Evanjelisma: Fahasamihafan'ny versiona

Itovian'ny Kristiana evanjelika rehetra ny fanomezany lanja ny fiovam-po isam-batan'olona izay vokatry ny safidy manokan'ny tsirairay avy eo ny fiainana mivantana ny "fihaonana amin'i Kristy". Izany dia midika fa misy fiovam-piainana sy fihaonan'ny tsirairay amin'Andriamanitra izay mifanohy amin'ny famakiana ny [[Baiboly]] sy ny fiombonana vokatry ny vavaka isam-batan'olona na itambaran'ny be sy ny maro. Mampiavaka azy koa amin'ny [[batisan'ny mino]] (batisan'olon-dehibe). Ny Evanjelisma ankehitriny dia ahitana mpivavaka 285 000 000 maneran-tany (tsy voaisa ao ny Pentekotista), ka mahefeno ny 13%n'ny Kristiana eran-tany izany.

Na dia vokatry ny Reforamasiona[[Reformasiona protestanta]] aza ireo Fiangonana ara-pilazantsara dia matetika lavin'ny [[Protestantisma|Protestanta]] sasany. Izany no nitranga tamin'ny [[Pentekotisma]] nanomboka tamin'ny taona 1906 sy ny [[Batisma]] nanomboka tamin'ny taona 1609. Amin'ireo mpanohitra azy dia fiangonana mitandrina firehana teolojika tranainy loatra izy ireo. Ny tena fondamentalista dia ireo ao amin'ny Internal''International Council of Christian Churchs'' ("Fiombonan'ny fiangonana kristiana maneran-tany") izay niorina tamin'ny taona 1948 ary ahitana ireo fiangonana tsy mivelatra loatra amin'ny hafa sady milaza ny tenany ho tsy miditra amin'ny raharaha misy resaka politika. Io fiombonana io anefa dia nanohitra mafy ny Komonisma[[Kômonisma|komonisma]] tamin'ny fotoana nifanoheran'ny vondron-tany [[Kapitalisma|kapitalista]] sy komonista. mandàMandà tanteraka ny fifanatonanan'ny fiangonana tsy mitovy firehana aminy izy ireo.

Maro ireo Fiangonana ara-pilazantsara izay tsy nanapaka ny fifandraisany amin'ny ''Conseil Œcuménique des Eglises'' ("Fiombonana Ekiomenikan'ny Fiangonana"), na dia tsikerainy ho goragora loatra ireo fiangonana mikambana ao amin'io fiombonana io sady ataony hoe manorina ny fiombonany amin'ny resaka fitondram-piangonana fotsiny. Mihevitra izy ireo fa ny asa iaraha-manao dia tokony hifandanja amin'ny fifanarahan'ny fampianaram-pinoana niaraha-nanatontosa. Afaka miditra amina raharaha ara-politika mahakasika ny ara-tsosialy izy ireo raha toa ka tsy hampifabgaroharohampifangaroharo zavatra izany.

# Ny [[Fahateraham-baovao (kristianisma)|fahateraham-baovao]]: miaiky ny asam-panavotan'i Kristy amin'ny alalan'ny fieken-keloka sady misafidy manokana ny hanolotra ny fiainany amin'i Jesosy mba hahazo ny fonomezam-pahasoavan'ny famonjena izay mifandray amin'ny fahateraham-baovao. Ny batisan'ny olon-dehibe [[Anabatisma|anabatista]] dia matetika manambara izany fanapahan-kevitra izany;

# Ny fijoroana vavolombelona: ny [[Filazantsara]] no Vaovao mahafaly izay tokony ho zarain'ny Kristiana ara-pilazantsara amin'ny fianakaviany, amin'ny ny namany, amin'ny ny mpifanolo-bodirindrina aminy, amin'ny ny mpiara-miasa aminy, amin'ny ny olona rehetra izay mety hihaona aminy, na amin'ny fiainanany andavan'andro izany na amin'ny maha mpamita iraka any ivelany azy.

Misy vondrona fiangonanavondrom-piangonana hafa izay azo ampifanakaikezinaampifanakekezina ara-teolojia na ara-tsosiolojia amin'io firehana io (ohatra amin'izany izay miseho ao amin'ny Fiangonana katolika) nefa tsy azo lazaina hoe "ara-pilazantsara", amin'ny hevitra hentitr'ilay teny izany.

Araka ny fomba fijery ara-piaraha-moninapiarahamonina sy ara-tantara miaraka dia tsapa fa azo faritana amina mason-tsivana roa ny Evanjelisma, dia:

* ny fanadratana ambony ny fifohazam-panahy (revivalisma), izay mahafaoka ireony fiheverana ho zava-dehibe ny fibebahan'ny tena manokana amin'ny maha an'ny tena manokana ny famonjena;

* ny fanarahana ny lala-marina (ortodoksia araka ny heviny protestanta): ny fahefan'ny Baiboly sy ny maha vokatry ny tsindrimandrin[[Tsindrimandry (fivavahana)|tsindrimandri]]<nowiki/>n'Andriamanitra azy, ny fahamarinan-tandrifin'ny zavatra voalaza ao ary ny fiarovana ireo "fahamarina kristiana"<ref><small>Jereo: Jean Baubérot, "Protestantisme", ao amin'ny ''Encyclopædia Universalis'', Paris, Encyclopædia Universalis, 2002, vol. 18, <abbr>p.</abbr> 1045, col. i.</small></ref>.

Ny [[Batisma]] dia finoana kristiana evanjelika nipoitra tamin'ny fifohazam-panahy notarihin'ilay pastora anglisy atao hoe John Smyth tao Holandy tamin'ny taona 1609<ref><small>J. Gordon Melton and Martin Baumann, ''Religions of the World: A Comprehensive Encyclopedia of Beliefs and Practices'', ABC-CLIO, USA, 2010, p. 298</small></ref>. Io hetsika io dia miavaka noho ny fanomezany lanja ny Baiboly, ny fahateraham-baovao, ny batisan'ny olon-dehibe, ny toe-tsaina tia mamita iraka, ny fizakan-tena isan-toeran'ny fiangonana, ny fisarahan'ny Fiangonana sy ny Fanjakana ary ny fananan'ny fitambaran'ny mpiara-mivavaka rehetra fahefana ([[kongregasionalisma]]). Niisa 100 000 000 ny mpino batista tamin'ny taona 2010<ref><small>J. Gordon Melton and Martin Baumann, ''Religions of the World: A Comprehensive Encyclopedia of Beliefs and Practices'', ABC-CLIO, USA, 2010, p. 299</small></ref>.

Ny [[Pentekotisma]] dia finoana kristiana vokatry ny Fifohazam-panahy notarihin'ny pastora amerikana Charles Fox Parham sy William Joseph Seymour tao Etazonia tamin'ny taona 1906. Io fihetsiketsehana io dia manana izao toetra izao: manome lanja manokana ny [[Baiboly]], ny fahateraham-baovao, ny [[batisan'ny [[Fanahy Masina]], ny [[Fanomezam-pahasoavana|fanomezam-pahasoavan]]'ny Fanahy Masina, ny batisan'ny olon-dehibe ([[batisan'ny mino]]), ny fananana saina tia mamita iraka, ny fanokanan-tena ara-pitondran-tena amin'ny fiainana, ny fahaleovan-tenan'ny fiangonana isan-toerana, ny fisarahan'ny Fiangonana sy ny Fanjakana<ref><small>Randall Herbert Balmer, ''Encyclopedia of Evangelicalism: Revised and expanded edition'', Baylor University Press, USA, 2004, p. 533</small></ref>. Niisa any amin'ny 279 000 000 any ho any ny mpino pentekotista tamin'ny taona 2011 araka ny tarehimarika omen'ny [[Pew Research Center]]<ref name=":0"><small>[http://www.pewforum.org/2011/12/19/global-christianity-traditions/#protestant Pew Research Center, Global Christianity – A Report on the Size and Distribution of the World’s Christian Population] [[http://archive.wikiwix.com/cache/?url=http%3A%2F%2Fwww.pewforum.org%2F2011%2F12%2F19%2Fglobal-christianity-traditions%2F%23protestant tahiry]], 19 December 2011, USA</small></ref>.

Tamin'ireo taona 1960, taorian'ny fiantombohan'ny [[fihetsiketsehana karismatika]] dia nisy fiangonana ara-pilazantsara nanapa-kevitra ny hanaraka ny zotran'ity fihetsiketsehana ity sy nihataka tamin'ny fifanarahana pentekotista<ref><small>Randall Herbert Balmer, ''Encyclopedia of Evangelicalism'', Baylor University Press, USA, 2004, p. 149</small></ref>. manakaikyManakaiky ny Pentekotisma ny Fihetsiketsehana karismatika nefa tsy mihevitra ny fiteny tsy fantatra ho porofon'ny Batisan'ny Fanahy Masina. Omeny lanja indray ireo fanomezam-pahasoavana isankarazany<ref name=":1"><small>William H. Swatos, Jr.,[http://hirr.hartsem.edu/ency/cmovement.htm Charismatic Movement] [[http://archive.wikiwix.com/cache/?url=http%3A%2F%2Fhirr.hartsem.edu%2Fency%2Fcmovement.htm tahiry]], ''Encyclopedia of Religion and Society'', USA</small></ref> <ref><small>[http://www.biblestudying.net/charismatic2.html Basic Introduction to the Charismatic Movement] [[http://archive.wikiwix.com/cache/?url=http%3A%2F%2Fwww.biblestudying.net%2Fcharismatic2.html tahiry]], Biblestudying.net, USA</small></ref> <ref><small>Sébastien Fath, ''Du ghetto au réseau. Le protestantisme évangélique en France, 1800-2005'', Édition Labor et Fides, France, 2005, pp. 219-220</small></ref>. Tamin'ny taona 2011 dia niisa 305 000 000 ny mpanaraka io fihetsiketsehana io izay ahitana koa ireo ao amin'ny Fihetsiketsehana karismatika vaovao<ref name=":0" />.

Tany Etazonia no niforonan'ny Fihetsiketsehana karismatika vaovao tamin'ny fiantombohan'ireo taona 1980. Ivon'ny finoany ny [[Batisan'ny Fanahy Masina]] araka ny fanambaràn'i Jesosy Kristy sy ireo fanomezam-pahasoavana sivy avy amin'ny Fanahy Masina<ref name=":1" />. Mampiasa ny fitaovan-tserasera vaovao ireo Fiangonana karismatika vaovao<ref><small>Allan Anderson, ''An Introduction to Pentecostalism: Global Charismatic Christianity'', Cambridge University Press, UK, 2013, p. 157</small></ref>. Noraisiny ny teolojian'ny Fihetsiketsehana karismatika evanjelika nefa nohamafisiny sy notovanany amin'ny atao hoe "ady ara-panahy", "tenim-pinoana", "fanavaozana ara-drafitra"<ref><small>Sébastien Fath et Jean-Paul Willaime, ''La nouvelle France protestante: essor et recomposition au XXIe siècle'', Édition Labor et Fides, France, 2011, p. 142-143</small></ref>.

Ny Kristianisma tsy manana anarana dia fihetsiketsehana teolojika kristiana avanjelika izay ahitana fiangonana na fikambanana mpanao asa soa tsy miankina amin'ny fihetsiketsehan'ny [[Batisma]] na ny an'ny [[Pentekotisma]]<ref><small>Gabriel Monet, ''L'Église émergente: être et faire Église en postchrétienté'', LIT Verlag Münster, Suisse, 2013, pp. 135-136</small></ref> <ref><small>Frédéric Dejean, [http://geographie-religions.com/2008/10/03/sur-la-troisieme-vague-evangelique/ ''Sur la Troisième vague évangélique''…] [[http://archive.wikiwix.com/cache/?url=http%3A%2F%2Fgeographie-religions.com%2F2008%2F10%2F03%2Fsur-la-troisieme-vague-evangelique%2F tahiry]], Géographie des religions, France, 3 octobre 2008</small></ref>. Tsy manana anarana raikitra iantsoana azy izy ireo <ref><small>Allan Anderson, ''An Introduction to Pentecostalism: Global Charismatic Christianity'', Cambridge University Press, UK, 2013, p. 157</small></ref> <ref><small>http://yannickfer.hautetfort.com/archive/2007/12/25/des-eglises-sans-etiquette-le-protestantisme-evangelique-a-w.html</small> <small>[[http://archive.wikiwix.com/cache/?url=http%3A%2F%2Fyannickfer.hautetfort.com%2Farchive%2F2007%2F12%2F25%2Fdes-eglises-sans-etiquette-le-protestantisme-evangelique-a-w.html tahiry]]</small></ref> na dia manana ny fahaleovan-tenany aza. Ao amin'ireo atao hoe "megachurch" ("trano fiangonana goavambe") no ahitana azy ireo indrindra<ref><small>Sébastien Fath, ''Dieu XXL, la révolution des mégachurches'', Édition Autrement, France, 2008, pp. 25, 42</small></ref> <ref><small>http://reforme.net/une/monde/revolution-culturelle-mega-churches [[http://archive.wikiwix.com/cache/?url=http%3A%2F%2Freforme.net%2Fune%2Fmonde%2Frevolution-culturelle-mega-churches tahiry]]</small></ref>.

Ny Calvary Chapel ("Lasapelin'i Kalvary") dia fikambanana nivoaka avy amin'ny Fihetsiketsehana karismatika sady manana fiangonana miisa 1700 tamin'ny taona 2014<ref><small>Timothy C. Morgan, christianitytoday.com, [http://www.christianitytoday.com/ct/2014/february-web-only/change-calvary-chapel-chuck-smith.html The Case for Big Change at Calvary Chapel] [[http://archive.wikiwix.com/cache/?url=http%3A%2F%2Fwww.christianitytoday.com%2Fct%2F2014%2Ffebruary-web-only%2Fchange-calvary-chapel-chuck-smith.html tahiry]], USA, 26/02/2014</small></ref>. Ny Association of Vineyard Churches ("Fikambanan'ny fiangonan'ny tanim-boaloboka") dia fikambanam-piangonana evanjelika niala avy ao amin'ny Calvary Chapel sady manana fiangonana mihoatra ny 1500 eran-tany. Ny Association chrétienne pour la Francophonie dia fikambanam-piangonana mpanao asa soa miisa 26 (taona 2015) any Kanada sy Frantsa ary Haitý. Ahitana ny atao hoe Fiangonana evanjelika afaka (fr.: Églises évangéliques libres) miisa 50 sady misy mpikambana 4000 koa izay nivoaka avy amin'ny [[Fiangonana nohavaozina]] ny ao Frantsa izay mitovitovy fomba amin'ny Batista nefa tsy manao ny Batisabatisa asitrika anaty rano ho fepetra hahafaha-mandray ny fanasan'ny Tompo na maha mpikambana. Ahitana io karazana fiangonana afaka io koa ny any Soisa sy Etazonia.