Fariseo: Fahasamihafan'ny versiona

Ny '''[[Fariseo]]''' ireo [[Jiosy]] amin'ny antoko iray tao [[Jodea]] nandritra ny vanimpotoan'ny [[Tempolin'i Jerosalema|Tempoly]] Faharoa, izany hoe tamin'ny taonjato faha-2 tal. J.K. sy ny taonjato voalohany taor. J.K. Atao hoe [[farisaisma]] na farizianisma ny firehan-kevitra ara-pivavahan'izy ireo. Maro ireony fampianaran'ny Fariseo izay tafakambana ao amin'ny lovatsofin'ny Raby. Miavaka ny fampianaran'ny Fariseo noho izy mifototra amin'ny [[Torah am-bava]] mba handraiketana ny lalàna jiosy. Ny tena loharano manoritsoritra ny amin'ny Fariseo dia ny boky nosoratan'i Flavio Josefa sy ny [[Testamenta Vaovao]] ary ny soratr'ireo [[Raby]].

Ao amin'ny soratr'i Flavio Josefa no nahitana voalohany ny firesahana ny amin'ny Fariseo<ref><small>Simon Claude Mimouni, ''Le Judaïsme ancien du'' vi''e siècle avant notre ère au'' iii''e siècle de notre ère : Des prêtres aux rabbins'', PUF, coll. « Nouvelle Clio », 2012 (<nowiki>ISBN 978-2130563969</nowiki>), <abbr>p.</abbr> 235</small></ref> raha tantarainy ny nisarahan'i Joany Hirkana tamin'io antoko io ka nikambana tamin'ny [[Sadoseo]]<ref><small>Mireille-Hadas Lebel, ''Le contexte historique des débuts du Talmud : Le conflit entre pharisiens et saducéens'', conférence pour ''Akadem'', campus numérique juif, 28/05/2007, [http://www.akadem.org/sommaire/themes/histoire/ere-biblique/juifs-et-grecs/le-conflit-entre-pharisiens-et-saduceens-28-05-2007-6949_51.php conférence en ligne] [[http://archive.wikiwix.com/cache/?url=http%3A%2F%2Fwww.akadem.org%2Fsommaire%2Fthemes%2Fhistoire%2Fere-biblique%2Fjuifs-et-grecs%2Fle-conflit-entre-pharisiens-et-saduceens-28-05-2007-6949_51.php tahiry]]</small></ref>. Tamin'io fotoana io ihany koa no nampalaza ny firesahana ny amin'ny Fariseo ao amin'ny [[Filazantsara]].

Ny teny hoe ''Fariseo'' dia avy amin'ny [[teny grika]] hoe ''Φαρισαῖος'' / ''Pharisaios'' izay avy amin'ny [[Fiteny arameana|teny arameana]] hoe פְּרִישָׁא / ''P^erîshâ'' (פְּרִישַׁיָּא / ''P^erîshayyâ'' raha amin'ny endrika milaza maro) izay midika hoe "voasaraka". Io indray dia mifandray amin'ny teny hebreo hoe פָּרוּשׁ / ''pârûsh'' (פְּרוּשִׁים / ''p^erûshîm'' raha amin'ny endrika milaza maro). Avy amin'ny matoanteny hebreo hoe פָּרַשׁ / ''pârash'' izay midika hoe "manambara" na "manasaraka" na "manazava".

Araka ny lovantsofina rabilikarabinika dia taranak'ireo Olonkendry tao amin'ny Sinagoga Lehibe (כְּנֶסֶת הַגְּדוֹלָה / ''Knesset HaGuedolah'') ny Fariseo. Efa hatramin'i Simona ilay Marina (angamba ny mpisoronabe Simona II izany) sy i Antigona avy ao Sokho ny fireham-pisainan'ny Fariseo.

Tsy mazava anefa ny tena fiaviany, sahala amin'ny an'ny [[Sadoseo]] koa<ref name=":0"><small>Michael Wise, Martin Abegg et Edward Cook, ''Les Manuscrits de la mer Morte'', Paris, éd. Perrin, 2003, <abbr>p.</abbr> 29.</small></ref>. Nisandratra amin'ny maha antoko azy ny Fariseo taorian'ny fikomian'ny [[Makabeo]] sy ny fiakaran'ny taranaka hasmoneana teo amin'ny fitondrana tao [[Jodea]]. Ny petra-kevitra sasany dia milaza fa taranaky ny atao amin'ny [[teny hebreoHasidima]] hoe Hasidim ("Tia vavaka") izay nanda tsy nanaraka ny fomba amam-panao grika teo ambany fanapahan'i Antiokosy EpifansesyyEpifanesy IV ny Fariseo<ref><small>Simon Claude Mimouni, ''Le judaïsme ancien du <abbr>VIe</abbr> siècle avant notre ère au <abbr>IIIe</abbr> siècle de notre ère'', 2012, Paris, éd. PUF, <abbr>p. 234</abbr></small></ref>.

Niantehitra tamin'ny olona amin'ny saranga anelanelany, izay nanana fari-piainana ampy noho ny fandrosoana ara-toekarena, ny Fariseo. Nanampy azy ireo tamin'ny fanaparitahana ny fandalinana ny lalàna tany ivelan'ny toerana mahazatra mifandray amin'ny [[Tempolin'i Jerosalema]] izany toe-javatra izany. Izany fandrosoan'ny toekerenatoekarena izany dia niteraka ny filana ireo [[mpanoradalana]] manam-pahaizana momba ny lalàna, nefa tsy vaotery ho [[mpanoradalàna]] miankina amin'ny [[Tempolin'i Jerosalema|Tempoly]] izany<ref><small>Joachim Schaper, "The Pharisees", dans ''The Cambridge History of Judaism : The Early Roman Period'', <abbr>vol.</abbr> 3, Cambridge University Press, 1999 (<nowiki>ISBN 978-0521243773</nowiki>), <abbr>p.</abbr> 402-427, <abbr>p.</abbr> 405</small></ref>.

Araka an'i Flavio Josefa dia tamin'ny lafin'ny foto-pinoana no tsy nifanarahan'ny Fariseo tamin'ny [[Sadoseo]] sy ny [[Eseniana]], ary koa tamin'ny lafiny fampiharana ny tokony ho fitondran-tena eo amin'ny fiainana andavanandro, izany hoe momba ny ''halakha''<ref><small>Joachim Schaper, "The Pharisees", dans ''The Cambridge History of Judaism : The Early Roman Period'', <abbr>vol.</abbr> 3, Cambridge University Press, 1999 (<nowiki>ISBN 978-0521243773</nowiki>), <abbr>p.</abbr> 402-427, <abbr>p.</abbr> 407</small></ref>. Nisafidy ny hampifanaraka ny fototry ny halakha amin'ny zava-misy ny Fariseo nanoloana io fiovana ara-piarahamonina sy ara-toekarena io, mba hahatonga azy ireo tsy hilaozan'ny toetrandro<ref><small>Joachim Schaper, "The Pharisees", dans ''The Cambridge History of Judaism : The Early Roman Period'', <abbr>vol.</abbr> 3, Cambridge University Press, 1999 (<nowiki>ISBN 978-0521243773</nowiki>), <abbr>p.</abbr> 402-427, <abbr>p.</abbr> 409</small></ref>. Nekeny ny fivoarana miandalan'ny fivoasana ny lalàna. Ny lalàna am-bava (Torah am-bava izay atao hoe koa "lovantsofin'ny razana") no iankinany amin'izany. Mampiavaka ny fisainan'ny Fariseo io atao hoe Torah am-bava io izay nivoatra hatramin'ny vanimpotoana persiana.m

Nifanohitraanoloana nyio Esenianafiovana (antokon'ny Ranomasina Maty)ara-piarahamonina sy nyara-toekarena Fariseoio, arakamba nyhahatonga soratanam-piraketanaazy irayireo taotsy aminhilaozan'ny Ranomasina matytoetrandro<ref><small>Joachim Schaper, "The Pharisees", dans ''The Cambridge History of Judaism : The Early Roman Period'', <abbr>vol.</abbr> 3, Cambridge University Press, 1999 (<nowiki>ISBN 978-0521243773</nowiki>), <abbr>p.</abbr> 402-427, <abbr>p.</abbr> 406409</small></ref>,. ka ireto ireo zavatra tsy nifanarahana ireo:Nekeny ny fahadiovanafivoarana takinmiandalan'ny fombam-pivavahana,fivoasana ny nylalàna. firavoravoana,Ny nylalàna fitantananaam-bava ny(Torah Tempolyam-bava aryizay nyatao mpisorona.hoe Tsykoa mitovy ny fahazoan"lovantsofin'izy ireo ny Lalàna.razana") Eken'ny Fariseo ny fampifanarahana nyno Lalànaiankinany amin'nyizany. zava-misy iainana faMampiavaka ny Eseniana kosa mandray aminfisainan'ny fombaFariseo hentitraio nyatao Lalàna,hoe kaTorah aleonyam-bava mifady ny fanao sarotra toyio izay honivoatra azonhatramin'ny fahalotoanavanimpotoana ara-pivavahanapersiana.

Ilay fampifanarahana amin'ny zava-misy nataon'ny Fariseo dia nahatonga azy ireo hanaiky ny fiakaran'ilay Hasmoneana atao hoe Simona eo amin'ny asam-pisoronana, na dia tsy taranak'i Zadoka na Sadoka Tsadoka (atao hoe Zadokida/ na Sadokida na Tsadokida) aza izy. Tamin'ny fanapahan'ny Hasmoneana dia nifaninana tamin'ny [[Sadoseo]] sy ny antoko hafa ny Fariseo teo amin'ny fitarihana ara-panahy an'i [[Jodea]] sy ny vahoaka jiosy. Nankasitrahin'ny maro anisa<ref name=":0" /> izay nahitana tantsaha sy tandrenivohitra tianafana fo amin'ny vavaka ny antokon'ny Fariseo. Ny Sadoseo kosa dia niaro ny tombontsoan'ny saranganan'ny mpisorona izay nifamatotra hatrizay tamin'ny fahefana ara-politika. Tamin'ny andron'i Joany Hirkana dia nandaitra teo amin'ny vahoaka ny hevitry ny Fariseo sady nanakaiky kokoa ny mpitondra izy ireo. Tsy nankasitraka ny fitiavan'i Hirkana manita-panjakana sy ny faty olona ary ny heranaharena lany ateraknaterak'izany anefa izy ireo. Tsy nankasitrahan'ny sasany tamin'izy ireo koa ny fivangongoan'ny fahefana ara-politika sy ara-pivavahana amin'olon-tokana<ref><small>Joachim Schaper, "The Pharisees", dans ''The Cambridge History of Judaism : The Early Roman Period'', <abbr>vol.</abbr> 3, Cambridge University Press, 1999 (<nowiki>ISBN 978-0521243773</nowiki>), <abbr>p.</abbr> 402-427, <abbr>p.</abbr> 412</small></ref>. Noho izany dia nihavery ny toeran'izy ireo tao amin'ny lapan'ny Hasmoneana. Neken'izy ireo ny niakaran'i Heroda I Lehibe teo amin'ny fitondrana na dia Idomeana (Edomita) aza izy, satria afaka niantoka ny fandriam-pahalemana sy ny fahaleovan-tenan'ny fivavahana i Heroda<ref><small>Joachim Schaper, "The Pharisees", dans ''The Cambridge History of Judaism : The Early Roman Period'', <abbr>vol.</abbr> 3, Cambridge University Press, 1999 (<nowiki>ISBN 978-0521243773</nowiki>), <abbr>p.</abbr> 402-427, <abbr>p.</abbr> 417</small></ref>. Ho setrin'izany dia nankasitrahan'ny vahoaka i Heroda noho ny namelany malalaka ny Fariseo.

Lazain'i Flavio Josefa ho mpikatsaka fahefana politika ny Fariseo. Tamin'ny fanapahan'ny mpanjakavavy Salome Aleksandra dia nanara-maso ny fahefana politika izy ireo sady nifehy ny fanompoam-pivavahana tao amin'ny [[Tempolin'i Jerosalema|Tempoly]]. Tsy misy anefa porofo ahafaha-milaza fa izy ireo no antoko natanjaka indrindra nandritra ny vanimpotoana hasmoneana sy romana<ref><small>Lester L. Grabbe, ''Judaic Religion in the Second Temple Period : Belief and Practice from the Exile to Yavneh'', Routledge, 2000 (<nowiki>ISBN 0-415-21250-2</nowiki>), <abbr>p.</abbr> 185-199, <abbr>p.</abbr> 199</small></ref>.

==== Toeran'ny Fariseo teo amin'ny jodaisma rabilikarabinika ====

Tamin'ny fandravan'ny Romana an'i Jerosalema sy ny Tempoly (taona 70 taor. J.K.) dia nandamina ny sisa tamin'ny jodaisma ny Tanaim sady nampisandratra ny jodaisma rabinika. Nanjary nanjaka tao ny fomba fijerin'ny Fariseo, na dia hita tao koa ny hevitr'ireo antoko hafa<ref><small>Joachim Schaper, "The Pharisees", dans ''The Cambridge History of Judaism : The Early Roman Period'', <abbr>vol.</abbr> 3, Cambridge University Press, 1999 (<nowiki>ISBN 978-0521243773</nowiki>), <abbr>p.</abbr> 402-427, <abbr>p.</abbr> 427</small></ref>. Ny fisainan'ny Fariseo no hany afaka nifanaraka amin'ny tsy fisian'ny Tempoly sady nanana rafitra afaka mifanaraka amin'ny toe-javatra vaovao. Ny fitenenana hoe "[[farisaisma]]" dia tsy ampiasaina intsony satria nifangaro tamin'ny jodaisma tanaitika izany.

Tsy atao hoe Fariseo anefa ireo Olonkendrin'ny lahatsoratra talmodika. Misy loharanon-tsoratra roa anefa manao ny Tanaima ao amin'ny fianakavian'i Gamliel<ref><small>Lester L. Grabbe, ''Judaic Religion in the Second Temple Period : Belief and Practice from the Exile to Yavneh'', Routledge, 2000 (<nowiki>ISBN 0-415-21250-2</nowiki>), <abbr>p.</abbr> 185-199, <abbr>p.</abbr> 194</small></ref> ho Fariseo, dia ny rabban Gamliel Zokiny, izay resahina ao amin'ny [[Asan'ny Apostoly]] (Asa 5.34) sy i Shimon ben Gamliel I, izay resahina ao amin'ny ''Autobiographie'' nataon'i Flavio Josefa (toko faha-38).

Maro ireo mpanoratra mihevitra fa maneho ny zava-nisy marina tamin'ny vanimpotoan'i [[Jesosy]] ny lahatsoratra ao amin'ny [[Filazantsara]] ka milaza fa tandindon'ny fihatsaram-belatsihy sy ny fanarahana fombafomba tafahoatra eo amin'ny sehatry ny fivavahana ny Fariseo sy ny fampianarany (farisaisma). Tandindon'ny fanaovana tsinontsinona ny hafa izay heverina ho ambany toetra ny Fariseo.

Ao amin'ny Evanjelin'i Lioka ilay fanoharana ny amin'ny Fariseo sy ny mpamory hetra (mpiasan'ny fanjakana romana izay tena tsy tian'ny mponinavahoaka jiosy) dia maneho ny fahambonian'ny mpamory hetra, izay niaiky ny maha mpanota azy ka nanagataka ny famindram-pon'Andriamanitra, raha miohatra amin'ny Fariseo izay manadra-tena amin'ny fitandremany ny fitsipika ka mihevi-tena ho ambony nihonoho ny hafa<ref><small>Roger Martin du Gard, ''Les Thibault'', 1922, p. 732</small></ref>.

Raha ny tena marina dia ny Fariseo mpihatsara velatsihy no tsikerain'i Jesosy (Mat. 6), izany hoe ireo tsy mampisy dikany ny tsy manam-pahaizana sy ny mpanota araka ny fitsarany azy ireo amin'ny lalàny (Lio. 18.9-14), izay manome lanja tafahoatra ny fisehoana ivalanyivelany amin'ny fivavahana ka miavonavona eo anatrehan'Andriamanitra, sady mihevitra fa manam-pahefana amin'Andriamanitra amin'ny fanatanterahan'izy ireo ny fanaony (Mat. 20.1-16; Lio. 15).

Tsy mety mihaino ny fampianatanfampianaran'i Jesosy ny Fariseo (Joa. 8.13; 9.13-40). Voatsikera ny fandraisany ara-bakiteny ny Lalàna sy ny fametrahany fahamarinana aorina amin'ny asan'ny olona ka te hanery an'Andriamanitra hanome valisoa azy ireo.

Na dia mandànandà ny fampianaran'i Jesosy aza ny ankamaroan'ny Fariseo dia nisy ihany ireo izay nankasitraka ny hafany ka nandray azy hiara-misakafo aminy (Lio. 7.36; 11.37; 15.1), dia ireo izay niaro azy (Lio. 13.31; Joa. 7.50), ireo izay niaro ny Kristiana (Asa 5.34-42) - ary ireo izay nino fa tanteraka ao amin'i Jesosy ny finoana jiosy (Asa. 15.5).

==== Fariseo tonga kristianaKristiana ====