondran-d[[Radama II]] (nanjaka tao anelanelan’nyanelanelan’ ny taona 1861 sy 1863)<ref name=":1" /> sy [[Rasoherina]] (nanjaka teo anelanelan’nyanelanelan’ ny taona 1863 sy 1868) dia niverina nalalaka indray ny fivavahana kristiana sy ny famakiana Baiboly. Namoaka didy famerenana ny fahalalahan' ny fivavahana kristiana tanteraka ny mpanjakavavy [[Ranavalona II]] (nanjaka teo anelanelan' ny taona 1883 sy 1896), izay nandimby an-dRasoherina, sady niova ho kristiana, ka nalalaka ny fananana sy ny famakiana ny Baiboly nasolony ny [[Sampy (malagasy)|sampy]] izay nampandoroiny<ref><small>Thompson, V.; Adloff, R. (1965). ''[https://books.google.mg/books?id=LpCjAAAAIAAJ&printsec=frontcover&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false The Malagasy Republic: Madagascar today]''. San Francisco, California: Stanford University Press. <nowiki>ISBN 978-0-8047-0279-9</nowiki>. pp. 9–10</small></ref>.

Ny Baiboly, izay nitombo isa hatrany, no boky voatonta printy voalohany amin' ny fiteny malagasy<ref><small>London Missionary Society (1877). [https://books.google.mg/books?id=mvRMAAAAMAAJ&printsec=frontcover&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false "The Sunday Magazine".] London: Daldy, Isbister & Co. pp. 647–648. Retrieved 12 February 2011.</small></ref> ary nanjary lahatsoratra filamatra teo amin' ny fampianarana haisoratra malagasy<ref><small>Sharp, Leslie (2002). ''[https://books.google.mg/books?id=5IFbKsKxYQYC&printsec=frontcover&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false The Sacrificed Generation: Youth, History, and the Colonized Mind in Madagascar]''. Berkeley, CA: University of California Press. <nowiki>ISBN 978-0-520-22951-8</nowiki>. Retrieved 2 February 2011.</small></ref>.

== Ny fiangonana mampiasa Baiboly protestantaprôtestanta ==

Mampiasa ny Baiboly protestantaprôtestanta ny fiangonana protestantaprôtestanta rehetra eto Madagasikara. Ny [[protestantisma|prôtestantisma]] dia tonga teto Madagasikara tamin' ny vanim-potoana faha mpanjaka. Misy fiangonana maro ka ny roa voalohany tonga teto Madagasikara dia ny [[loteranisma]] sy ny [[kalvinisma]] (na presbiterianisma) izay nipoiran’nynipoiran’ ny [[Fiangonana Loterana Malagasy]] (FLM) sy ny [[Fiangonan'i Jesoa Kristy eto Madagasikara|Fiangonan' i Jesoa Kristy eto Madagasikara]] (FJKM). Tsy ireo ihany no fiangonana protestantaprôtestanta fa ao koa ny [[Misiona Evanjelika Teratany eto Madagasikara]] (METM), ny [[Fiangonana Malagasy Tranozozoro Antranobiriky]] (FMTA), ny [[Fiangonana Protestanta Vaovao eto Madagasikara]] (FPVM), ny [[Eklesia Episkopaly Malagasy|Eklesia Episkopaly Malagasy (Anglikana)]] (EEM). Ny mpivavaka maro ao amin' ny FJKM, rehefa mamaky Baiboly ka tandrify amin' ny soratra hoe ''Jesosy'' dia mamaky hoe "Jesoa".

Mampiasa ny Baiboly protestantaprôtestanta ny [[Fiangonana Adventista Mitandrina ny Andro Fahafito eto Madagasikara|Fiangonana Adventista Mitandrina ny Andro Fahafito]], ny [[Fiangonana Batista Biblika eto Madagasikara]], ny [[Fiangonana Pentekotista Mitambatra (Madagasikara)|Fiangonana Pentekotista Mitambatra]], ny Assemblée de Dieu (Fiangonan' Andriamanitra) sy ny [[Pentekotisma|fiangonana pentekotista]] sy [[Evanjelisma|evanjelika]] (na ara-Pilazantsara) maro samihafa miparitaka eto Madagasikara, raha mbola tsy manana dikan-tenin' ny Baiboly azy manokana. Ny Baiboly protestantaprôtestanta no nampiasain' ny [[Vavolombelon'i Jehovah eto Madagasikara|Vavolombelon' i Jehovah]] eto Madagasikara talohan' ny namoahany ny [[Ny Soratra Masina - Fandikan-Tenin'ny Tontolo Vaovao|dikan-teniny]] manokana. Ny mpivavaka amin' ny fiangonana sasany, rehefa mamaky Baiboly ka tendrifytandrify ny teny hoe ''Jesosy'' dia mamaky hoe "Jesoa".

== Fandikana sy fanitsiana ny Baiboly protestantaprôtestanta malagasy ==

I David Jones no niandraikatra izany fandikan-teny izany. Niara-niasa taminy i David Griffiths, i Jeffreys, i James Cameron ary i J.J. Freeman. Nanampy koa ny mpianatra malagasy tamin' izany fotoana izany. Tamin' izany koa no nifanarahana tamin' ny mpanjaka [[Radama I]] (izay maty tamin' ny taona 1828) momba ny toetoetran' ny [[abidy]] hanoratana ny [[Fiteny malagasy|teny malagasy]]. Noraketina tamin' ny taona 1823 fitsipi-pitenenana malagasy sy ny abidy (izay nampiasa [[tarehin-tsoratra latina]]). Indraidray ny mpandila teny nanao ny asa teto Madagasikara, fa indraindray kokoa tany an-dafy, tany [[Maorisy]]. Vita tamin' ny taona 1830 ny fandikan-teny ny [[Testamenta Vaovao]], ka i Baker no niandraikitra ny fanaovana printy izany. Vita tamin' ny taona 1835 ny fanontana printy ny Baiboly manontolo.

Tsy nadika avy amin' ny Baiboly amin' ny [[Fiteny anglisy|teny anglisy]] ny Baiboly malagasy fa avy amin' ny [[Testamenta Taloha]] amin' ny [[Fiteny hebreo|teny hebreo]] sy ny Testamenta Vaovao amin' ny [[Fiteny grika|teny grika]]. Noho ny hamaroan' ny mpandray anjara tamin' ny fandikan-teny dia tsy nitovy ny fomban' ny teny malagasy tao amin' io Baiboly vita io ka nisy ny tena tsy nahafa-po.

I Griffiths no niandraikitra izany tany [[Angletera]]. Nanampy azy i Freeman, avy eo i Meller. Tsy nisy ny Malagasy nandray nandray anjara. Nivoaka tamin' ny taona 1855 ny Testamenta Vaovao. Vita tamin' ny taona 1865 ny Testamenta Taloha, nefa efa nisy ampahany tsy nandraisan' i Griffiths anjara noho ny fahafatesany tamin' ny taona 1863. Tsy azoazon' ny olona izany Baiboly izany noho ny fomban' ny teny malagasy nampiasaina tsy nahafa-po. Efa ny mpanjaka [[Ranavalona II]], izay nanao ny fivavahana kristiana ho fivavaham-panjakana, no nanjaka tamin' izay. Niezaka nampanaraka ny [[fitsipiteny]] malagasy ny mpanao fanitsiana ilay Baiboly. Nahitsy ny Testamenta Vaovao ka vita tamin' ny taona 1869 izany sady navoaka tamin' ny taona 1870.

Fanitsiana nandraisan' ny misiona maro anjara ity indray mitoraka ity (nanampy tamin' izany ny misiona norveziananôrveziana sy ny misiona anglikana ary ny misionmisiona frenjy). Ny mpandray anjara lehibe tamin' izany dia i [[Lars Dahle]] (NorvezianaNôrveziana) sy i W. E. Cousins (Britanika) ary Andrianaivoravelona (Malagasy), nefa tsy izy telo ireo ihany no nandray anjara fa nisy ampolony maro. Vita tamin' ny taona 1887 ny fandikan-teny izay naharitra telo ambin' ny folo taona. Ny fanoratana ny teny malagasy ao amin' ity Baiboly ity no lasa filamatra ho an' izay manoratra amin' ny teny malagasy tamin' izany fotoana izany, na taty aoriana aza.

Nisy ny fanitsiana natao tamin' ny taona 1908 izay momba ny fanoratana ny teny malagasy. Fanitsiana maivana anefa no natao fa tsy tena niditra lalina ka mahatonga ny endriky ny teny malagasy ao amin' ny Baiboly protestanta malagasy somary ntaolontaolo fiteny kokoa raha mitaha amin' ny [[Baiboly katôlika amin'ny teny malagasy]] nivoaka tamin' ny taona 1938. Io no atao hoe ''Baiboly Malagasy 1909''.

=== Fanitsiana ny dikan-tenin' ny Baiboly Malagasy 1909 ===

Hatramin' izao (2020) dia mbola tsy nilaza ho nanao dikan-teny vaovao ny Baiboliny ny ProtestantaPrôtestanta. Fanitsiana ny Baiboly Malagasy 1909 hatrany no misy.

==== Fanitsiana nivoaka tamin' ny taona 1965 ====

Ankoatry ny fanitsiana natao tamin' ny taona 1908 dia nisy ny fanitsiana natao taty aoriana, navoaka tamin' ny taona 1965 izay niandraiketan' ny [[Fikambanana Mampiely Baiboly Malagasy]]. Izany Baiboly (''Baiboly Malagasy edisiona 1965'') izany no fantatry ny ProtestantaPrôtestanta malagasy maro nandritra ny faramparan' ny taonjato faha-20 sy ny fiandohan' ny taonjato faha-21. Taorian' io anefa dia efa nisy ny fanitsiana natao.

Nisy ny fanitsiana maivana natao taty aoriana izay nitondrana fanitsiana ny fanoratana ny [[Fiteny malagasy|teny malagasy]]. Navoaka ny ''Bibles et Publications Chrétiennes'' any Valence tamin' ny taona 2013 izany Baiboly izany ka nampitondraina ny anarana hoe ''Baiboly Malagasy 2013''. Ity fanitsiana ity dia fanitsiana fahenina ny Baiboly vita tamin' ny taona 1965.

== Jereo koa: ==

* [[Baiboly protestanta|Baiboly prôtestanta]]

*[[Baiboly katolikakatôlika amin'ny teny malagasy]]

* [[ProtestantismaPrôtestantisma eto Madagasikara]]

* Raha hamaky ny Baiboly protestantaprôtestanta amin'ny teny malagasy: http://www.baiboly.org