Mesia: Fahasamihafan'ny versiona

Ny hoe ''mesia'' dia manambatra ny anjara asa maha-mpanjaka amin’ny anjara asa maha-mpisorona. Mahita zavatra fahatelo hamaritany ny atao hoe ''Mesia'' ny Kristiana, dia ny amin’ny fiaretana fijaliana sahala amin’ilay Mpanompon'i Yahweh ao amin’ny [[Bokin'i Isaia|Bokin’i Isaia]] (Is. 242.1-9; 49.1-7; 50.4-11; 52.13 – 53.12). Ao amin’ny teolojia kristiana, i Jesoa no heverina ho ilay hany olona mahafeno ireo fepetra ireo.

Ny olona nohosorana voalohany, araka ny Baiboly, dia hita ao amin’ny [[Bokin'ny Eksodosy|Bokin’ny Eksodosy]] (Eks. 29) ka ireo mpisorona no nohosorana tamin’izany: <small>"''Ary alao ny diloilo fanosorana, ka aidino amin'ny lohany, dia manosora azy''."</small> (Eks. 29.7). Tamin’ny foton’ny [[Fahababoana]] tany Babilona, ny mpaminany sasany dia miresaka ny amin’ny mesia, dia ny mpanjaka izay hanorina indray ny fanjakana ao amin’ny tanin'i Isiraely sady hanafaka azy. Taty aorian’ny Fahababoana dia navelan’ireo Persiana hody any an-taniny ny Jiosy ka i [[Ezra]] (na Esdrasa), izay mpisoron-dehibe tao Jerosalema, no niandraikitra ny fanorenana indray ny [[Tempoly]] sy ny jodaisma, fa i [[Zorobabela]] kosa, izay taranak’i Davida, dia voatendry ho mpanapaka ny faritanin’i Yehoda (Joda). Ny tanjon’ny Persiana anefa dia tsy ny hiverenan’ny fahaleovantena ara-politikan’ireo faritany anjakany fa ny hamerina indray ny fomba amam-panaony mba hahatonga azy ireo hanoa ny fitondrana persiana. I Zorobabela dia natsoina hiverina any Babilona, noho izany dia mpisorona no nantenaina ho Mesia.

Tamin’ny taonjato voalohany, noho ny fiheverany ny Romana ho ny zavatra ratsy indrindra, ny Jiosy dia nivaofy ny faminaniana ao amin’ny Baiboliny ([[Tanakh]]) ho manondro olona voatendrin’Andriamanitra hitondra ny Jiosy amin’ny fahafahana. Ambonin’izany, nikorontana na ara-politika na ara-pivavahana i Jodia : maro ireo "sekta" niady fahefana sy niady ho lohany ara-pivavahana. Ny [[Sadoseo]] sy ny [[Fariseo]] ary ny [[Eseniana]] no tena natanjaka indrindra amin’ireo. Tao koa ireo Galiliana sy [[Zelota]] ary Sikara.

=== Ny Mesia araka nyTanakhny Tanakh ===

Tsy mitovy ny fomba filazan’ny boky ao amin’ny [[Tanakh]] (Baiboly hebreo) ny amin’ny Mesia. Ny mpisoron’i Israely sy ny mpaminany ary ny mpanjaka dia samy voahosotra amin’ny menaka masina alohan’ny handraisany ny asany.

[[Sary:Cyrus II le Grand et les Hébreux.jpg|vignette|''I KyrosyKirosy Lehibe sy ireo Hebreo'' - nataon'i Jean Fouquet - 1470-1475.]]

Araka ny hevitr’i Neil Asher Silberman, ao amin’ny ankamaroan’ny boky ao amin’ny Baiboly, ny hoe ''mashiakh'' dia midika hoe "mpitarika mahery ampanatanterahin’Andriamanitra asa". Nampiasaina hanondroana an’i [[Saoly]] (na Saola) sy i Davida ary i [[Solomona]] ary i KyrosyKirosy Lehibe ihany koa io teny io. Tamin’ny nandravan’ny Babiloniana ny fanjakan’i Joda (586 tal. J.K.), ny vahoaka jiosy dia nanomboka niandry ny fotoana hahatongavan’ny mpanjaka voahosotr’Andriamanitra tahaka an’i Davida, na ny iray amin’ireo taranany, mba "hitsangana handringana ny fahavalon’i Israely" sy hamerina indray ny fahaleovantenany ary koa hanangana indray ny fanjakan’Andriamanitra eto an-tany<ref>Neil Asher Silberman, La vérité de Qumrân, Ed. Stock, 2003, pp. 179-180.</ref>.

Tsy mitovy ny fiheverana ny mesia eo amin’ny jodaisma tranainy sy ny jodaisma ankehitriny. Ny Talmoda (hebreo: ''תַּלְמוּד'' /''Talmud'') dia maneho karazana mesia roa: dia ny Mesia zanak’i Josefa sy ny Mesia zanak’i Davida. Amin’ny fiteny hebreo, ny teny hoe ''ben'' dia manondro amin’ny ankapobeny ny hoe "zanaka", nefa mety hanondro ny taranaka avy amin-dray rehetra sahala amin’ny teny arabo hoe ''ibn''. Hivoaka avy amin’i Joda ny Mesia zanak’i Davida, izany dia mamerina indray ny zava-nitranga ny amin’i Kaleba, izay taranak’i Joda, sy i Josoa taranak’i Efraima zanak’i Josefa. Ny hoe ''ben'' sy ny hoe ''av'' (na ''ab'') dia mety hanana heviny hoe "sahala amin’ny fanaon’ny". Hisy izany ny "mesia miaritra fijaliana", sahala amin’i [[Josefa]], sy ny "mesia mpandresy" sahala amin’i Davida. Amin’ireo raby jiosy sasany kosa, ny taranaka mifandimby tsirairay dia samy hanana ny mesiany avy.

Ny jodaisma ortodoksa sy ny jodaisma tranainy dia mino ny Mesia ara-nofo izay ho tonga hitondra ny fiadanana eto amin’izao tontolo izao. Ny jodaisma nohavaozina kosa dia mampianatra fa hisy vanim-potoana hisian’ny fiadanana sy vanim-potoana mesianika, nefa tsy hisy mesia: ny fiadanana dia vokatry ny fanarenana an’izao tontolo izao (hebreo: ''tikkomתיקון עולם'' / ''tikkun olam'') izay avy amin’ny fiezahan'ny rehetra mankany amin’ny fahamarinana ara-piarahamonina, fa tsy asan’olon-tokana. Tsy olon-tokana ny Mesia.

Manorina ny finoany an'i Jesoa ho Mesia ao amin'ny Testamenta Taloha sy amin'ny [[Testamenta Vaovao]] ny Kristiana.

Ny fahatongavan’ny Mesia voafidin’Andriamanitra, dia nambara im-betsaka ao amin’ny [[Testamenta Taloha]]. Mampifandray ireo faminaniana ireo amin’i [[Jesosy|Jesoa]] ny Kristiana. Mino ny Kristiana fa i Jesoa no ilay Mesia na Kristy. Ny teny hoe ''Kristy'' (gr.: ''Χριστός'' / ''Khristos,'' "voahosotra") dia dika ara-bakitenin’ny hoe ''mashiakh'' izay ampiasaina ao amin’ny Septoaginta. Avy amin’ny matoanteny hoe ''χριω'' / ''khriô'' izay midika hoe "manosotra menaka manitra", sahala amin’ny rehefa avy nandro, ny teny hoe ''khristos''. Ny Fanjakan’ilay Mesia niaritra fijaliana, araka ny hita ao amin’ny [[Bokin'i Isaia|Bokin’i Isaia]] (Is. 52. -- 53) dia tsy avy amin’izao tontolo izao. Ny teny grika hoe ''Μεσσίας / Messias'' dia tsy miseho afa-tsy in-droa ao amin’ny Testamenta Vaovao: ao amin’ny [[Filazantsara araka an'i Jaona|Filazantsaran’i Jaona]] (Jao. 1.41 sy Jao. 4.25).

Mino ny Kristiana fa voalazan’ny mpaminany fa ny Mesia dia hateraka ao [[Betlehema]] (Mika 5.1), hateraky ny zazavavy (na virijina) (Is. 7.14), hatao hoe "Mahagaga, Mpanolotsaina, Andriamanitra mahery, Rain’ny mandrakizay, Andrian’ny fiadanana" ny anarany (Is. 9.5) sady taranak’i Davida (Sal. 89.4).

Misy fitoviana ny ao amin’ny Isaia (Is. 53) ny amin'ny tantaran’ny fijalian’i Jesoa araka ny hita ao amin’ireo [[Filazantsara]]. Efa voalaza mialoha ao amin’ny Isaia (Is. 53.10) koa ny fijaliany: <small>"''Nefa sitrak’i Jehovah ny hanorotoro sy hampangirifiry Azy; Rehefa manolotra fanati-panonerana Izy, dia hahita taranaka sady ho maro andro, ary ny sitrapon’i Jehovah dia hambinina eo an-tànany''." (na: "''Nefa sitrak'i Jehovah ny hanorotoro sy hampangirifiry Azy; Rehefa ataonao fanati-panonerana ny ainy, dia hahita taranaka Izy sady ho maro andro, ary ny sitrapon'i Jehovah dia hambinina eo an-tànany''.") (''Ny Baiboly'')</small>.

Ny [[Apokalypsin'i Jaona|Apokalipsan’i Joany]] dia milaza momba ny hiverenan'i Jesoa indray (Apo. 19.11-13): <small>11 ''Ary nahita ny lanitra voasokatra aho, ka, indro, nisy soavaly fotsy; ary Izay nitaingina azy dia atao hoe Mahatoky sy Marina, ary amin'ny fahamarinana no itsarany sy iadiany''. 12 ''Ary ny masony dia lelafo, ary tamin'ny lohany nisy diadema maro; ary Izy manana anarana voasoratra, izay tsy misy mahalala akory afa-tsy ny tenany ihany.'' 13 ''Ary miakanjo akanjo voafafy rà Izy; ary ny anarany atao hoe Ny Tenin'Andriamanitra''.</small>

Amin’ny maha mesia an’i Jesoa Kristy (''Masih’ Îsâ'') ao amin’ny fivavahana silamo, ireo manampahaizana (sahala amin’i al-Qurtubi na i ibn Kathir, na i Tabarî) dia manorina ny filazàny amin’izao andininy izao: “''Tsy hisy ao amin’ireo olon’ny Boky izay tsy hino azy alohan’ny hahafatesany. Ary amin’ny Andron’ny Fitsanganan-ko velona, ho vavolombelona hiampanga azy ireo izy''” (Koràna 4, an-Nisa: 159). I Tabarî dia manazava fa ny asan’i Jesoa dia manomboka ao Damaskosy (na Damasy) any Siria-Palestina izay hidinan’i Jesoa avy any an-danitra. I Jesoa dia hamongotra ny Antikristy (arabo: ''al-Masih ad-Dajjal'' “ny Mesia sandoka”) ao Palestina eo am-bavahadin’i Loda (izay tsy lavitra ny Tempolin’i[[Tempoly|Tempoli]]<nowiki/>n’i Jerosalema); ny asany amin’ny maha- Mesia azy dia hanomboka ao Palestina ka hiitatra manerana izao tontolo izao; ka amin'izany,

<small>"''Ny liona dia hiara-belona amin’ny zanak’ondry nefa tsy haninona azy, ny ankizy hilalao amin’ny menarana nefa tsy hanaikira azy ireo''." (Muslim, ''Les signes de la Fin des Temps'')</small>

<small>"''Ry olon’ny Boky, aza manao zavatra mihoatra ao amin’ny fivavahanareo, ary aza miteny ny amin’i Allah afa-tsy ny fahamarinana. Ilay mesia Jesoa, zanak’i Maria, dia tsy inona fa Irak’i Allah, ny Teniny izay nirahiny ho ao amin’i Maria, ary fofonaina avy Aminy. Noho izany minoa an’i Allah sy an’ireo irany. Ary aza milaza hoe "Telo". Atsaharo! Izany no tsaratsara kokoa ho anareo. I Allah dia Andriamanitra tokana. Be voninahitra loatra izy amin’ny hoe hanan’anaka. Azy ny zavatra rehetra any amin’ireo lanitra sy ety ambonin’ny tany ary i Allah dia ampy ho mpiaro''". (Koràna 4.171).</small>